داستان اوپک و گروه جدید «اوپک پلاس»

ما روزی ۱۰۰ میلیون بشکه نفت مصرف میکنیم

برای اینکه بفهمیم سیستم انرژی دنیا چقدر به هم وصله، باید یه عدد مهم رو بدونیم: دنیا هر روز بیشتر از ۱۰۰ میلیون بشکه نفت مصرف میکنه. این یعنی هر روز باید این حجم عظیم نفت تولید و به مقصدهای مختلف منتقل بشه. جالبه که برخلاف تصور بعضی‌ها، مصرف نفت نه تنها کم نشده، بلکه داره بیشتر هم میشه. بخش بزرگی از این افزایش تقاضا از طرف کشورهای آسیاییه. با بازگشایی چین بعد از کرونا هم، سوال‌های زیادی در مورد میزان تقاضای نفت این کشور در سال‌های ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ وجود داره و اینکه آیا فشار بیشتری روی تقاضای جهانی میاره یا نه.

همین چند وقت پیش، گروه اوپک پلاس تصمیم گرفت تولید نفت رو کم کنه و همین موضوع قیمت نفت رو بالا برد. قیمت نفت به بشکه‌ای بالای ۸۰ دلار رسید و نگرانی‌هایی در مورد تاثیر این افزایش قیمت روی اقتصادهای در حال رکود و تورم انرژی در دنیا به وجود اومد.

بازیگران اصلی کی هستن؟

وقتی صحبت از نفت میشه، باید بدونیم کی تولید میکنه و کی مصرف. کارولین کیسین، مدیر آکادمیک و استاد مرکز امور جهانی دانشگاه نیویورک، که در سال ۲۰۱۳ توسط «برکینگ انرژی» به عنوان یکی از ده زن برتر نیویورک در حوزه انرژی انتخاب شد، در یک وبینار توضیحاتی در این مورد میده.
در این گفتگو که توسط ایرینا فاسکیانوس از «شورای روابط خارجی» یا CFR میزبانی شد، کیسین به چند نکته کلیدی اشاره کرد.

بزرگترین تولیدکننده‌های نفت:

1. آمریکا
2. عربستان سعودی
3. روسیه

کانادا و چین هم از تولیدکننده‌های مهم به حساب میان. عددی که برای آمریکا گفته میشه شامل مایعات گازی هم هست، چون آمریکا هم نفت و هم گاز طبیعی زیادی داره.

بزرگترین مصرف‌کننده‌های نفت:

1. آمریکا (با مصرف روزانه بیش از ۲۰ میلیون بشکه)
2. چین
3. هند

نکته مهم اینه که آمریکا بزرگترین مصرف‌کننده‌ است، اما بزرگترین واردکننده نیست. این جایگاه الان در اختیار چینه. در مورد چین، یک سوال بزرگ وجود داره: با توجه به بازگشایی اقتصادش و پولی که مردمش پس‌انداز کردن (حدود ۲.۱ تریلیون دلار)، آیا تقاضای نفت این کشور در یکی دو سال آینده به شدت بالا میره یا نه.

داستان اوپک و گروه جدید «اوپک پلاس»

سازمان کشورهای صادرکننده نفت یا اوپک، همیشه نقش مهمی داشته. اما الان گروه جدیدی به اسم اوپک پلاس شکل گرفته که علاوه بر اعضای اوپک، کشورهایی مثل روسیه، قزاقستان و مکزیک رو هم شامل میشه. این یعنی اوپکی که میشناختیم، حالا فرق کرده.

تصمیم اخیر برای کاهش تولید روزانه ۱.۲ میلیون بشکه نفت، حتی برای تحلیلگرهای قدیمی هم غافلگیرکننده بود، چون این تصمیم در شرایطی گرفته شد که بازار همینطوری هم با کمبود عرضه روبرو بود. به نظر میرسه این تصمیم بیشتر به نفع منافع خود عربستان و تولیدکننده‌های دیگه بوده. دولت بایدن از این تصمیم ابراز ناامیدی و تعجب کرد، چون این کار میتونه قیمت بنزین در آمریکا رو بالا ببره.

در گروه اوپک، عربستان سعودی حرف اول رو میزنه. این کشور با تولید روزانه ۱۰ تا ۱۱ میلیون بشکه، بزرگترین تولیدکننده اوپکه. جالبه بدونید ونزوئلا بزرگترین ذخایر نفت دنیا رو داره، اما به خاطر مشکلات زیاد، تولیدش خیلی پایینه.

