کالینینگراد، همه‌چیز درباره این خاک جدا از روسیه

کالینینگراد کجاست و چرا انقدر خاصه؟

اگه به نقشه نگاه کنی، میبینی که استان کالینینگراد، غربی‌ترین نقطه روسیه است. این منطقه یک «برون‌بوم» یا «exclave» به حساب میاد، یعنی بخشی از یک کشور که از سرزمین اصلی جدا افتاده. دور تا دورش رو لهستان از جنوب، لیتوانی از شمال و شرق، و دریای بالتیک از غرب گرفته. فاصله‌اش از مسکو چیزی حدود ۱۳۰۰ کیلومتره. مرکز این استان، شهر کالینینگراده که روی رودخانه پرگولیا قرار گرفته و جمعیتش در سال ۲۰۲۰ حدود ۴۸۹ هزار نفر بوده. این شهر دومین شهر بزرگ در منطقه فدرال شمال غربی روسیه (بعد از سن پترزبورگ) و هفتمین شهر بزرگ در حاشیه دریای بالتیکه.

اما چیزی که کالینینگراد رو واقعا خاص میکنه، بندرشه. بندر بالتیک در کالینینگراد، تنها بندر روسیه در دریای بالتیکه که در تمام طول زمستان یخ نمیزنه. این ویژگی بهش یک اهمیت استراتژیک فوق‌العاده‌ای میده، چون ناوگان بالتیک نیروی دریایی روسیه اونجا مستقره و میتونه در هر فصلی از سال فعال باشه. به خاطر همین موقعیت، کالینینگراد همیشه یک منطقه به شدت نظامی بوده و هست.

جالبه بدونی که این شهر تا سال ۱۹۴۶ یک اسم دیگه داشت: «کونیگسبرگ» (Königsberg). این شهر پایتخت پروس شرقی بود و تاریخچه‌ای کاملا آلمانی داشت. اما بعد از جنگ جهانی دوم، همه چیز عوض شد. شهر به دست شوروی افتاد، اسمش به افتخار یک رهبر بلشویک به کالینینگراد تغییر کرد و جمعیت آلمانیش اخراج و با شهروندهای شوروی، عمدتا روس، جایگزین شدن. برای همین، امروز کالینینگراد یک شهر روسی با گذشته‌ای آلمانیه که مثل یک جزیره در قلب اتحادیه اروپا قرار گرفته.

نگاهی به گذشته‌های دور: از توانگسته تا کونیگسبرگ

داستان این شهر رو میشه به چهار دوره اصلی تقسیم کرد:

• سکونتگاه پروس‌های قدیم به اسم توانگسته (قبل از ۱۲۵۵)
• شهر لهستانی کرولویچ (۱۴۵۴ تا ۱۴۵۵) و بعد تیول لهستان (۱۴۵۶ تا ۱۶۵۷)
• شهر آلمانی کونیگسبرگ (۱۶۵۷ تا ۱۹۴۵)
• شهر روسی کالینینگراد (۱۹۴۵ تا امروز)

شوالیه‌های تتونیک از راه میرسند

قبل از اینکه اسم کونیگسبرگ روی این منطقه گذاشته بشه، اینجا قلعه‌ای متعلق به قبیله‌ای از پروس‌های قدیم به اسم «سامبیان» بود که بهش «توانگسته» میگفتن. پروس‌های قدیم، مردمی از اقوام بالتی بودن که فرهنگ و زبان خودشون رو داشتن. اما داستانشون با ورود شوالیه‌های تتونیک به کلی تغییر کرد.

