فالکون؛ هوش مصنوعی رایگان و اوپن‌سورس امارات

موسسه TII همینطور به انتشار نسخه‌های جدید ادامه می‌دهد، از جمله «فالکون عربی» برای پردازش زبان‌های منطقه و «فالکون-ای» برای استفاده بهینه از انرژی در هوش مصنوعی. این رویکرد امارات در زمانی اتفاق می‌افتد که هوش مصنوعی در حال تبدیل شدن به «نفت جدید» است و کشورها برای کنترل آن با هم رقابت می‌کنند. مدل‌های پیشرو غربی مثل ChatGPT و Gemini سیستم‌هایی انحصاری هستند. شرکت‌ها معمولا برای بعضی از نسخه‌ها ماهانه ۲۰ دلار هزینه می‌گیرند و این قیمت برای کسب‌وکارهایی که به استفاده بیشتری نیاز دارند، به هزاران دلار در ماه هم می‌رسد.

امارات با ارائه جایگزین‌های رایگان و متن‌باز، در حال تبدیل سود نفت خودش به نفوذ دیجیتالی است و می‌تواند در دنیای فناوری که بین آمریکا و چین تقسیم شده، نقش یک میانجی را بازی کند. حکیم هاسید، پژوهشگر ارشد در TII، به رسانه «رست آو ورلد» گفته: «دسترسی به هوش مصنوعی باید یک حق برای همه باشد، نه امتیاز عده‌ای معدود. TII رویکرد متن‌باز را به عنوان یک تمایز استراتژیک در پیش گرفته و فالکون را به عنوان یک جایگزین قابل اعتماد و شفاف در چشم‌انداز جهانی هوش مصنوعی معرفی می‌کند».

تفاوت با غول‌های فناوری

استراتژی امارات با غول‌های سیلیکون ولی که بهترین مدل‌های هوش مصنوعی خود را به عنوان نرم‌افزار انحصاری حفظ می‌کنند، تفاوت دارد. حتی مدل Llama 3 از شرکت متا، با وجود اینکه برچسب متن‌باز دارد، شامل محدودیت‌های تجاری است که فالکون به طور کامل آنها را حذف کرده.

یک نظرسنجی از شرکت مکنزی در آوریل ۲۰۲۵ نشان داد که ۶۰ درصد سازمان‌ها می‌گویند پیاده‌سازی هوش مصنوعی متن‌باز هزینه کمتری نسبت به ابزارهای انحصاری دارد و بیش از ۸۰ درصد از هر پنج توسعه‌دهنده، مهارت‌های متن‌باز را برای شغل خود ضروری می‌دانند. حدود دو سوم توسعه‌دهندگان هم می‌گویند این ابزارها کارشان را رضایت‌بخش‌تر می‌کند.

با اینکه TII هیچ هزینه‌ای دریافت نمی‌کند، از کاربران می‌خواهد که منبع را ذکر کنند و با استانداردهای اخلاقی و قانونی هماهنگ باشند. حکیم هاسید همچنین اضافه کرد که این موسسه حق به‌روزرسانی شرایط یا اعمال اقدامات حاکمیتی بیشتر در صورت بروز نگرانی‌های امنیتی را برای خود محفوظ می‌دارد.

استقبال جهانی و چالش‌ها

مدارس، دولت‌ها و کسب‌وکارها در سراسر آفریقا، آسیای جنوب شرقی و آمریکای لاتین علاقه زیادی به توانایی فالکون برای تطبیق با نیازهای محلی، از زبان‌های منطقه‌ای گرفته تا روش‌های آموزشی، نشان داده‌اند. هاسید می‌گوید: «این رویکرد به شرکا اجازه می‌دهد تا برنامه‌ها را برای نیازهای منطقه‌ای، چه در زبان‌های محلی، سیستم‌های آموزشی یا زمینه‌های فرهنگی، تنظیم کنند».

با اینکه شرکت‌های چینی مثل بایدو و علی‌بابا نسخه‌های خودشان را منتشر کرده‌اند، کارشناسان می‌گویند پیشنهادهای چین پراکنده و گیج‌کننده هستند و دستورالعمل‌های ضعیف و شفافیت کمی برای کاربران بین‌المللی دارند، برخلاف سیستم یکپارچه فالکون.

لونت ارگین، استراتژیست ارشد در شرکت نرم‌افزاری Informatica در کالیفرنیا، می‌گوید استراتژی هوش مصنوعی هر منطقه، اولویت‌های آن را نشان می‌دهد. به گفته او، آمریکا معمولا برنامه‌ها را با شرط و شروط منتشر می‌کند، در حالی که تلاش‌های چین با پروژه‌های هم‌پوشان زیاد، همچنان پراکنده است. ارگین اضافه می‌کند: «رویکرد امارات به خاطر دسترسی جهانی و انعطاف‌پذیری‌اش برجسته است. این هم جسورانه است و هم آینده‌نگرانه. این رویکرد به جای مجبور کردن همه به استفاده از سیستم‌های آمریکایی یا چینی، از زبان‌های زیادی پشتیبانی می‌کند».

البته دسترسی جهانی نرم‌افزارهای متن‌باز هم فرصت و هم ریسک ایجاد می‌کند. پیتر پیو-جونز، مدیر ارشد داده در شرکت فناوری آمریکایی Confluent، می‌گوید مشارکت‌کننده‌ها می‌توانند از هر جایی ظهور کنند اما ممکن است با پیدا شدن جایگزین‌های بهتر، پروژه‌ها را رها کنند. او به «رست آو ورلد» گفت: «بسیاری از مشتریان در خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی حالا می‌خواهند روی داده‌های خود کنترل داشته باشند، با قوانین محلی سازگار باشند و گزینه‌های انعطاف‌پذیری در اختیارشان باشد. یک روند جهانی مشخص، که تا حدی ناشی از فضای سیاسی امروز است، به سمت خدمات و زیرساخت‌های تحت کنترل محلی وجود دارد».

