خلاصه
- کریدور زنگزور یه مسیر حمل و نقل جدیده تو قفقاز جنوبی که قراره شرق (چین) رو از طریق آسیای مرکزی، خزر و ترکیه به اروپا وصل کنه.
- هدف اصلیش اینه که راه رو کوتاه‌تر و امن‌تر کنه و روابط اقتصادی منطقه رو قوی‌تر. آذربایجان هم خیلی پیگیرشه.
- قدرت‌های بزرگی مثل روسیه، ایران، ترکیه، آمریکا و اتحادیه اروپا تو این منطقه نفوذ دارن و سر این کریدور رقابت میکنن.
- ایران نگران از دست دادن سود ترانزیت گاز و کاهش اهمیت مسیرهای تجاری خودش با باز شدن این کریدور جدید.
- ارمنستان با اسم “کریدور” مشکل داره چون فکر میکنه به معنی از دست دادن حاکمیته، ولی محتوای توافق همون عبور بدون مانعه.
- باز شدن این کریدور به نفع ارمنستان هم هست چون میتونه از انزوا دربیاد و به روسیه دسترسی زمینی بهتر پیدا کنه.
- پروژه “TRIPP” آمریکا هم با هدف کم کردن نفوذ روسیه و ایران، حق انحصاری توسعه این مسیر رو به خودش داده.
- این کریدور با پروژه‌های جهانی مثل “یک کمربند، یک راه” چین و “کریدور میانی” ترکیه همخوانی داره.
- سه تا سناریو برای آیندش هست: یا سریع باز میشه، یا با مخالفت‌ها طول میکشه، یا ارمنستان کلاً ردش میکنه که احتمال آخر کمه.
- در کل، این کریدور میتونه یه شریان جدید برای حمل و نقل بین اروپا و آسیا باشه و برای همه منطقه سود داره اگه همکاری کنن.
قصه از کجا شروع شد؟ بعد از جنگ روسیه و اوکراین که اواخر فوریه ۲۰۲۲ شروع شد، همه دنیا به فکر افتادن که مسیرهای حمل و نقل چقدر مهمن. یکی از این مناطق استراتژیک، قفقاز جنوبیه؛ جایی که بین اروپا و آسیا قرار گرفته و سه تا کشور قدرتمند یعنی روسیه، ترکیه و ایران همسایه‌هاش هستن. سه تا جمهوری توی قفقاز جنوبی یعنی آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، از زمان فروپاشی شوروی راه‌های مختلفی رو رفتن، اما سرنوشتشون حسابی به هم گره خورده.
حالا یه فرصت طلایی پیش اومده تا مسیری که از چین شروع میشه و از آسیای مرکزی، دریای خزر، قفقاز جنوبی و ترکیه به اروپا میرسه، کوتاه‌تر و امن‌تر بشه. چطوری؟ با ساختن یه راه جدید از داخل ارمنستان به اسم کریدور زنگزور. این راه میتونه روابط اقتصادی و تجاری بین کشورهای این منطقه بزرگ رو قوی‌تر کنه و به کل منطقه یه جون تازه‌ای بده. آذربایجان هم خیلی فعال بوده تا این کریدور شرق به غرب رو راه بندازه و کشورهای شریکش هم از این موضوع استقبال کردن.
استیون بلنک، یه کارشناس ارشد توی موسسه مطالعات سیاست خارجی آمریکا، میگه با توجه به جنگ اوکراین، ارمنستان دیگه نمیتونه ساخت این مسیر حمل و نقل مهم بین اروپا و آسیا رو عقب بندازه. توماس دی وال، یه کارشناس دیگه از موسسه کارنگی اروپا، معتقده که نتیجه جنگ دوم قره‌باغ، برای اولین بار در یک نسل، چشم‌اندازهای جدیدی برای روابط تجاری و همکاری اقتصادی توی منطقه باز کرده.
