سندروم پیش از قاعدگی یا همون PMS، یه اختلال شناخته شده و رایجه که با تغییرات جسمی، روانی و رفتاری تو دوره لوتئال چرخه قاعدگی (یعنی نیمه دوم چرخه) در خانم‌های سنین باروری خودش رو نشون میده. این علایم معمولا ۶ تا ۱۲ روز قبل از شروع پریود شروع میشن و تا دو روز (و حداکثر چهار روز) بعد از شروع خونریزی ادامه پیدا میکنن. سن باروری در خانم‌ها به سال‌های بین شروع قاعدگی تا یائسگی گفته میشه که به طور کلی حدود ۱۵ تا ۴۹ سالگی در نظر گرفته میشه.
جالبه بدونید که اولین کسی که به ارتباط بین دوره قاعدگی و تغییرات رفتاری اشاره کرد، بقراط بود. اون معتقد بود سردرد و سنگینی قبل از پریود به خاطر «خون مضطرب» هست که دنبال راهی برای خروج میگرده. سال‌ها بعد، در سال ۱۹۳۱، یه پزشک آمریکایی به اسم رابرت فرانک این تغییرات رو به اختلال عملکرد تخمدان ربط داد و از اصطلاح «تنش پیش از قاعدگی» استفاده کرد. همون سال، کارن هورنای این سندروم رو ناشی از میل جنسی دونست و اسم «سندروم پیش از قاعدگی» رو روش گذاشت.
این سندروم میتونه روی زندگی روزمره، کار و روابط اجتماعی تاثیر بذاره. علایم خیلی متنوعی داره که میشه به دو دسته کلی تقسیمشون کرد:
- علایم جسمی: ورم، حساس شدن سینه‌ها، سردرد، افزایش اشتها، تپش قلب، خستگی، نفخ شکم، درد عضلات و مفاصل و افزایش وزن.
- علایم رفتاری و روانی: افسردگی، تحریک پذیری، خستگی، پرخاشگری، تمایل به خودکشی، تمرکز ضعیف، نوسانات خلقی، کناره‌گیری اجتماعی، اضطراب، عصبانیت و اختلالات خواب.
این سندروم فقط روی خود فرد تاثیر نداره، بلکه خانواده‌اش رو هم درگیر میکنه؛ مثلا باعث ناسازگاری با همسر و بدرفتاری با بچه‌ها میشه. حتی میتونه منجر به پیامدهای تحصیلی منفی مثل کاهش عملکرد دانشجوها و پیامدهای اجتماعی مثل ارتکاب به قتل، جرم و خودکشی بشه. در کل، PMS تو خیلی از خانم‌ها باعث کاهش روابط اجتماعی و نگرش منفی به زن بودن و قاعدگی میشه.
PMS در ایران چقدر شایعه؟
برای اینکه بفهمیم وضعیت شیوع PMS تو ایران چطوره، مطالعات مختلفی انجام شده. یکی از جامع‌ترین اونها، یه مطالعه فراتحلیل (متاآنالیز) بوده که ۲۴ مقاله مختلف رو بررسی کرده. این مطالعه در مجموع ۹۱۴۷ خانم در سن باروری رو پوشش داده. بر اساس نتایج این تحقیق، شیوع کلی PMS در ایران ۷۰.۸ درصد تخمین زده شده. این عدد نشون میده که از هر ۱۰ خانم ایرانی، تقریبا ۷ نفر با این سندروم درگیر هستن.
این آمار وقتی با آمار جهانی مقایسه میشه، جالب‌تر هم میشه. یه مطالعه فراتحلیل دیگه که در سطح جهانی انجام شده، شیوع PMS رو ۴۸ درصد اعلام کرده. این یعنی شیوع این سندروم در ایران به شکل قابل توجهی از میانگین جهانی بالاتره. جالبه که تو اون مطالعه جهانی، بالاترین شیوع مربوط به ایران (با رقم ۹۸ درصد در یک تحقیق خاص) گزارش شده بود. البته مطالعه جامع‌تری که در ایران انجام شد نشون داد که اگرچه شیوع بالاست، اما به ۹۸ درصد نمیرسه.