با این حال، مشکلات بزرگی برای کسب‌وکارهایی که می‌خواهند از هوش مصنوعی رایگان در کارهای واقعی استفاده کنند، باقی است. بسیاری از شرکت‌ها نگران استفاده از برنامه‌های متن‌باز در حوزه‌های حساسی مثل بیمارستان‌ها، بانک‌ها یا سیستم‌های نظامی هستند؛ جاهایی که قوانین سخت‌گیرانه و ترس‌های امنیتی تصمیم‌ها را هدایت می‌کند. پیو-جونز می‌گوید: «هوش مصنوعی رایگان با چالش‌های مشابهی با نسخه‌های پولی روبرو است، به خصوص در مورد اخلاق و حجم عظیم داده‌ای که برای کار کردنشان لازم است».

با وجود این موانع، تحقیقات مکنزی نشان می‌دهد که ۷۶ درصد شرکت‌ها قصد دارند بیشتر از برنامه‌های هوش مصنوعی رایگان استفاده کنند. این موضوع نشان‌دهنده اشتیاق برای جایگزین‌هایی برای پلتفرم‌های غالب آمریکایی و چینی است و فرصتی برای بازیگران بی‌طرفی مثل امارات ایجاد می‌کند.

آینده فالکون و تعهد به ایمنی

حتی با بهبود فالکون، TII متعهد به رایگان نگه داشتن آن است. این موسسه در حال ساخت یک نسخه جدید است که تکنولوژی‌های مختلف را برای عملکرد بهتر و مصرف انرژی کمتر ترکیب می‌کند و همزمان به آن یاد می‌دهد که هم کلمات و هم تصاویر را بفهمد.

هاسید تاکید می‌کند که با وجود رویکرد رایگان، ایمنی همچنان مهم است. TII در حال آموزش برنامه‌های خود برای یادگیری از بازخورد انسانی، حذف محتوای مضر و اطمینان از رفتار صحیح آنهاست. او می‌گوید: «ما فعالانه با سازمان‌های بین‌المللی ایمنی هوش مصنوعی کار می‌کنیم تا توسعه فالکون را با بهترین شیوه‌های جهانی هماهنگ کنیم».

تاکید بر زبان‌های نادیده گرفته شده از طریق نسخه عربی فالکون، تفکر استراتژیک امارات را نشان می‌دهد. TII هوش مصنوعی عربی‌زبان را برای مدارس، دولت‌ها و خدمات مشتری در سراسر خاورمیانه حیاتی می‌داند و شکافی را پر می‌کند که توسعه‌دهندگان غربی عمدتا از آن غافل شده‌اند.

پیو-جونز می‌گوید: «یکی از بزرگترین نقاط قوت متن‌باز، چالش اصلی آن نیز هست: هر کسی می‌تواند از هر جایی مشارکت کند، اما با ظهور چیز جدیدتر یا بهتر، حمایت‌ها می‌تواند به سرعت تغییر کند. این دینامیک می‌تواند حفظ ثبات برای کارهای حیاتی و تولیدی را سخت‌تر کند».

اثرات سیاسی این حرکت فراتر از تکنولوژی است. امارات با ارائه برنامه‌های هوش مصنوعی قدرتمند و رایگان، از کشورهای دیگر دعوت می‌کند تا آینده دیجیتال خود را بر پایه‌هایی که بنا کرده، بسازند. دیوید بوست، مدیر منطقه‌ای شرکت نرم‌افزاری بریتانیایی Endava، می‌گوید این دستاورد نشان‌دهنده توانایی‌های رو به رشد امارات است. به گفته او، کشورهای کمی منابع و تخصص لازم برای ساخت هوش مصنوعی پیشرفته را دارند و حتی تعداد کمتری آن را رایگان به اشتراک می‌گذارند. بوست اضافه می‌کند: «کشورهای کمی می‌توانند یک برنامه هوش مصنوعی پیشرفته مانند فالکون بسازند و تعداد کمتری احتمال دارد آن را رایگان عرضه کنند. این موضوع چیزهای زیادی در مورد توانایی‌های فنی رو به رشد امارات و همچنین طرز فکر آن می‌گوید: این کشور در انزوا نوآوری نمی‌کند».

طراحی انعطاف‌پذیر فالکون به مهندسان اجازه می‌دهد تا به راحتی و بدون بازسازی سیستم‌های خود، برنامه‌ها را تغییر دهند و این کار، تطبیق با قوانین محلی و مقررات در حال تغییر را ساده می‌کند. TII در حال ساخت ابزارهایی برای نظارت بر نحوه استفاده مردم از فالکون و جلوگیری از سوءاستفاده است. این اقدامات نظارتی، تعادلی بین آزادی و مسئولیت ایجاد می‌کنند، هرچند TII حق تغییر قوانین در صورت بروز مشکلات ایمنی را برای خود محفوظ می‌دارد.

تعهد امارات فراتر از تکنولوژی و به سمت اهداف گسترده‌تری است. TII کار خود را بخشی از ماموریتی برای دموکراتیک کردن قدرت محاسباتی پیشرفته می‌داند. هاسید می‌گوید: «در نهایت، تمرکز ما بر این است که هوش مصنوعی را برای همه مسئولانه‌تر، فراگیرتر و موثرتر کنیم».