روسیه هنوز در بازیه

با گذشت بیشتر از یک سال از حمله دوباره روسیه به اوکراین (که کیسین تاکید میکنه حمله اول در سال ۲۰۱۴ بود)، روسیه هنوز یکی از سه تولیدکننده بزرگ دنیاست. نفت روسیه هنوز داره به فروش میرسه. در واقع، تا چند ماه پیش، تولید و صادراتش حتی از قبل از جنگ هم بیشتر بود.

حالا کشورهای جدیدی مشتری نفت روسیه شدن و اون رو با تخفیف میخرن. کشورهایی مثل ترکیه، سنگاپور، چین و هند از خریداران بزرگ نفت تخفیف‌دار روسیه بودن. با وجود تحریم‌ها و سقف قیمتی که برای نفت روسیه گذاشته شده، این کشور همچنان نفتش رو تولید و صادر میکنه و مشتری‌های زیادی هم براش وجود داره.

شبکه‌ای از لوله‌ها و تانکرهای نفتی

برای درک بهتر جابجایی نفت، باید به شبکه‌های عظیم خط لوله در سراسر جهان نگاه کنیم. در حال حاضر ۲ هزار و ۳۸۱ خط لوله نفت و گاز فعال در دنیا وجود داره که بخش بزرگی از نفت مصرفی روزانه رو جابجا میکنن. علاوه بر این، تانکرهای نفتی هم نقش خیلی مهمی در حمل و نقل نفت در دریاها دارن.

چه کسی نفت جهان را کنترل میکند؟

یک نکته خیلی مهم که شاید کمتر بهش توجه بشه اینه که بیشتر از ۷۵ درصد نفت دنیا توسط شرکت‌های ملی نفت (NOCs) کنترل و مدیریت میشه. شرکت‌هایی مثل «آرامکو» عربستان یا «پدوسا» ونزوئلا. بقیه نفت هم دست شرکت‌های نفتی بین‌المللی (IOCs) مثل اکسون موبیل، شورون، توتال و بقیه است.
این یعنی شرکت‌های دولتی نقش بسیار پررنگی در ژئوپلیتیک نفت دارن. تصمیم اخیر اوپک برای کاهش تولید هم فقط یه تصمیم نفتی نبود، بلکه به بودجه دولت‌ها هم ربط داشت. این کشورها همیشه دنبال درآمدهای بیشتر هستن.

توافق پاریس در برابر تقاضای روزافزون نفت

یک سوال مهم که توسط مورتون هولبروک پرسیده شد این بود که با وجود مصرف روزانه صد میلیون بشکه‌ای نفت که تازه داره بیشتر هم میشه، سرنوشت توافق آب و هوایی پاریس چی میشه؟
کیسین در جواب توضیح داد که پیش‌بینی‌ها، مثل پیش‌بینی «آژانس بین‌المللی انرژی»، نشون میده تقاضا همچنان در حال افزایشه. بحث‌های زیادی در مورد این وجود داره که «نقطه اوج تقاضای نفت» کی اتفاق میفته. بعضی‌ها مثل شرکت «بی‌پی» معتقدن تا قبل از سال ۲۰۳۰ این اتفاق میفته، ولی بقیه میگن بعد از سال ۲۰۳۰ خواهد بود.

بخشی از این مصرف بالا به خاطر پتروشیمیه. نفت فقط برای ماشین و هواپیما نیست، بلکه در تولید کود و خیلی محصولات دیگه هم استفاده میشه. حتی در زمان اوج قرنطینه‌های کرونا، تقاضای نفت فقط حدود ۱۰ میلیون بشکه کم شد.
یکی از راه‌هایی که شرکت‌ها و کشورها دنبال میکنن، کاهش آلایندگی در فرایند تولید نفته. برای مثال، عربستان سعودی داره نفت خودش رو به عنوان «نفت با آلایندگی پایین» تبلیغ میکنه. این رقابت برای تولید نفت پاک‌تر، خودش یه جنبه جدید از ژئوپلیتیک نفته.