شیوع PMS در کشورهای دیگه خیلی متفاوته. مثلا در تایوان بین دانشجوهای دختر ۳۹.۸۵ درصد، در فرانسه ۱۲.۲ درصد و در هند ۱۸.۴ درصد گزارش شده. در مقابل، نتایج مطالعات ایران به کشورهایی مثل ترکیه (۶۱.۴ درصد)، ژاپن (۶۴.۶ درصد)، اسپانیا (۷۳.۷ درصد) و نیجریه (۸۵.۵ درصد) نزدیک‌تره. این تفاوت‌ها احتمالا به خاطر تفاوت در جمعیت مورد مطالعه، حجم نمونه، روش تحقیق و ابزارهای اندازه‌گیری PMS هست.
شیوع PMS در گروه‌های مختلف در ایران
تحقیقات نشون داده که شیوع PMS تو همه گروه‌ها یکسان نیست. بر اساس همون مطالعه فراتحلیل بزرگ در ایران، این آمار به تفکیک گروه‌های مختلف به این شکله:
- دانش‌آموزان دبیرستانی: ۸۰.۴ درصد
- دانشجویان دانشگاه: ۶۸.۹ درصد
- جمعیت عمومی (خانم‌های ۱۸ تا ۴۵ ساله): ۵۴.۹ درصد
همونطور که مشخصه، بیشترین شیوع PMS مربوط به دانش‌آموزان دبیرستانیه. این موضوع میتونه دلایل مختلفی داشته باشه. استرس بالا در نوجوون‌ها به خاطر تغییرات فیزیولوژیک، فشارهای تحصیلی و مسائل مربوط به سلامت جنسی میتونه باعث افزایش شیوع PMS بشه.
مطالعات دیگه‌ای هم تو شهرهای مختلف ایران انجام شده که نتایج مشابهی رو نشون میده. برای مثال:
- در تحقیقی روی ۳۶۹ دانشجوی دختر دانشگاه علوم پزشکی مراغه، حدود ۷۰ درصد از اونها سندروم پیش از قاعدگی داشتن.
- در مطالعه‌ای روی دانشجویان دانشگاه‌های ایلام، شیوع PMS به سه دسته تقسیم شد: ۳۳.۴ درصد خفیف، ۵۲ درصد متوسط و ۱۴.۶ درصد شدید.
- در تحقیقی روی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی گلستان، ۶۸ درصد از اونها علایم این سندروم رو داشتن.
- در یک مطالعه روی ۲۸۰ پرستار در تهران، ۴۲.۵ درصد PMS خفیف، ۳۰ درصد متوسط و ۲۷.۵ درصد شدید داشتن. یعنی در مجموع ۵۷.۵ درصد از پرستارها درگیر PMS متوسط تا شدید بودن.
این آمار و ارقام نشون میده که شیوع PMS تو جوامع مختلف ایران متفاوته، اما به طور کلی یه مشکل سلامتی رایج به حساب میاد، به خصوص بین قشر جوون و تحصیل‌کرده.
چه عواملی با PMS در ارتباطن؟
علت دقیق PMS هنوز به درستی مشخص نشده و نظریه‌های مختلفی در موردش وجود داره. به هم خوردن تعادل هورمون‌های استروژن و پروژسترون، تاثیر پروژسترون روی انتقال‌دهنده‌های عصبی مثل سروتونین و گابا، افزایش غلظت پرولاکتین و پروستاگلاندین، کمبودهای تغذیه‌ای، عوامل روانی و استرس از جمله مهم‌ترین دلایل احتمالی هستن. تحقیقات انجام شده در ایران هم سعی کردن ارتباط بین PMS و عوامل مختلف رو بررسی کنن.
عوامل روانی: اضطراب و افسردگی
یکی از قوی‌ترین ارتباط‌هایی که تو مطالعات دیده شده، بین PMS و مشکلات روانی مثل اضطراب و افسردگیه. یه تحقیق بزرگ روی ۶۲۴ دانشجوی دختر در ایلام این موضوع رو به شکل دقیق بررسی کرده.
