سوریه: کار، ویزا و خطرات امنیتی پس از تحولات اخیر

اوضاع سوریه و چشم‌انداز کار در این کشور

اگه به فکر مهاجرت کاری به سوریه هستی، قبل از هر چیز باید بدونی که وضعیت این کشور در حال حاضر خیلی خاص و پیچیده‌اس. در تاریخ ۸ دسامبر ۲۰۲۴، حکومت بشار اسد به پایان رسید و نیروهای مخالف به رهبری گروهی به اسم «هیئت تحریر الشام» (HTS) که کانادا اون رو به عنوان یک گروه تروریستی می‌شناسه، کنترل اوضاع رو به دست گرفتن. بعد از این اتفاق، یک شورای انتقالی برای اداره سوریه تشکیل شد. با وجود این تغییرات، سوریه هنوز یک کشور یکپارچه نیست و مناطق مختلفش دست گروه‌های مسلح متفاوتیه. این یعنی وضعیت امنیتی خیلی شکننده و غیرقابل پیش‌بینیه.

از سال ۲۰۱۱، سوریه درگیر یک بحران انسانی بزرگه. بیشتر از ۱۶ میلیون نفر، یعنی حدود ۷۰ درصد جمعیت کشور، نیاز فوری به کمک‌های بشردوستانه دارن. تخمین زده میشه که بالای ۲۵۰ هزار نفر در این درگیری‌ها کشته شدن و صدها هزار نفر دیگه هم زخمی شدن. این بحران باعث شده بیشتر از ۷.۲ میلیون نفر در داخل خود سوریه آواره بشن و ۶.۲ میلیون پناهنده سوری هم در کشورهای همسایه مثل مصر، عراق، اردن, لبنان و ترکیه زندگی کنن.

دولت‌های مختلفی مثل کانادا، از سال ۲۰۱۶ تا الان بیشتر از ۴.۷ میلیارد دلار برای کمک به سوریه و منطقه هزینه کردن. این کمک‌ها شامل کمک‌های بشردوستانه، توسعه‌ای و برای باثبات کردن منطقه بوده. این پول از طریق سازمان‌های باتجربه مثل سازمان ملل، سازمان‌های غیردولتی (NGO) و صلیب سرخ برای تامین غذا، خدمات حفاظتی (مثل جلوگیری از خشونت‌های جنسیتی)، آب و بهداشت، و خدمات درمانی در سوریه و کشورهای همسایه هزینه میشه.

قوانین ورود و ویزا: یک ابهام بزرگ

یکی از مهم‌ترین سوال‌ها برای هر مهاجری، بحث ویزا و اجازه وروده. در مورد سوریه، قضیه خیلی روشن نیست. اطلاعاتی که وجود داره، بیشتر مربوط به قبل از ۸ دسامبر ۲۰۲۴ و سقوط رژیم اسده.

قوانین قدیمی (قبل از دسامبر ۲۰۲۴):

• برای ورود به سوریه، داشتن پاسپورت و ویزا الزامی بود.
• ویزای سوریه رو باید حتما قبل از رسیدن به این کشور از یکی از نمایندگی‌های دیپلماتیک سوریه در کشور محل اقامتت می‌گرفتی.
• مثلا، سفارت سوریه در واشنگتن دی‌سی از ۱۸ مارس ۲۰۱۴ تمام فعالیت‌های کنسولی خودش رو متوقف کرده.

وضعیت فعلی (بعد از دسامبر ۲۰۲۴):

وزارت امور خارجه آمریکا رسما اعلام کرده که «مشخص نیست چه شرایط ورود، خروج و ویزایی بعد از ۸ دسامبر ۲۰۲۴ برای سوریه باقی مونده». با توجه به اینکه یک دولت انتقالی سر کاره و هنوز ساختارهای دولتی به طور کامل شکل نگرفتن، خیلی سخته که بشه با اطمینان در مورد پروسه گرفتن ویزای کار صحبت کرد. به احتمال زیاد، در حال حاضر یک فرآیند مشخص و استاندارد برای صدور ویزای کار برای خارجی‌ها وجود نداره.

یک نکته خیلی مهم اینه که ورود به سوریه بدون ویزای معتبر که مستقیما از یک نمایندگی دیپلماتیک سوریه گرفته شده باشه، می‌تونست به بازداشت منجر بشه. الان که وضعیت نامشخصه، این خطر ممکنه حتی بیشتر هم باشه.