روابط آمریکا و عربستان: دیگه مثل گذشته نیست

در جواب به سوالی از جووانا وویانیچ، دانشجوی ارشد دانشگاه لوئیس، در مورد تاثیر تصمیم اخیر عربستان بر روابطش با آمریکا، کیسین گفت که این روابط در ده سال گذشته همینطوری هم پر از تنش بوده. عربستان یک سیاست «عدم تعهد» در قبال جنگ روسیه و اوکراین در پیش گرفته و هم با روسیه و هم با اوکراین رابطه داره. همچنین معامله مهمی بین عربستان و ایران با میانجی‌گری چین انجام شد.

رابطه «نفت در برابر امنیت» بین آمریکا و عربستان که بعد از جنگ جهانی دوم شکل گرفته بود، با افزایش تولید نفت خود آمریکا (به خصوص با انقلاب شیل) تغییر کرده و وابستگی آمریکا به نفت خاورمیانه کمتر شده. عربستان امروز با گذشته فرق کرده و این برای آمریکا یک چالش به حساب میاد.

در تابستان گذشته، دولت بایدن برای کنترل قیمت‌ها، ۱۸۰ میلیون بشکه نفت از «ذخایر استراتژیک نفت» (SPR) آمریکا برداشت کرد که بزرگترین برداشت در تاریخ این ذخایر بود. باید دید در آینده چه اتفاقی بین این دو کشور میفته.

سوالی از دل عربستان

ناصر الناصر، دانشجوی دانشگاه ملک فهد در عربستان که کلاسش درست کنار شرکت آرامکو قرار داره، از طریق استادش دکتر فلین، سوالی در مورد تاثیر استفاده روسیه از راه‌های جایگزین برای حمل نفت، مثل خط لوله سیبری شرقی به چین، بر بازار آمریکا پرسید.

کیسین توضیح داد که روسیه داره با استفاده از بازارهای جدید، تانکرهای سایه و خطوط لوله، تحریم‌ها رو دور میزنه. تحریم‌ها طوری طراحی شدن که تولید روسیه کامل از بازار حذف نشه، چون حذف روزانه ۷ میلیون بشکه نفت صادراتی روسیه میتونست اقتصاد جهان رو دچار بحران جدی کنه. با این حال، نبود سرمایه‌گذاری غربی در زیرساخت‌های انرژی روسیه، در سال‌های آینده تاثیر خودش رو نشون خواهد داد.

داستان نفت در نقاط مختلف جهان

• دریای چین جنوبی: مایکل ترِوِت، دانشجوی دکترا در دانشگاه ساترن میسی‌سیپی، در مورد ذخایر نفت احتمالی در دریای چین جنوبی پرسید. کیسین گفت که آزمایش‌های زمین‌شناسی وجود ذخایر رو نشون داده، اما مشکلات مربوط به اختلافات ارضی در این منطقه، استخراج نفت رو با چالش روبرو میکنه. تولید نفت خود چین در حال کاهشه و تلاش‌ها برای تکرار انقلاب نفت شیل آمریکا در چین، به خاطر شرایط زمین‌شناسی و نبود آب، موفقیت‌آمیز نبوده.
• ونزوئلا: در پاسخ به سوال راب وارن از دانشگاه آنگلو-آمریکن پراگ، کیسین گفت ونزوئلا با داشتن بزرگترین ذخایر نفت جهان، پتانسیل بالایی داره. اما مشکلات سیاسی و زیرساخت‌های بسیار قدیمی و فرسوده، مانع اصلی هستن. بازگشت این کشور به بازار جهانی نفت نیاز به سرمایه‌گذاری عظیم داره. علاوه بر این، نفت ونزوئلا خیلی سنگینه و تولیدش آلایندگی کربنی بالایی داره که در دنیای امروز یه نقطه ضعف محسوب میشه.
• قاره آفریقا: کلمنته ابروکوا از دانشگاه پن استیت، در مورد تاثیر حرکت به سمت خودروهای برقی بر قاره آفریقا پرسید. کیسین توضیح داد که کشورهای آفریقایی مثل نیجریه، هم ذخایر نفتی دارن و هم به سرمایه‌گذاری در این حوزه برای رشد اقتصادی خودشون نیاز دارن. اما بسیاری از دولت‌ها و موسسه‌های مالی غربی اعلام کردن که دیگه در پروژه‌های سوخت فسیلی جدید سرمایه‌گذاری نمیکنن. این موضوع برای قاره آفریقا که هنوز دسترسی کامل به انرژی نداره، مشکل‌سازه. تمام تقاضای جدید برای نفت در آینده از آسیا و آفریقا خواهد بود و باید فکری برای تامین انرژی مطمئن و مقرون به صرفه برای این مناطق کرد.
• نیجریه و خطوط لوله به اروپا: دکتر لاید زغلامی از دانشگاه الجزیره در مورد دو پروژه خط لوله نیجریه برای رساندن گاز به اروپا (یکی از طریق الجزایر و دیگری از طریق غرب آفریقا) سوال کرد. کیسین گفت تا وقتی لوله‌ها واقعن در زمین کار گذاشته نشن، نمیشه با اطمینان در مورد آینده پروژه‌ها صحبت کرد. او همچنین به نقش مهم الجزایر در تامین گاز اروپا در سال‌های اخیر اشاره کرد که به امنیت انرژی این قاره کمک کرده.