- نتایج این مطالعه نشون داد که بین نمره کلی PMS و نمرات افسردگی و اضطراب، ارتباط مثبت و معناداری وجود داره. به زبان ساده‌تر، هرچقدر سطح اضطراب و افسردگی بالاتر باشه، شدت PMS هم بیشتر میشه.
- به طور مشخص، وقتی سطح افسردگی از خفیف به متوسط یا از متوسط به شدید افزایش پیدا میکنه، خطر ابتلا به PMS شدیدتر ۴۱ درصد بیشتر میشه. این عدد برای اضطراب حتی بالاتره و به ۵۱ درصد میرسه.
- این تحقیق از ابزارهای معتبری مثل پرسشنامه غربالگری علایم پیش از قاعدگی (PSST) برای سنجش شدت PMS و مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس (DASS-42) برای ارزیابی وضعیت روانی دانشجوها استفاده کرده.
- تحلیل‌ها نشون داده که ابزار DASS-42 میتونه با دقت خوبی شدت PMS رو پیش‌بینی کنه. یک نقطه برش (cutoff) برای نمره افسردگی (عدد ۱۱) و نمره اضطراب (عدد ۹) مشخص شده که بهترین حساسیت و ویژگی رو برای پیش‌بینی شدت PMS دارن. این یعنی میشه از این ابزارها برای غربالگری سلامت روان در مدیریت PMS استفاده کرد.
این یافته‌ها اهمیت توجه به سلامت روان خانم‌ها، به خصوص در مناطقی مثل ایلام که آمار اضطراب، افسردگی و خودکشی بالاتری داره رو دوچندان میکنه. عوامل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در این مناطق میتونه فشار روانی روی خانم‌های جوون رو بیشتر کنه و در نتیجه، شدت PMS رو هم افزایش بده.
سبک زندگی، بدن و رژیم غذایی
سبک زندگی هم نقش مهمی تو شدت و بروز PMS داره. عواملی مثل وزن، رژیم غذایی و فعالیت بدنی بارها مورد بررسی قرار گرفتن.
شاخص توده بدنی (BMI) و وزن:
- نتایج مطالعات در این مورد کمی با هم فرق دارن. در مطالعه‌ای که روی دانشجویان دانشگاه مراغه انجام شد، ارتباط مستقیمی بین BMI و PMS پیدا شد. به طوری که هر یک واحد افزایش در BMI، احتمال وقوع PMS رو ۷ درصد بیشتر میکرد. مطالعه دانشگاه گلستان هم نتیجه مشابهی داشت و نشون داد شیوع PMS تو دانشجوهایی که BMI بالاتر از حد نرمال داشتن، بیشتر بود.
- اما در تحقیقی که روی پرستاران تهرانی انجام شد، ارتباط معناداری بین BMI و شدت PMS پیدا نشد.
- نظریه‌ای که پشت این ارتباط وجود داره اینه که بافت چربی در بدن، هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) رو به استروژن تبدیل میکنه. افزایش بافت چربی، به خصوص در ناحیه شکم، باعث به هم خوردن تعادل هورمون‌های جنسی میشه و میتونه روی PMS تاثیر بذاره.
رژیم غذایی:
- مطالعه دانشگاه مراغه نشون داد که مصرف چربی در رژیم غذایی با PMS مرتبطه. هر یک گرم تغییر در مصرف چربی، احتمال ابتلا به PMS رو حدود ۱ درصد افزایش میده.
- در مطالعه پرستاران تهرانی، مصرف منظم کافئین با شدت بیشتر PMS همراه بود، در حالی که مصرف منظم فیبر نقش محافظتی داشت و شدت علایم رو کمتر میکرد.
- این یافته‌ها با نظریه‌های موجود هماهنگه. گفته میشه کربوهیدرات‌های پیچیده با افزایش سطح سروتونین در مغز به بهبود علایم کمک میکنن، در حالی که غذاهای پرچرب، شور و حاوی کافئین با به هم زدن تعادل هورمونی، علایم رو تشدید میکنن.
