تغییر نظام فرزندخواندگی کره جنوبی، پایان دوران خصوصی

قراره که از روز نوزدهم جولای، سیستم فرزندخواندگی تو کره جنوبی یه تغییر و تحول اساسی رو تجربه کنه. این کشور میخواد به یه رویه چند ده ساله که سپردن کارای فرزندخواندگی به موسسه‌های خصوصی بوده، پایان بده و مسئولیت کامل این فرایند رو خودش به عهده بگیره. این تصمیم بعد از اون گرفته شد که گزارش‌های زیادی در مورد سوء استفاده و بی‌نظمی‌های گسترده تو این سیستم منتشر شد و یه تحقیق رسمی هم این موارد رو تایید کرد.

این تغییر فقط یه جابجایی اداری نیست، بلکه یه جور حسابرسی تاریخی برای کره جنوبیه. کشوری که به عنوان چهارمین اقتصاد بزرگ آسیا و یه قدرت فرهنگی جهانی شناخته میشه، تو گذشته یه رویه دیگه‌ای داشته. بین سال‌های ۱۹۵۵ تا ۱۹۹۹، کره جنوبی بیشتر از صد و چهل هزار کودک رو برای فرزندخواندگی به کشورهای دیگه فرستاد. بعضی از کارشناس‌ها حتی معتقدن که اگه سوابق غیررسمی رو هم حساب کنیم، این عدد به دویست و پنجاه هزار کودک هم میرسه. این آمار باعث شده بود که کره جنوبی به عنوان یکی از بزرگترین «صادرکننده‌های کودک» تو دنیا شناخته بشه.

حالا قراره همه چیز فرق کنه. وزارت بهداشت و رفاه کره جنوبی اعلام کرده که از روز شنبه، یه «سیستم فرزندخواندگی عمومی با ساختار جدید» معرفی میشه که طبق اون، دولت و دولت‌های محلی مسئولیت کامل کل فرایند فرزندخواندگی رو به عهده میگیرن. به گفته این وزارتخونه، این تغییر یه «قدم مهم برای تضمین امنیت و ترویج حقوق کودکان به فرزندی پذیرفته شده» به حساب میاد.

نگاهی به گذشته؛ داستانی که از جنگ شروع شد

داستان فرزندخواندگی بین‌المللی تو کره جنوبی بعد از جنگ کره شروع شد. اون موقع این کار راهی بود برای خارج کردن بچه‌های دورگه از کشور. این بچه‌ها معمولا از مادران کره‌ای و پدران سرباز آمریکایی به دنیا میومدن و تو جامعه‌ای که روی همگنی قومیتی تاکید زیادی داشت، پذیرفته نمیشدن. اما این ماجرا تو دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، همزمان با رشد سریع اقتصادی کره و تلاش برای خروج از فقر بعد از جنگ، تبدیل به یه تجارت بزرگ شد. موسسه‌های فرزندخواندگی بین‌المللی از این راه میلیون‌ها دلار درآمد کسب کردن.

اما این سیستم در نهایت به ضرر بچه‌ها تموم شد. یه کمیسیون حقیقت‌یاب که توسط دولت برای بررسی این موضوع تشکیل شده بود، تو ماه مارچ به این نتیجه رسید که حقوق کودکان کره‌ای به طور سیستماتیک نقض شده. این کمیسیون مستقل اعلام کرد که فرایند فرزندخواندگی بین‌المللی پر از بی‌نظمی‌هایی مثل «ثبت نام جعلی به عنوان کودک یتیم، دستکاری هویت، و بررسی ناکافی والدین متقاضی» بوده.

این کمیسیون حقیقت‌یاب دولت رو به خاطر این مشکلات مقصر دونست، مخصوصا به خاطر اینکه نتونسته بود هزینه‌های فرزندخواندگی رو کنترل کنه و همین موضوع عملا این کار رو به یه صنعت سودمحور تبدیل کرده بود. پارک سان-یانگ، رئیس این کمیسیون، در اون زمان این وضعیت رو «بخش شرم‌آور» تاریخ کره جنوبی توصیف کرد.

تحقیقات نشون میده که تو این فرایند، رضایت قانونی و درست از والدین بیولوژیکی کره‌ای گرفته نمیشده و همین باعث گزارش‌های پر سر و صدایی از گم شدن بچه‌ها و فرستادن اون‌ها برای فرزندخواندگی به خارج از کشور شده بود. اطلاعات و سوابق نشون میدن که بچه‌های بی‌شماری که واقعا نیازی به فرستاده شدن به خارج نداشتن، برای فرزندخواندگی «صادر» شدن.