این مقاله سعی میکنه اهمیت منطقه قفقاز جنوبی رو به عنوان یه پل بین شرق و غرب نشون بده و بگه چرا ساخت کریدور زنگزور به عنوان بخشی از مسیر ترانزیت جهانی مهمه. برای اینکه تحلیل بی‌طرفانه‌ای داشته باشیم، بیشتر از نظرات و پیش‌بینی‌های کارشناس‌های آذربایجانی و ترکیه‌ای استفاده شده، چون مخالف‌های این کریدور میگن که فقط این دو تا کشور از این مسیر جدید سود میبرن.
رقابت قدرت‌های بزرگ در منطقه
بعد از فروپاشی شوروی، کشورهای مستقل جدیدی که تو قفقاز جنوبی شکل گرفتن، دوباره این منطقه رو به مرکز رقابت قدرت‌های جهانی تبدیل کردن. قفقاز جنوبی الان یه منطقه ژئوپلیتیکی متنوعه که نقش مهمی توی انتقال منابع خزر داره. اما این منطقه درگیر چند تا درگیری طولانی‌مدت هم بوده. آذربایجان تونست مناطق اشغالی خودش رو آزاد کنه، ولی تهدیدها برای امنیت ملیش هنوز وجود دارن. عملیات ضدحمله‌ای که آذربایجان اواخر سپتامبر ۲۰۲۰ شروع کرد، به پایان درگیری چند دهه‌ای «قره‌باغ کوهستانی» و بازگشت تمامیت ارضی آذربایجان منجر شد. این جنگ اراده سیاسی و توان نظامی رهبری آذربایجان رو نشون داد.
گرجستان هم میتونست راه آذربایجان رو بره، ولی تضمینی برای موفقیتش نیست، چون روسیه ظاهرا از مناطق جدایی‌طلب حمایت میکنه. با اینکه هیچ‌کدوم از این کشورها عضو سازمان‌های غربی مثل ناتو و اتحادیه اروپا نیستن، وضعیت قفقاز جنوبی به شدت تحت تاثیر روابط غرب و روسیه‌ست. روسیه حتی وقتی خودش درگیر فروپاشی اقتصادی و نظامی بود، این منطقه رو رها نکرد و تو دو دهه گذشته، جای خالی غرب رو خیلی خوب پر کرده. البته روسیه تنها کشوری نیست که به این منطقه علاقه داره.
ایران هم یکی دیگه از بازیگرهای منطقه‌ایه که نگران بزرگترین اقلیت آذربایجانی خودشه. با اینکه ایران هیچوقت علیه تمامیت ارضی آذربایجان حرفی نزده، اما همیشه حامی سرسخت ارمنستان بوده. برای اولین بار تو چند قرن اخیر، ایران و روسیه منافع مشترکی تو قفقاز جنوبی پیدا کردن که به یه شراکت استراتژیک تبدیل شده. ایران همچنین سعی میکنه جلوی حضور ترکیه تو منطقه رو بگیره و ترکیه رو مهره ناتو میدونه.
ترکیه، یه بازیگر بانفوذ هم تو آسیای مرکزی و هم تو قفقاز، نیروی محرک بیشتر پروژه‌های همکاری منطقه‌ایه. پروژه‌های استراتژیکی مثل خط لوله نفت خام باکو-تفلیس-جیحان (BTC)، خط لوله گاز طبیعی باکو-تفلیس-ارزروم (BTE)، راه‌آهن باکو-تفلیس-قارص (BTK)، خط لوله ترانس-آناتولی (TANAP) و دنباله‌ش یعنی خط لوله ترانس-آدریاتیک (TAP) از مهم‌ترین دستاوردهای این همکاری هستن. این پروژه‌ها برای تنوع بخشیدن به مسیرها و کم کردن وابستگی به روسیه خیلی حیاتی‌ان. ارمنستان همیشه شانس اینو داشته که بخشی از این پروژه‌ها باشه، ولی با تمرکز بیشتر روی درگیری تا همکاری، همه فرصت‌ها رو از دست داده.