هند و چین، خریداران نفت تخفیف‌دار روسیه

وینسنت بروکس از دانشگاه هاروارد، در مورد خرید نفت تخفیف‌دار روسیه توسط هند و چین سوال کرد. کیسین گفت که برای کشوری مثل هند با جمعیت ۱.۴ میلیارد نفر، خرید نفت ارزان برای کنترل تورم و امنیت ملی یک فرصت بوده. هند همچنین در حال افزایش ظرفیت پالایشگاهی خودشه و بخشی از این نفت رو بعد از پالایش دوباره صادر میکنه. چین هم بخش زیادی از نفت خریداری شده از روسیه رو به ذخایر استراتژیک خودش اضافه کرده.

آینده انرژی هسته‌ای

بختی میرچندانی از دانشگاه کلمبیا، در مورد آینده انرژی هسته‌ای پرسید. کیسین توضیح داد که انرژی هسته‌ای به عنوان یک انرژی بدون کربن، نقش مهمی در کربن‌زدایی داره. کشورهایی مثل چین و عربستان در حال ساخت نیروگاه‌های جدید هستن. فرانسه هم تصمیمش برای کاهش ظرفیت هسته‌ای رو برگردوند و داره نیروگاه‌های جدید میسازه. سوئد و ژاپن هم به سمت افزایش استفاده از انرژی هسته‌ای حرکت کردن. با این حال، در کشورهایی مثل آلمان مخالفت‌ها همچنان زیاده و در آمریکا هم ساخت نیروگاه هسته‌ای بسیار پرهزینه است و نگرانی‌های عمومی در مورد ایمنی اون وجود داره.

آیا بحران اوکراین به انرژی‌های پاک کمک میکنه؟

در پاسخ به سوال کریستین بونفیلی از دانشگاه تورکواتو دی تلا آرژانتین، کیسین گفت که در اروپا، جنگ اوکراین باعث شده کشورها برای کاهش وابستگی به گاز روسیه، سریع‌تر به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر حرکت کنن. «پیمان سبز اروپا» حالا اهمیت بیشتری پیدا کرده. اما اروپا محتاط هم هست و هنوز از منابع دیگه مثل الجزایر، نروژ و حتی گاز مایع (LNG) از آمریکا و خود روسیه، گاز وارد میکنه.

نگاهی به آینده

در نهایت، کیسین سه چالش اصلی پیش روی ژئوپلیتیک نفت در پنج تا ده سال آینده رو اینطور بیان کرد:

• اول، تنش‌ها بین قدرت‌هایی مثل آمریکا، عربستان و چین.
• دوم، افزایش تقاضا در کنار عرضه محدود که میتونه اقتصادهای شکننده رو با مشکلات جدی روبرو کنه. اینکه کشورها برای روشن نگه داشتن چراغ‌ها و حرکت صنعتشون به انرژی کافی و مطمئن دسترسی داشته باشن، خیلی مهمه.
• سوم، پیچیدگی روزافزون امنیت انرژی. ما باید با احتیاط حرکت کنیم و قبل از اینکه منابعی رو از سیستم خارج کنیم، مطمئن بشیم که سیستم جایگزین به اندازه کافی مقاوم و آماده است تا نیازهای انرژی دنیا رو برآورده کنه. این نیازها نه تنها در حال کاهش نیستن، بلکه پیچیده‌تر هم میشن.