هلن نو، استاد بازنشسته رفاه اجتماعی در دانشگاه سونگشیل، میگه: «بعضی از بچه‌ها اصلا نباید برای فرزندخواندگی به خارج فرستاده میشدن». تحقیقات پروفسور نو نشون داد که بعضی از بچه‌ها با بهانه‌های دروغی از خانواده‌هاشون جدا شده بودن. اون به مواردی اشاره میکنه که بیمارستان‌ها به مادرها میگفتن نوزادشون فوت کرده یا اونقدر مریضه که زنده نمیمونه، اما مخفیانه اون بچه‌ها رو به موسسه‌های فرزندخواندگی تحویل میدادن تا به خارج از کشور فرستاده بشن.

مدارک رسمی هم اغلب جعل یا دستکاری میشدن. پروفسور نو میگه که این کار تقریبا «مرسوم» شده بود که بچه‌ها رو به عنوان «رها شده» ثبت کنن، حتی وقتی که والدین یا بستگانشون مشخص بودن. تا اواخر دهه ۱۹۸۰، موسسه‌های فرزندخواندگی خصوصی بیشتر نوزادان رو مستقیما از بیمارستان‌ها تحویل میگرفتن. مثلا در سال ۱۹۸۸، حدود ۶۰ درصد از بچه‌هایی که از کره به فرزندی پذیرفته شدن، مستقیما از بخش‌های زایمان و اغلب از طریق توافق‌های غیرقانونی بین موسسه‌ها و بیمارستان‌ها اومده بودن.

سیستم جدید چطور کار میکنه؟

با این تغییرات اساسی، قراره تمام رویه‌های مربوط به فرزندخواندگی، از تصمیم‌گیری اولیه گرفته تا مدیریت بعد از اون، از موسسه‌های خصوصی به دولت ملی و محلی منتقل بشه. دو قانون جدید به نام‌های «قانون ویژه فرزندخواندگی داخلی» و «قانون فرزندخواندگی بین‌المللی» که هر دو در سال ۲۰۲۳ توسط مجلس ملی تصویب شدن، از روز نوزدهم جولای رسما اجرایی میشن. این اقدام دوازده سال بعد از پیوستن کره به «کنوانسیون لاهه در مورد فرزندخواندگی بین‌المللی» در سال ۲۰۱۳ صورت میگیره. هدف این قوانین، کنترل فرزندخواندگی‌های بی‌رویه به خارج از کشور هم هست.

تا قبل از این، موسسه‌های خصوصی کل فرایند رو مدیریت میکردن: از مشاوره با والدین بیولوژیکی و انتخاب بچه‌ها برای فرزندخواندگی گرفته تا مراقبت موقت، بررسی و آموزش والدین متقاضی، پیدا کردن خانواده مناسب برای بچه‌ها و پیگیری‌های بعد از فرزندخواندگی. به غیر از تایید نهایی توسط دادگاه خانواده، عملا هیچ نظارت دولتی وجود نداشت.

در سیستم جدید، وزارت بهداشت و رفاه به مرجع اصلی سیاست‌گذاری فرزندخواندگی تبدیل میشه و دولت‌های محلی و «مرکز ملی حقوق کودک» (NCRC) مستقیما روی رویه‌ها نظارت میکنن. مرکز ملی حقوق کودک در بیانیه‌ای کتبی اعلام کرد: «از نوزدهم جولای، دولت، دولت‌های محلی و مرکز ملی حقوق کودک وظایفی رو انجام میدن که تا الان به عهده موسسه‌های فرزندخواندگی خصوصی بوده. تمام رویه‌ها بر اساس منافع عالی کودک، همونطور که در کنوانسیون فرزندخواندگی لاهه اومده، انجام میشه».

در این ساختار جدید، رویه‌های کلیدی مثل ارزیابی والدین متقاضی و پیدا کردن خانواده مناسب برای بچه‌ها، توسط یه کمیته وابسته به وزارت بهداشت و با رعایت اصل «منافع عالی کودک» بررسی و تصمیم‌گیری میشه. کیم سانگ-هی، مدیر سیاست‌گذاری جمعیت و کودک در وزارت بهداشت و رفاه، میگه: «با این بازسازی سیستم فرزندخواندگی عمومی، حالا دولت مسئولیت کامل تضمین امنیت و حقوق همه کودکان به فرزندی پذیرفته شده رو به عهده میگیره».