البته بازیگرهای دیگه‌ای هم هستن که تو شکل‌گیری اتفاقات قفقاز جنوبی نقش دارن، مثلا آمریکا دوست داره کل قفقاز جنوبی رو یه منطقه غرب‌گرا ببینه (در حالی که روسیه از اصل «تفرقه بنداز و حکومت کن» استفاده میکنه). اتحادیه اروپا به عنوان بزرگترین سرمایه‌گذار منطقه، همیشه گفته که میخواد ثبات و توسعه رو ترویج بده، ولی قدرت نظامی لازم برای مقابله با نفوذ نظامی روسیه رو نداره. قدرت نرم اتحادیه اروپا تاثیر کمی روی حل مسائل منطقه داره. بریتانیا هم بزرگترین سرمایه‌گذار خارجی تو نفت و گاز خزر بوده و علاوه بر خطوط لوله، تو استراتژی‌های صلح بلندمدت جامعه مدنی هم سرمایه‌گذاری کرده.
در نتیجه، غرب (شامل ترکیه) سعی میکنه جریان منابع قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی به اروپا رو بدون عبور از روسیه و ایران تضمین کنه تا نفوذ مسکو و پکن رو کم کنه.
نگاهی به اعداد و ارقام اقتصادی
برای اینکه بهتر بفهمیم بازیگرهای خارجی چقدر روی کشورهای قفقاز جنوبی نفوذ دارن، بد نیست به چند تا عدد و رقم اقتصادی نگاه کنیم. فشار اقتصادی مدت‌هاست که به عنوان یه ابزار جنگ ترکیبی توسط بازیگرهای خارجی تو این منطقه استفاده میشه. نداشتن اتحاد تو منطقه، همه کشورها رو در برابر دخالت‌های خارجی آسیب‌پذیر کرده.
نفوذ روسیه تو این زمینه خیلی بیشتره. مثلا به خاطر جنگ روسیه و گرجستان، سهم صادرات گرجستان به روسیه از ۱۷.۸ درصد کل صادراتش تو سال ۲۰۰۵ به ۲.۰ درصد تو سال ۲۰۰۸ رسید. همزمان، سهم واردات روسیه به گرجستان از ۱۵.۴ درصد تو سال ۲۰۰۵ به ۶.۷ درصد تو سال ۲۰۰۸ کاهش پیدا کرد. روسیه منبع اصلی درآمد مالی برای تعداد زیادی از مردم هر سه کشوره. حواله‌های ارسالی از روسیه به آذربایجان بیش از ۱.۱۳۳ میلیارد دلار بود، در حالی که گرجستان تو سال ۲۰۲۱ حدود ۱.۳ میلیارد دلار از صادرات، حواله‌ها و ورود توریست از روسیه درآمد داشت. حجم انتقال پول افراد از خارج به ارمنستان تو ژانویه تا نوامبر ۲۰۲۱ به ۱.۸۹۸ میلیارد دلار رسید که ۷۸۱ میلیون دلارش از روسیه بود.
کریدور زنگزور: چالش‌ها و چشم‌اندازها
بعد از ۳۰ سال درگیری، امیدی برای صلح بین ارمنستان و آذربایجان به وجود اومده که برای رفاه و امنیت منطقه ضروریه. اما هنوز بازیگرهای خارجی هستن که میخوان این صلح رو خراب کنن. کاملا مشخصه که سرنوشت ارمنستان سر میزهایی تصمیم‌گیری میشه که خود ارمنستان اونجا حضور نداره. وگرنه پیش‌بینی سودی که یه پیمان صلح میتونه برای ارمنستان داشته باشه، کار سختی نیست.