فعالیت بدنی:
- در مطالعه پرستاران تهرانی، پرستارانی که به طور منظم ورزش نمیکردن، PMS شدیدتری رو گزارش دادن. ورزش با بهبود تعادل هورمونی و کاهش تنش، عصبانیت و افسردگی میتونه به کاهش شدت علایم PMS کمک کنه.
- البته در مرور ادبیات تحقیقی که در مطالعه مراغه انجام شده، به این نکته هم اشاره شده که نتایج مطالعات در مورد تاثیر ورزش متناقضه و بعضی تحقیقات ارتباطی پیدا نکردن.
کار، تحصیل و سایر عوامل
عوامل دیگه‌ای هم هستن که میتونن روی PMS تاثیر بذارن.
فشارهای شغلی (در مطالعه پرستاران):
- یکی از یافته‌های مهم این بود که فشارهای شغلی تاثیر زیادی روی PMS داره. در این تحقیق از پرسشنامه روان‌سنجی کپنهاگ (COPSOQ) استفاده شد.
- فشارهای کمی (حجم کار بالا) و فشارهای عاطفی شغل پرستاری، ارتباط مستقیمی با شدت PMS داشتن.
- همچنین مشخص شد پرستارانی که شیفت‌های بیشتری رو در بخش‌های کرونا گذرونده بودن، PMS شدیدتری رو تجربه میکردن. این موضوع احتمالا به خاطر استرس بالای ناشی از کار در این بخش‌هاست.
سطح تحصیلات:
- در مطالعه دانشگاه گلستان، بین رشته تحصیلی، مقطع تحصیلی و شدت PMS ارتباط پیدا شد. بیشترین شیوع در دانشجویان پزشکی دیده شد.
- در مطالعه پرستاران هم، پرستاران با مدرک کارشناسی ارشد، PMS شدیدتری نسبت به پرستاران با مدرک کارشناسی داشتن.
- دلیل این موضوع میتونه این باشه که سطح تحصیلات بالاتر با شرایط استرس‌زاتر و همچنین شناخت و آگاهی بهتر از علایم همراهه و باعث میشه افراد علایم خودشون رو بیشتر گزارش بدن.
سن:
- نتایج در مورد سن هم یکسان نیست. مطالعه فراتحلیل بزرگ در ایران نشون داد که با افزایش سن، شیوع PMS کمی کاهش پیدا میکنه، اما این کاهش از نظر آماری معنادار نبود. در مقابل، مطالعه دانشگاه گلستان نشون داد که شیوع در دانشجویان بالای ۲۲ سال بیشتر از دانشجویان ۲۲ ساله و کمتر بود. مطالعه ایلام هم گزارش کرد که PMS شدید در گروه سنی ۲۵ تا ۳۰ سال شایع‌تره.
الگوی خواب:
- در مطالعه دانشجویان ایلام، الگوی خواب به عنوان یه عامل خطر مستقل برای شدت PMS شناسایی شد. جالبه که خواب بیشتر از ۹ ساعت در شب، خطر PMS شدید رو ۱.۴ برابر افزایش میداد.
وضعیت چرخه قاعدگی:
- مطالعه پرستاران تهرانی نشون داد که چرخه قاعدگی نامنظم با PMS شدیدتر در ارتباطه.
- اما در مطالعه دانشجویان گلستان، هیچ ارتباطی بین نظم یا شدت خونریزی با PMS پیدا نشد.
عوامل جمعیت‌شناختی دیگه:
- در مطالعه دانشگاه گلستان، بین قومیت و PMS ارتباط معناداری مشاهده شد.
- در مورد وضعیت تاهل، نتایج متفاوت بود. در مطالعه ایلام، PMS شدید در دانشجویان متاهل بیشتر بود، در حالی که در مطالعه گلستان، اگرچه شیوع در متاهل‌ها کمی بیشتر بود، اما این تفاوت معنادار نبود.
این یافته‌های متنوع نشون میده که PMS یه پدیده چند عاملیه و عوامل بیولوژیکی، روانی، اجتماعی و سبک زندگی همگی در بروز و شدت اون نقش دارن.
دیدگاهتان را بنویسید