جزئیات فرایند جدید

برای فرزندخواندگی داخلی، دولت‌های محلی مسئول شناسایی و حمایت از بچه‌هایی هستن که قبل از پیدا کردن خانواده، به فرزندخواندگی نیاز دارن. والدین متقاضی باید از طریق مرکز ملی حقوق کودک درخواست بدن. این مرکز، موسسه‌های تایید شده‌ای رو برای انجام مشاوره خانواده و بررسی وضعیت خونه و زندگی متقاضی‌ها مشخص میکنه. کمیته سیاست‌گذاری فرزندخواندگی وزارت بهداشت، پرونده‌ها رو بررسی میکنه و تطابق کودک و والدین رو تایید میکنه و مرکز ملی حقوق کودک به عنوان دبیرخونه این کمیته عمل میکنه. دادگاه‌ها همچنان تایید نهایی فرزندخواندگی رو صادر میکنن و حالا این اختیار رو هم دارن که قبل از تایید نهایی، حضانت موقت رو برای کمک به ایجاد ارتباط اولیه بین کودک و خانواده، صادر کنن. شهردارها و مدیران محلی که مسئول محل اقامت کودک هستن، باید مطمئن بشن که کودک تو یه خانواده یا مرکز مناسب قرار میگیره و تا زمان نهایی شدن فرزندخواندگی، به عنوان قیم قانونی اون عمل میکنن. اون‌ها همچنین باید به صورت فصلی پیگیری‌های لازم رو انجام بدن.

بعد از فرزندخواندگی، موسسه مشخص شده توسط وزارتخونه و دولت‌های محلی، به مدت یک سال به طور منظم مشاوره و نظارت ارائه میدن.

برای فرزندخواندگی بین‌المللی، قوانین خیلی سخت‌گیرانه‌تر شدن. از این به بعد، این نوع فرزندخواندگی فقط زمانی مجاز خواهد بود که هیچ خانواده مناسبی در داخل کشور پیدا نشه و این کار به نفع کودک باشه. این کار دقیقا مطابق با کنوانسیون لاهه انجام میشه. وزارت بهداشت به عنوان «مرجع مرکزی» رسمی عمل میکنه و مسئول نظارت بر فرزندخواندگی‌های خروجی (بچه‌های کره‌ای به خارج) و ورودی (بچه‌های خارجی به کره) خواهد بود. این وزارتخونه با دقت تصمیم‌های مربوط به فرزندخواندگی بین‌المللی رو مدیریت میکنه، صلاحیت والدین متقاضی رو تایید میکنه و با کشورهای میزبان مشورت میکنه. بعد از اینکه دادگاه فرزندخواندگی رو تایید کرد و کودک به خارج فرستاده شد، وزارت بهداشت به مدت یک سال گزارش‌های مربوط به سازگاری کودک رو از کشور میزبان دریافت میکنه.

یه رویه جدید هم برای به فرزندی پذیرفتن بچه‌های خارجی در کره ایجاد شده. قبلا فقط تایید دادگاه خانواده بر اساس قانون مدنی کافی بود. اما حالا این فرایند شامل درخواست از طریق مرکز ملی حقوق کودک، بررسی وضعیت زندگی توسط وزارت بهداشت، تبادل اطلاعات با کشور مبدا کودک و یک سال پیگیری و بررسی میشه.

همچنین یه تغییر مهم دیگه اینه که مشارکت بچه‌ها تو فرایند قانونی شده. دادگاه‌ها حالا باید نظرات بچه‌هایی که به فرزندی پذیرفته میشن رو بدون در نظر گرفتن سنشون بشنون. قبلا این قانون فقط برای بچه‌های بالای ۱۳ سال بود.

برای تقویت حق بچه‌ها در مورد شناختن ریشه‌هاشون، تمام سوابق فرزندخواندگی و اطلاعات مربوط به اون توسط مرکز ملی حقوق کودک مدیریت و در صورت لزوم فاش میشه.

در مورد آینده موسسه‌های فرزندخواندگی خصوصی هم باید گفت که نقش اون‌ها تو فرایند فرزندخواندگی حذف میشه. یه مقام وزارت بهداشت تایید کرده که: «اگه اون‌ها درخواست بدن و به عنوان موسسه‌های رفاه اجتماعی مورد تایید وزارتخونه قرار بگیرن، میتونن تو بخش‌های خاصی کار کنن، اما دیگه جایگاه ویژه‌ای تو فرایند نخواهند داشت فقط به این خاطر که قبلا موسسه فرزندخواندگی بودن».