یکی از بحث‌های داغ بعد از جنگ دوم قره‌باغ، کریدور زنگزوره که قول سودهای اقتصادی زیادی رو به هر دو کشور میده. بد نیست حجم خسارتی که این درگیری تقریبا ۲۷ ساله به این دو کشور زده رو تخمین بزنیم. ارائه آمار دقیق سخته، ولی قطعا رقم بالاییه. دو سال قبل از جنگ دوم قره‌باغ، یه تحقیقی جدولی رو برای نشون دادن اثرات درگیری ارائه داد:
| بعد | موضوع | هزینه یا ضرر |
|---|---|---|
| مالی | هزینه‌های مستقیم جنگ (تسلیحات، حقوق و…) | ده‌ها میلیارد دلار |
| مالی | هزینه‌های غیرمستقیم (آوارگان، خسارت به زیرساخت‌ها) | میلیاردها دلار |
| اقتصادی | فرصت‌های از دست رفته تجاری | میلیاردها دلار |
| اقتصادی | کاهش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی | میلیاردها دلار |
| اجتماعی | تلفات انسانی | ده‌ها هزار نفر |
| اجتماعی | آوارگان داخلی و پناهندگان | بیش از یک میلیون نفر |
اگه هزینه جنگ دوم قره‌باغ تو سال ۲۰۲۰ رو هم به این جدول اضافه کنیم، بخش مالی خیلی بزرگتر میشه. پس کی از این درگیری سود برد؟ قطعا بازیگرهای دیگه از این وضعیت استفاده کردن.
باز شدن کریدور زنگزور، نقشه ترانزیتی کل منطقه رو تغییر میده. ارتباط زمینی بین آذربایجان و ترکیه برقرار میشه و یه خط راه‌آهن بین ارمنستان و روسیه از طریق آذربایجان ساخته میشه. به عبارت دیگه، کریدور زنگزور هم آذربایجان و ترکیه رو به هم وصل میکنه و هم ارمنستان و روسیه رو. علاوه بر این، برای اولین بار تو تاریخ مدرن، روسیه و ترکیه یه ارتباط ریلی پیدا میکنن.
«کریدور زنگزور کوتاه‌ترین مسیر حمل و نقل زمینی بین اقیانوس آرام و اطلس و همچنین نقطه تلاقی مسیرهای شمال-جنوب و شرق-غرب میشه. این کریدور عملکرد مسیرهای حمل و نقل زمینی که اروپا و آسیا رو به هم وصل میکنن، به طور قابل توجهی گسترش میده.»
آناستازیا لاورینا، اهمیت کریدور زنگزور رو در سطح جهانی اینجوری توضیح میده:
اگه به نقشه منطقه خزر-دریای سیاه در مقیاس بزرگتر نگاه کنیم، میبینیم که ایده‌آل‌ترین مسیر به خاور دور و همچنین به غرب، از منطقه ترکیه-قفقاز جنوبی-خزر میگذره. برای عملیاتی کردن این مسیرها، مشارکت آذربایجان ضروریه. چند تا گزینه برای رسیدن شبکه‌های مسیر از آذربایجان به ترکیه و بعد اروپا وجود داره: گرجستان، ارمنستان و ایران. با اینکه ارمنستان از نظر مسافت سودآورترین کشور ترانزیتیه، درگیری طولانی‌مدت بین ایروان و باکو باعث شده که از همه پروژه‌ها کنار گذاشته بشه. این جای خالی رو گرجستان و ایران پر کردن. بدون شک، ساخت یه کریدور جدید اهمیت این مسیرها رو کم میکنه.
نگرانی‌های ایران از کریدور زنگزور
بعضی رسانه‌های ایرانی میگن که با باز شدن این کریدور، تهران با این ریسک‌ها روبرو میشه:
- آذربایجان قبلا ۱۵ درصد از ۳۵۰ میلیون متر مکعب گازی که از طریق ایران به نخجوان میفرستاد رو به عنوان حق ترانزیت پرداخت میکرد. با باز شدن کریدور جدید، ایران ممکنه این سود رو از دست بده.
- ترکیه و ایران تو سال ۱۹۹۶ یه قرارداد فروش گاز امضا کردن. بر اساس اون قرارداد، ترکیه سال‌هاست که از ایران گاز میخره. در حالی که ترکیه برای هر هزار متر مکعب گاز به ایران ۴۹۰ دلار میده، میتونه همین مقدار رو از آذربایجان با قیمت ۳۳۵ دلار بخره. اگه یه خط لوله گاز از آذربایجان به ترکیه از طریق این کریدور ساخته بشه، ضرر درآمد گازی ایران میتونه خیلی بزرگ باشه.