هشدارهای امنیتی: چرا سفر به سوریه توصیه نمیشه؟

تقریبا همه کشورهای غربی، بالاترین سطح هشدار امنیتی رو برای سوریه صادر کردن. مثلا دولت آمریکا و کانادا هر دو از شهروندهای خودشون خواستن که «تحت هیچ شرایطی» به سوریه سفر نکنن. دلایل این هشدارها خیلی جدیه:

• تروریسم و درگیری مسلحانه: هیچ نقطه‌ای از سوریه از خشونت در امان نیست. خطر گروگان‌گیری توسط گروه‌های مسلح، حملات تروریستی، بمب‌گذاری با دستگاه‌های انفجاری دست‌ساز (IED)، ترور، و بمباران‌های هوایی، ریسک مرگ یا جراحت جدی رو به همراه داره.
• خطر آدم‌ربایی و گروگان‌گیری: ریسک گروگان‌گیری شهروندهای خارجی در سراسر کشور خیلی بالاست. در گذشته، شهروندهای آمریکایی، از جمله روزنامه‌نگارها و کارمندهای سازمان‌های بشردوستانه، هدف آدم‌ربایی و بازداشت در سوریه قرار گرفتن. داعش بعضی از این گروگان‌ها رو به قتل رسونده.
• بازداشت‌های ناعادلانه: خطر بازداشت‌های ناعادلانه توسط گروه‌های مسلح وجود داره. شرایط بازداشتگاه‌ها مشخص نیست، اما می‌تونه خیلی سخت و غیربهداشتی باشه و افراد بازداشتی ممکنه به فرآیندهای قضایی عادلانه یا مراقبت‌های پزشکی دسترسی نداشته باشن.

یک نکته خیلی مهم اینه که دولت آمریکا به شهروندهای خودش شدیدا هشدار داده که برای شرکت در درگیری‌های مسلحانه به سوریه نرن. این نشون میده که سوریه هنوز یک منطقه جنگی محسوب میشه. حتی حمایت مادی یا ارائه منابع به سازمان‌های تروریستی شناخته‌شده مثل داعش و گروه‌های وابسته به القاعده، طبق قوانین آمریکا جرمه و می‌تونه مجازات‌های سنگینی مثل زندان و جریمه‌های کلان داشته باشه.

مشکلات زیرساختی و زندگی روزمره

اگه به فکر کار و زندگی در سوریه هستی، باید بدونی که جنگ زیرساخت‌های این کشور رو نابود کرده. این مشکلات زندگی روزمره رو خیلی سخت می‌کنه:

• کمبودهای شدید: کمبود غذا، آب، دارو و تجهیزات پزشکی در سراسر سوریه وجود داره.
• نبود خدمات اولیه: تخریب زیرساخت‌ها، خونه‌ها، مراکز درمانی، مدارس و تاسیسات برق و آب، سختی‌های زیادی رو برای مردم ایجاد کرده. برق به صورت منظم قطع میشه و در بهترین حالت، بعضی مناطق روزی ۲ تا ۳ ساعت برق دارن. دسترسی به سوخت هم خیلی کمه.
• خدمات درمانی: مراقبت‌های پزشکی اولیه فقط در دمشق و بعضی مناطق ساحلی موجوده. برای بیماری‌های جدی، احتمالا نیاز به خروج از کشور و رفتن به یک کشور همسایه داری.
• ارتباطات: ارتباطات در سوریه سخته، چون خطوط تلفن و اینترنت قابل اعتماد نیستن.

قوانین خاص و مسائل اجتماعی که باید بدونی

با فرض اینکه بتونی وارد سوریه بشی، یک سری قوانین و مسائل اجتماعی وجود داره که باید ازشون باخبر باشی:

• خدمت سربازی اجباری: طبق قوانین سوریه، مردهایی که تابعیت سوری دارن یا از تبار سوری هستن (حتی اگه در کشور دیگه‌ای به دنیا اومده باشن) و بالای ۱۸ سال سن دارن، ممکنه مجبور به انجام خدمت سربازی اجباری بشن. البته مقامات موقت در دسامبر ۲۰۲۴ اعلام کردن که خدمت سربازی اجباری متوقف شده، اما وضعیت حقوقی این موضوع هنوز پیچیده‌اس.
• قوانین مربوط به زنان و کودکان: طبق قوانین سوریه، یک زن برای خروج از کشور در هر شرایطی به اجازه صریح شوهرش نیاز نداره، اما شوهر سوری می‌تونه از طریق قانونی جلوی خروج همسرش از کشور رو بگیره، فارغ از اینکه همسرش چه ملیتی داره. همچنین، بچه‌های زیر ۱۸ سال که پدرشون سوری یا از تبار سوری هست، برای خروج از سوریه به اجازه پدر نیاز دارن، حتی اگه والدین جدا شده باشن و حضانت کامل با مادر باشه.
• قوانین کیفری: مجازات برای بعضی جرائم در سوریه خیلی سنگین‌تر از کشورهای دیگه‌اس. مثلا، قانون مبارزه با مواد مخدر سوریه برای قاچاق یا کشت مواد مخدر مجازات اعدام در نظر گرفته.
• عکاسی: عکاسی از ساختمان‌های رسمی مثل تاسیسات نظامی یا دولتی ممنوعه.
• نظارت: در زمان رژیم اسد، نظارت فیزیکی و الکترونیکی شدیدی روی شهروندهای سوری و بازدیدکننده‌های خارجی وجود داشت. اتاق‌های هتل، اینترنت و تلفن‌ها کنترل می‌شدن. مشخص نیست این نظارت‌ها الان به چه شکلی ادامه داره، اما بهتره در مورد موضوعات حساس مثل سیاست و مذهب با احتیاط صحبت کنی.
• ارز و بانکداری: به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، خیلی از بانک‌های خارجی فعالیت خودشون با سوریه رو متوقف کردن. این یعنی ممکنه نتونی از کارت‌های بانکی بین‌المللی خودت استفاده کنی. بیشتر تراکنش‌ها به صورت نقدی انجام میشه.

نبود خدمات کنسولی: اگه به مشکل بخوری کسی نیست کمکت کنه

این یکی از مهم‌ترین نکته‌هاست. سفارت کانادا در دمشق از سال ۲۰۱۲ فعالیت‌هاش رو متوقف کرده. سفارت آمریکا هم همینطور. این یعنی اگه به عنوان یک خارجی در سوریه دچار مشکل بشی (مثلا پاسپورتت رو گم کنی، بازداشت بشی، یا نیاز به کمک فوری پزشکی داشته باشی)، تقریبا هیچ خدمات کنسولی‌ای در داخل سوریه وجود نداره.

• کانادا: توانایی سفارت کانادا در بیروت (لبنان) برای ارائه خدمات کنسولی در سوریه «به شدت محدوده».
• آمریکا: جمهوری چک به عنوان «حافظ منافع» آمریکا در سوریه عمل می‌کنه، اما خدماتی که می‌تونن به شهروندهای آمریکایی بدن «بسیار محدوده».
• استرالیا: درخواست‌های ویزای استرالیا برای سوری‌ها در سفارت استرالیا در امان (اردن) بررسی میشه.

این وضعیت نشون میده که اگه به عنوان یک خارجی در سوریه باشی، در عمل دسترسی به حمایت‌های دیپلماتیک نداری و باید روی کمک سفارت‌ها در کشورهای همسایه مثل اردن یا لبنان حساب کنی که اون هم خیلی محدوده.

نگاهی به وضعیت سوری‌ها در کشورهای دیگه: درسی برای مهاجران

برای اینکه بفهمیم کار کردن و زندگی کردن برای سوری‌ها (و در نتیجه خارجی‌ها در سوریه) چقدر می‌تونه سخت باشه، می‌تونیم به وضعیت پناهنده‌های سوری در کشورهای دیگه نگاه کنیم. این اطلاعات به ما نشون میده که حتی در یک محیط باثبات‌تر، چه چالش‌هایی وجود داره.

مثال ترکیه:

ترکیه میزبان بزرگ‌ترین جمعیت پناهنده در جهانه که بیشترشون سوری هستن. در سال ۲۰۱۶، ترکیه یک سیستم مجوز کار برای پناهنده‌های سوری معرفی کرد. اما این سیستم مشکلات زیادی داره:

• کارفرما باید درخواست بده: این کارفرماست که باید برای مجوز کار درخواست بده. خیلی از کارفرماها به خاطر هزینه‌ها و دردسرهای اداری این کار، تمایلی به استخدام قانونی یک پناهنده ندارن.
• بازار کار غیرر رسمی: در نتیجه، بیشتر پناهنده‌ها مجبورن در بازار کار غیررسمی کار کنن، جایی که استثمار خیلی زیاده. حقوق‌ها پایین‌تر از حداقل دستمزده و امنیت شغلی وجود نداره. خیلی از سوری‌های تحصیل‌کرده هم مجبور شدن در کارگاه‌های نساجی یا ساختمون‌سازی با حقوق کم کار کنن.
• مشکلات برای زنان: فقط ۱۵ درصد از زنان سوری در ترکیه شاغل هستن. موانعی مثل ساعات کاری طولانی در کارخونه‌ها، مسئولیت مراقبت از بچه و کارهای خونه، و گاهی مخالفت اعضای خانواده، باعث شده که زن‌ها نتونن کار کنن.