صدای فرزندخوانده‌ها و فعالان؛ قدم اول کافی نیست

با اینکه خیلی از فرزندخوانده‌ها و فعالان از این اصلاحات استقبال کردن، اما تاکید دارن که این اقدامات فقط باید یه نقطه شروع باشه و به هیچ وجه کافی نیست. اون‌ها میگن که این موضوع برای اون‌ها فقط یه مسئله اداری نیست، بلکه عمیقا شخصیه.

لیزا وول-ریم سوبلوم، نویسنده و فرزندخوانده کره‌ای که در سوئد بزرگ شده، میگه: «به نظرم وقتش رسیده که کره تمام موسسه‌های فرزندخواندگی خصوصی رو تعطیل کنه، اما فکر نمیکنم اینکه دولت مسئولیت فرزندخواندگی‌های جدید رو به عهده بگیره، کافی باشه». اون معتقده که دولت باید اجرای نتایج تحقیقات کمیسیون حقیقت‌یاب رو در اولویت قرار بده، رسما عذرخواهی کنه و برای کمک به ده‌ها هزار کره‌ای که برای فرزندخواندگی به خارج فرستاده شدن، تلاش کنه. سوبلوم اضافه میکنه: «دولت باید فورا تمام موارد نقض حقوق بشری رو که خودش امکان‌پذیر کرده، تشویق کرده و به طور سیستماتیک در اون‌ها مشارکت داشته، بپذیره و هر چه سریع‌تر، جبران خسارت رو شروع کنه».

یه فرزندخوانده دیگه که در کودکی به یه کشور اروپایی فرستاده شده و نخواسته اسمش فاش بشه، میگه: «فکر میکنم انتقال همه این پرونده‌ها به دولت عالیه. اما الان یه هرج و مرج واقعی تو جامعه فرزندخوانده‌ها وجود داره». اون میگه: «ما نمیدونیم در مورد انتقال پرونده‌ها چه اتفاقی داره میفته. مطمئنیم که واقعا همه چیز رو منتقل میکنن؟ چیزی رو در این بین از بین نمیبرن؟ این چیزیه که ما ازش میترسیم».

برای خیلی از این افراد، سوابق فرزندخواندگیشون که گاهی فقط یه یادداشت دست‌نویس یا یه فرم پذیرش از دهه‌ها قبله، تنها راه ارتباطی باقی مونده با خانواده‌های بیولوژیکی و ریشه‌هاشونه. دولتی شدن فرزندخواندگی به این معنیه که این سوابق حالا از موسسه‌های خصوصی به مرکز ملی حقوق کودک منتقل میشن. اما بعضی‌ها میگن این فرایند شفاف و واضح نبوده. اون تاکید میکنه: «این فقط یه مدرک نیست. این در مورد هویت ماست. این مدارک تنها میراثی هستن که ما از کره داریم».

دسترسی به این پرونده‌ها هم به یه مشکل بزرگ تبدیل شده. در طول این دوره انتقال، فرزندخوانده‌ها با تاخیر و عدم قطعیت روبرو شدن. همون فرد میگه: «تو چند ماه گذشته، ما به هیچ چیزی دسترسی نداشتیم. نه از طرف موسسه‌ها، نه از طرف مرکز ملی حقوق کودک. اون‌ها برای بایگانی و سازماندهی مدارک به زمان نیاز دارن و من اینو درک میکنم. اما باید به ما گفته بشه که چه اتفاقی داره میفته».

امید این افراد اینه که آگاهی عمومی بیشتر، سیستم‌های حمایتی قوی‌تر و نگرش‌های فراگیرتر، به آینده‌ای منجر بشه که در اون بچه‌های نیازمند، در خود جامعه کره پذیرفته بشن. اون اضافه میکنه: «جامعه کره باید ما رو به عنوان سرمایه ببینه. نه اینکه با گفتن «چرا کره‌ای صحبت نمیکنی؟» ما رو مورد تبعیض قرار بده. ما به نگاه ترحم‌آمیز نیاز نداریم، دوست داریم بشنویم که کره چقدر به ما افتخار میکنه، چقدر ما رو اینجا میخواد و چقدر از ما استقبال میکنه».

چالش‌های پیش رو

با وجود این اصلاحات مهم، چالش‌های ساختاری و لجستیکی بزرگی هم وجود داره. تا اواسط سال ۲۰۲۵، دولت مدارک اصلی رو فقط از چهار موسسه بزرگ فرزندخواندگی دریافت کرده. سوابقی که در اختیار خیلی از موسسه‌های رفاه کودک دیگه هستن، هنوز نامشخصن. حتی در بین مدارک دریافت شده هم، نگهداری امن و دائمی اون‌ها یه چالش باقی مونده.