- پروژه خط لوله گاز از ترکمنستان به ترکیه و بعد اروپا از طریق ایران، تو سال ۲۰۱۷ به خاطر اختلافات مالی متوقف شد. ترکمنستان الان میتونه این گاز رو از طریق آذربایجان به اروپا برسونه.
- اهمیت خط لوله ایران به ارمنستان هم کم شده.
- پروژه خط لوله ترانس-خزر که مورد حمایت آمریکاست، ممکنه دوباره مطرح بشه. این خط لوله که از ترکمنباشی، پایتخت ترکمنستان، به آذربایجان کشیده میشه، میتونه با خطوط لوله موجود که از آذربایجان، گرجستان و ترکیه میگذرن، ادغام بشه.
علاوه بر این، چون مسیر تجاری از ترکیه به آسیای مرکزی از ایران میگذره، با باز شدن کریدور جدید، این مسیر هم اهمیتش رو از دست میده. به گفته تاجرها و شخصیت‌های سیاسی آناتولی شرقی، ظرفیت صادرات فعلی ۱۶۰ میلیون دلاری در ارزروم، قارص، آرداهان، آغری و ایغدیر از طریق این کریدور ۳.۱ برابر میشه و به ۵۰۰ میلیون دلار میرسه.
شورای راهبردی روابط خارجی در تهران، که مدیرش کمال خرازی وزیر خارجه سابق ایرانه، ساخت کریدور زنگزور رو محکوم کرده. به گفته این شورا، کریدور تورانی ناتو قراره ناتو رو مستقیما به مرز شمالی ایران، مرز جنوبی روسیه و غرب چین برسونه و زمینه رو برای تجزیه این کشورها فراهم کنه.
موضع ارمنستان: یک بازی با کلمات؟
جالبه که هیچ تحقیق معتبری که «معایب» کریدور زنگزور رو برای ارمنستان و شهروندانش توجیه کنه، پیدا نمیشه. بیشتر حرف‌ها، بیانیه‌های کلی هستن. حتی محقق‌های ارمنی هم سعی میکنن معایب این کریدور رو بیشتر برای ایران برجسته کنن تا برای کشور خودشون. مثلا، اما باقجیان، کارشناس ارمنی مطالعات ایران، میگه که ایران خیلی نگران باز شدن کریدور زنگزوره و متاسفانه منافع ارمنستان با ایران همسو شده. چرا متاسفانه؟ چون هیچ مطالعه‌ای معایبش رو برای ارمنستان نشون نداده.
«ارمنستان به شدت با کلمه «کریدور» مخالفه، کلمه‌ای که تو سند نیست و به نظر اونها به معنی از دست دادن حاکمیت بر این سرزمینه.»
آرگ کوچینیان، یه تحلیلگر سیاسی، میگه:
برای همین بد نیست به متن توافق سه‌جانبه (ماده ۹) که از منابع ارمنی گرفته شده نگاه کنیم:
«همه ارتباطات اقتصادی و حمل و نقل در منطقه باید باز شوند. جمهوری ارمنستان ایمنی ارتباطات حمل و نقل بین مناطق غربی جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان را به منظور سازماندهی حرکت بدون مانع شهروندان، وسایل نقلیه و بار در هر دو جهت تضمین میکند. کنترل بر ارتباطات حمل و نقل توسط نهادهای خدمات مرزبانی FSS روسیه انجام خواهد شد.»
اگه کلمه «کریدور» برای ارمنستان قابل قبول نیست، میشه اسم دیگه‌ای روش گذاشت، چون محتواش همونه: تضمین حرکت بدون مانع مردم، وسایل نقلیه و بار. ارمنستان میگه اصطلاح «کریدور» به معنی فراسرزمینی بودنه. اما رئیس جمهور الهام علی‌اف گفته که باید تو هر دو انتهای کریدور زنگزور ایست‌های بازرسی ایجاد بشه، که این خودش گزینه فراسرزمینی بودن رو رد میکنه و نگرانی‌ها درباره تمامیت ارضی ارمنستان رو برطرف میکنه.