این مثال نشون میده که حتی با وجود یک سیستم قانونی، موانع فرهنگی و اقتصادی چقدر می‌تونن در زمینه اشتغال تاثیرگذار باشن. این چالش‌ها در داخل خود سوریه قطعا خیلی بزرگ‌تر و پیچیده‌تر خواهند بود.

سیستم مهاجرتی آمریکا و پرونده‌های معلق: یک نمونه از پیچیدگی

برای اینکه درک بهتری از پیچیدگی‌های اداری مهاجرت داشته باشیم، می‌تونیم به سیستم مهاجرتی آمریکا نگاهی بندازیم. هرچند این اطلاعات مستقیما به سوریه مربوط نیست، اما نشون میده که فرآیندهای مهاجرتی چقدر می‌تونن طولانی و فرسایشی باشن.

در حال حاضر، انبوهی از پرونده‌های مهاجرتی در آمریکا معلق موندن.

• دادگاه‌های مهاجرت: تعداد پرونده‌های معلق در دادگاه‌های مهاجرت آمریکا به بالای ۱.۶ میلیون کیس رسیده. متوسط زمان رسیدگی به یک پرونده در ژانویه ۲۰۲۲ حدود دو سال و نیم بوده.
• اداره خدمات شهروندی و مهاجرت آمریکا (USCIS): تعداد درخواست‌های معلق در این اداره از ۵.۷ میلیون در سال ۲۰۱۹ به حدود ۹.۵ میلیون تا فوریه ۲۰۲۲ رسیده.
• وزارت امور خارجه: صف انتظار برای مصاحبه ویزای مهاجرتی در کنسولگری‌ها از میانگین ۶۰,۹۰۰ نفر در سال ۲۰۱۹ به ۵۳۲,۰۰۰ نفر در جولای ۲۰۲۱ رسید.

این تاخیرها باعث میشه افراد ماه‌ها و سال‌ها در بلاتکلیفی بمونن و روی زندگی خانواده‌ها و کارفرماها تاثیر منفی میذاره. دولت بایدن تلاش‌هایی برای بهبود این وضعیت کرده، مثل تمدید «وضعیت حفاظت شده موقت» (TPS) برای شهروندهای بعضی کشورها از جمله سوریه.

وضعیت حفاظت شده موقت (TPS) برای سوری‌ها در آمریکا:

این یک برنامه خاص در آمریکاست که به شهروندهای کشورهایی که دچار درگیری مسلحانه یا فاجعه طبیعی شدن، اجازه میده به طور موقت در آمریکا بمونن و کار کنن.

وضعیت حفاظت شده موقت (TPS) برای سوریه	تاریخ‌ها و اطلاعات کلیدی
تعیین شده تا:	۳۰ سپتامبر ۲۰۲۵
دوره ثبت‌نام مجدد (برای کسانی که قبلا TPS داشتن):	۲۹ ژانویه ۲۰۲۴ تا ۲۹ مارس ۲۰۲۴
دوره ثبت‌نام (برای کسانی که برای اولین بار درخواست میدن):	۲۹ ژانویه ۲۰۲۴ تا ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۵
تمدید خودکار مجوز کار (EAD):	تا ۳۱ مارس ۲۰۲۵
حضور مداوم در آمریکا از:	۲۵ ژانویه ۲۰۲۴
حضور فیزیکی مداوم در آمریکا از:	۱ آوریل ۲۰۲۴
تاریخ اولیه تعیین TPS:	۲۹ مارس ۲۰۱۲

برای درخواست TPS، افراد باید فرم‌هایی مثل Form I-821 (درخواست برای وضعیت حفاظت شده موقت) و Form I-765 (درخواست برای مجوز کار) رو پر کنن. این اطلاعات نشون میده که حتی برای یک برنامه موقت و بشردوستانه، چه فرآیندهای اداری دقیق و زمان‌بندی شده‌ای وجود داره. این پیچیدگی‌ها در یک سیستم باثبات مثل آمریکا وجود داره؛ حالا تصور کنید در کشوری مثل سوریه که در حال گذار و بی‌ثباتیه، وضعیت چقدر می‌تونه سخت‌تر باشه.