مرکز ملی حقوق کودک امسال ۲.۴ میلیارد وون برای ساختن امکانات نگهداری مناسب درخواست کرده بود، اما فقط ۱.۷۸ میلیارد وون از این بودجه تصویب شد. یه بایگانی موقت به طور بحث‌برانگیزی در یه انبار لجستیکی سابق نزدیک ایستگاه جیچوک در گویانگ ایجاد شده. پروفسور نو میگه: «شنیدن اینکه مدارک فرزندخوانده‌ها، این بخش‌های غیرقابل جایگزین از هویتشون، تو یه انبار دورافتاده با دسترسی حمل و نقل ضعیف نگهداری میشه، دردناکه». دولت قول داده که در آینده یه بایگانی دائمی برای فرزندخواندگی بسازه، اما هیچ جدول زمانی برای این کار اعلام نشده.

در همین حال، دسترسی به سوابق هم به شدت محدوده. طبق قانون فعلی، فرزندخوانده‌ها فقط در صورتی میتونن اطلاعات شخصی در مورد والدین بیولوژیکیشون رو به دست بیارن که والدین فوت کرده باشن و درخواستشون با یه معیار محدود پزشکی یا قانونی مطابقت داشته باشه. در حال حاضر یه بازنگری در قانون اساسی در حال انجامه تا مشخص بشه که آیا این محدودیت‌ها حق فرزندخوانده‌ها برای شناختن ریشه‌هاشون رو نقض میکنه یا نه.

نگاهی عمیق‌تر: فرزندخواندگی باید آخرین راه حل باشه

از نظر پروفسور نو، مسئله عمیق‌تر این نیست که سیستم فرزندخواندگی چقدر خوب کار میکنه، بلکه اینه که چقدر کم برای جلوگیری از نیاز به فرزندخواندگی در وهله اول، کار انجام میشه. اون میگه: «فرزندخواندگی راه حلی نیست که ما باید براش تلاش کنیم. چیزی که ما باید بسازیم، جامعه‌ایه که در اون هر خانواده‌ای، صرف نظر از شکلش، حمایت لازم برای بزرگ کردن بچه‌های خودش رو داشته باشه».

اون به میراث اجبار و سود در سیستم فرزندخواندگی بین‌المللی کره جنوبی اشاره میکنه و میگه: «بچه‌های زیادی به خارج فرستاده شدن نه به این دلیل که به نفعشون بود، بلکه چون موسسه‌ها رو سرپا نگه میداشت و پول‌ساز بود. این اتفاق دیگه هرگز نباید تکرار بشه».

اون همچنین بر نیاز به خدمات حمایتی برای خانواده‌های در معرض خطر، از جمله والدین مجرد، سرپرستان دارای معلولیت و خانواده‌های کم‌درآمد تاکید میکنه تا بچه‌ها به خاطر فقر یا انگ اجتماعی از خانواده جدا نشن. پروفسور نو میگه: «اگه یه بچه بتونه با امنیت و عشق تو خانواده بیولوژیکیش بزرگ بشه، این چیزیه که باید اتفاق بیفته. فقط وقتی که این کار غیرممکن باشه، و منظورم واقعا غیرممکنه، باید به فرزندخواندگی فکر کرد».

اون اضافه میکنه که کره جنوبی باید با تعصبات اجتماعیش هم مقابله کنه: «وقتی یه مادر مجرد میخواد بچه‌اش رو بزرگ کنه، اغلب خودخواه نامیده میشه. هیچ تجلیلی در کار نیست، فقط شرمه. این باید تغییر کنه».

این انتقال به سیستم فرزندخواندگی عمومی با تصویب طولانی مدت کنوانسیون لاهه در مورد فرزندخواندگی بین‌المللی توسط کره جنوبی همزمان شده که انتظار میره اواخر اکتبر اجرایی بشه. این کنوانسیون که در سال ۱۹۹۳ در سطح جهانی به تصویب رسید، به دنبال جلوگیری از قاچاق کودک و تضمین استانداردهای اخلاقی در فرزندخواندگی‌های بین‌المللیه. کره در سال ۲۰۱۳ به این معاهده پیوسته بود اما به دلیل عدم هماهنگی با قوانین داخلی نتونسته بود اون رو تصویب کنه، شکافی که حالا با قوانین سال ۲۰۲۳ در حال برطرف شدنه. با این حال، راه پیش رو هنوز نامشخصه و خیلی از این اصلاحات به اقدامات قانونی بیشتر و حمایت بودجه‌ای در دولت جدید نیاز خواهند داشت.

منابع