«بازگشایی ارتباطات برای آذربایجان سودآوره، چون از این طریق به نخجوان متصل میشه و برای ارمنستان هم سودآوره، چون ما باید یه ارتباط ریلی و زمینی قابل اعتماد با فدراسیون روسیه و جمهوری اسلامی ایران داشته باشیم. این یعنی اقتصاد کشور ما میتونه به طور قابل توجهی تغییر کنه.»
نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان، در مارس ۲۰۲۱ به اهمیت بازگشایی ارتباطات اعتراف کرد و گفت:
در نهایت، باز شدن کریدور زنگزور برای ارمنستان مفیده. بسته بودن مرزها با ترکیه و آذربایجان به ارمنستان اجازه نداد که یه مسیر زمینی امن و پایدار به شریک اصلی اقتصادیش یعنی روسیه داشته باشه. تنها مسیر زمینی موجود از طریق گرجستانه که هم از نظر جغرافیایی سخته و هم معمولا تو هوای بد بسته میشه. باز شدن کریدور زنگزور با سیاست دولت ارمنستان که دنبال راه‌هایی برای کم کردن وابستگیشه، همخوانی داره. دولت فقط تو این مورد محتاطه، چون میترسه با واکنش منفی روبرو بشه. نظرات مخالف باز شدن کریدور بیشتر از طرف ملی‌گرایان ارمنی مطرح میشه که توسط بازیگرهای خارجی (دقیق‌تر بگیم، بعضی محافل تو ایران، روسیه و فرانسه) حمایت میشن.
کریدور زنگزور و شبکه‌های حمل و نقل جهانی
ایده یه مسیر زمینی از چین به اروپا یکی از موضوعاتی بود که بعد از فروپاشی شوروی مطرح شد. اوایل به خاطر موانع اداری و رویه‌های پیچیده مرزی، این مسیر بسته بود. بعدا، ظهور چین به عنوان یه قدرت بزرگ اقتصادی به این فرآیند سرعت داد. تو سال ۲۰۱۵، حدود ۴۲۳ میلیارد دلار از ۲.۳۷ تریلیون دلار صادرات چین به اروپا و ۱۲.۱ میلیارد دلار به کشورهای آسیای مرکزی فرستاده شد که اهمیت کریدور ترانس-اوراسیا رو برای چین نشون میده.
مسیر شمالی که از روسیه میگذره حدود ۱۳,۰۰۰ کیلومتره و کل زمان سفر حدود ۱۶ روز طول میکشه. اما کوتاه‌ترین مسیر برای اتصال چین به اروپا از کشورهای قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، دریای خزر، آذربایجان، ارمنستان و ترکیه میگذره. این مسیر کل مسافت رو حداقل ۳,۰۰۰ کیلومتر کوتاه‌تر میکنه و مهم‌تر از همه، نفوذ روسیه بر اروپا رو کاهش میده. این موضوع دوباره اهمیت باز شدن مسیر زمینی از طریق ارمنستان به نخجوان رو ثابت میکنه.
پروژه‌های بزرگ در یک نگاه
کریدور زنگزور با چند تا پروژه بزرگ دیگه هم همخوانی داره:
- «یک کمربند، یک راه» چین: آذربایجان یکی از اولین کشورهایی بود که از این پروژه حمایت کرد. این ابتکار برای منطقه قفقاز جنوبی از نظر تحقق پتانسیل حمل و نقل ترانزیتی اهمیت زیادی داره.
- «TRACECA» اتحادیه اروپا: این برنامه که تو سال ۱۹۹۳ توسط اتحادیه اروپا پیشنهاد شد، به دنبال اتصال اروپا به آسیای مرکزی از طریق کریدورهای حمل و نقل از دریای سیاه، قفقاز جنوبی و دریای خزر هست.
- «کریدور میانی» ترکیه: این یه سیستم حمل و نقل ریلی و فریه که از چین شروع میشه، از قزاقستان (یا ترکمنستان)، دریای خزر، قفقاز جنوبی (آذربایجان و گرجستان) و ترکیه میگذره و به کشورهای اتحادیه اروپا میرسه. این پروژه‌ایه که دولت ترکیه ترجیح میده و برای کشورهای قفقاز جنوبی هم اولویت داره. در واقع، از نظر جغرافیایی، این کوتاه‌ترین مسیر بین غرب چین و اروپاست. اگه از کریدور زنگزور استفاده بشه، این مسیر حتی کوتاه‌تر هم میشه.
ظرفیت کریدور میانی در حال حاضر فقط حدود ۵ درصد ظرفیت مسیر روسیه رو داره، اما به عنوان یه پروژه برای تنوع بخشیدن به مسیرها خیلی باارزشه، مخصوصا که حمل و نقل در مسیر شمالی از زمان تهاجم روسیه به اوکراین ۴۰ درصد کم شده.
- کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب: آذربایجان تو سال ۲۰۰۵ به این کریدور پیوست. هدف این پروژه کاهش زمان تحویل بار از هند به روسیه و همچنین شمال و غرب اروپاست (زمان تحویل در مسیر فعلی بیش از ۶ هفته است؛ انتظار میره از طریق این کریدور به ۳ هفته برسه). وقتی کریدور زنگزور باز بشه، ارمنستان هم میتونه از این کریدور سود ببره.
پروژه جدید: مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی (TRIPP)
یه تحول جدید تو این ماجرا، پروژه «مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین‌المللی» یا TRIPP هست که با میانجی‌گری آمریکا تو سال ۲۰۲۵ به عنوان بخشی از توافق صلح ارمنستان و آذربایجان مطرح شد. این پروژه حقوق انحصاری توسعه و بهره‌برداری از این مسیر رو به صورت تجاری به آمریکا میده و هدفش کم کردن نفوذ روسیه، ایران و چین تو قفقاز جنوبیه. ایران و روسیه این پروژه رو محکوم کردن و اون رو یه تجاوز میدونن.
ویژگی‌های کلیدی TRIPP:
- هدف و اتصال: این کریدور سرزمین اصلی آذربایجان رو به منطقه جداافتاده نخجوان از طریق یه مسیر ۳۲ کیلومتری در خاک ارمنستان وصل میکنه، در حالی که حاکمیت ارمنستان بر این قلمرو حفظ میشه.
- مشارکت آمریکا: آمریکا حقوق انحصاری توسعه رو به دست آورده و زمین رو برای ساخت و مدیریت به یه کنسرسیوم از شرکت‌های خصوصی اجاره میده (تا ۹۹ سال). نه تا شرکت (شامل سه اپراتور آمریکایی) برای توسعه زیرساخت‌ها ابراز علاقه کردن.
- اهمیت ژئوپلیتیکی: این توافق نفوذ روسیه تو قفقاز جنوبی رو کم میکنه، چون ارمنستان به سمت شراکت با غرب حرکت کرده. این مسیر به مردم و کالاها اجازه میده بین ترکیه و آذربایجان و فراتر از اون به آسیای مرکزی بدون عبور از ایران یا روسیه سفر کنن.
- نمادگرایی و جنجال: اسم این کریدور به نام ترامپ به عنوان یه حرکت دیپلماتیک (که گفته میشه توسط ارمنستان پیشنهاد شده) انتخاب شده و با برند ترامپ به عنوان یه صلح‌ساز جهانی همخونی داره. اما منتقدها، امتیازات حاکمیتی ارمنستان و رهبری اقتدارگرای آذربایجان رو زیر سوال میبرن.
واکنش‌ها به TRIPP:
مثبت:
- ارمنستان: نخست وزیر پاشینیان گفته این پروژه فرصت‌های اقتصادی استراتژیک میاره.
- آذربایجان: رئیس جمهور علی‌اف گفته این توافق منجر به صلح پایدار در قفقاز میشه.
- ترکیه: وزارت خارجه ترکیه از این توافق استقبال کرده.
- آمریکا: رئیس جمهور ترامپ گفته این توافق به نفع هر سه کشور خواهد بود.
منفی:
- ایران: این پروژه رو مورد انتقاد قرار داده و گفته قصدش «قطع ارتباط ایران با قفقاز و تحمیل محاصره زمینی بر ایران و روسیه» است.
- روسیه: وزارت خارجه روسیه این پروژه رو بخشی از تلاش‌های غرب برای به حاشیه راندن روسیه و ایران دونسته.
سناریوهای احتمالی برای آینده
با در نظر گرفتن همه این عوامل، سه تا سناریوی ممکن برای باز شدن کریدور زنگزور وجود داره که هر کدوم تاثیر متفاوتی روی ساختار امنیتی کل منطقه دارن:
- سناریوی اول: باز شدن کریدور زنگزور به محض تکمیل همه زیرساخت‌های لازم انجام میشه. این گزینه‌ایه که آذربایجان ترجیح میده و واقع‌بینانه‌ترین سناریوئه، هرچند ممکنه به اعتبار دولت فعلی ارمنستان آسیب بزنه.
- سناریوی دوم: باز شدن کریدور زنگزور زمانی اتفاق میفته که گروه مخالف در ارمنستان (که ظاهرا توسط بازیگرهای خارجی حمایت میشه) توسط اکثریت ارمنی‌هایی که به رفاه کشورشون علاقه دارن، متعادل بشه. در حال حاضر، این روند رو به افزایشه ولی کافی نیست. این گزینه‌ایه که دولت ارمنستان پذیرفته و سعی میکنه زمان بخره.
- سناریوی سوم: ارمنستان باز شدن کریدور زنگزور رو رد میکنه. این کمترین احتمال رو داره چون توافق سه‌جانبه ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ به صراحت به باز شدن ارتباطات اشاره کرده. این گزینه قطعا چشم‌انداز صلح پایدار در منطقه رو تضعیف میکنه و آذربایجان رو به اقدام نظامی تحریک میکنه که برای هیچ طرفی مطلوب نیست.
تحلیل‌ها نشون میده که یه باور عمومی در ارمنستان وجود داره که هر چی آذربایجان میخواد اجرا بشه، باید توسط ارمنستان و حامیان جهانیش جلوگیری بشه، چه به نفع ارمنی‌ها باشه چه نباشه. به همین دلیله که تحقیقاتی مثل این برای روشن کردن افکار عمومی ارمنی‌ها لازمه.
در نهایت، همه کشورهای منطقه میتونن از فرصت‌های ناشی از باز شدن کریدور زنگزور سود ببرن. این کریدور میتونه به گسترش همکاری‌های منطقه‌ای و افزایش اعتماد متقابل کمک کنه. با باز شدن این کریدور، یه «شریان» جدید در شبکه حمل و نقل بین اروپا و آسیا ایجاد میشه که تاثیر مثبتی روی روابط اقتصادی و تجاری بین شرق و غرب و همچنین بین کشورهای منطقه خواهد داشت. ارمنستان میتونه از مزایای این کریدور بهره‌مند بشه و اگه به همکاری منطقه‌ای اهمیت بده، میتونه شاخص‌های مثبت اقتصادی-اجتماعی رو تجربه کنه و از انزوای اقتصادی خارج بشه.
منابع
- [۲] Israeli interests in the Caucasus: The Zangezur corridor – JNS.org
- [۴] How Will Azerbaijan’s Zangezur ‘Corridor’ Through Armenia Reshape the Region?
- [۶] America’s Caucasus Bet: Zangezur Corridor’s $50B Trade Boost and Geopolitical Risks in 2025
- [۸] US Management of the Zangezur Corridor In The Caucasus? Iran Won’t Like It.
- [۱۰] EXPLAINER: What is the so-called ‘Zangezur corridor’ and why the controversy? – CIVILNET
- [۱] Zangezur corridor – Wikipedia
- [۳] The Zangezur Corridor: A Key Trade Link in the South Caucasus | Geopolitical Monitor
- [۵] The Zangezur corridor as part of the global transport route (against the backdrop of power games in the South Caucasus region)
- [۷] CPC | On the Prospects of the Zangezur Corridor for Central Asia
- [۹] Why Iran Opposes Azerbaijan’s Zangezur Corridor Project – Gulf International Forum
دیدگاهتان را بنویسید