شوالیه‌های تتونیک یک فرقه نظامی-مذهبی مسیحی بودن که در جریان جنگ‌های صلیبی تشکیل شده بودن. بعد از اینکه ماجراجویی‌هاشون در خاورمیانه به نتیجه نرسید، دنبال قلمروهای جدیدی در اروپا بودن. اونها به بهانه مسیحی کردن مردم پاگان (غیرمسیحی) منطقه بالتیک، به این سرزمین‌ها حمله کردن. در سال ۱۲۵۵، طی این لشکرکشی‌ها، شوالیه‌های تتونیک قلعه توانگسته رو خراب کردن و به جاش یک قلعه جدید ساختن. اونها اسم این قلعه جدید رو به افتخار پادشاه بوهم، «اتوکار دوم» (Ottokar II)، که در این جنگ بهشون کمک کرده بود، «کونیگسبرگ» گذاشتن که در زبان آلمانی یعنی «کوه پادشاه».

بعد از ساخت قلعه، مهاجرهای آلمانی کم‌کم به این منطقه اومدن و شهر به تدریج به یک شهر عمدتا آلمانی تبدیل شد. البته اقلیت‌های دیگه‌ای مثل لهستانی‌ها (که در قرن هفدهم تا ۳۰ درصد جمعیت رو تشکیل میدادن)، لیتوانیایی‌ها، فرانسوی‌ها (جامعه‌ای از پروتستان‌های فرانسوی به اسم اوگنوها که در سال ۱۶۸۶ اونجا ساکن شدن) و لتونیایی‌ها هم در کنارشون زندگی میکردن. فرهنگ پروس‌های قدیم به مرور ضعیف شد و با شیوع طاعون در اوایل قرن هجدهم، تقریبا از بین رفت و بازمانده‌هاشون در فرهنگ‌های دیگه جذب شدن.

دوره‌ای زیر سایه لهستان

کونیگسبرگ به سرعت به یک شهر مهم تبدیل شد و پایتخت «دولت شوالیه‌های تتونیک» شد. اما قدرت این شوالیه‌ها همیشگی نبود. در سال ۱۴۵۴، کنفدراسیون ضد تتونیکی پروس از پادشاه لهستان، «کازیمیر چهارم یاگیلون»، درخواست کرد که این قلمرو رو به پادشاهی لهستان ملحق کنه. این اتفاق باعث شروع جنگ سیزده ساله (۱۴۵۴-۱۴۶۶) شد. در طول این جنگ، کونیگسبرگ برای یک سال (۱۴۵۴-۱۴۵۵) به عنوان پایتخت «وویوودی کرولویچ» (Królewiec Voivodeship) بخشی از لهستان بود.

بعد از پیروزی لهستان در جنگ، طبق «دومین صلح تورن»، دولت شوالیه‌های تتونیک به عنوان تیول یا دست‌نشانده پادشاهی لهستان باقی موند. یعنی حاکمانش باید به پادشاه لهستان وفادار میموندن. از سال ۱۴۶۶ تا ۱۶۵۷، کونیگسبرگ به عنوان یک تیول لهستانی شناخته میشد.

در سال ۱۵۲۵، اتفاق مهم دیگه‌ای افتاد. استاد اعظم شوالیه‌های تتونیک، «آلبرت براندنبورگ»، مذهب پروتستان رو پذیرفت، فرقه تتونیک رو سکولار کرد و خودش رو حاکم «دوک‌نشین پروس» نامید. این اولین دولت پروتستان در اروپا بود. کونیگسبرگ هم پایتخت این دوک‌نشین جدید شد، اما همچنان تحت حاکمیت لهستان باقی موند. حتی عقاب سیاه روی پرچم پروس، یک تاج دور گردنش داشت که حرف «S» (از اسم لاتین پادشاه لهستان، زیگیسموند اول پیر) روی اون حک شده بود.

این شهر چندفرهنگی، مرکز مهمی برای فرهنگ لهستانی و لیتوانیایی بود. اولین کتاب‌های چاپ شده به زبان‌های لهستانی و لیتوانیایی در کونیگسبرگ منتشر شدن. دانشگاه کونیگسبرگ، معروف به «آلبرتینا»، که در سال ۱۵۴۴ تاسیس شد، دومین دانشگاه قدیمی در کشورهای مشترک‌المنافع لهستان-لیتوانی به حساب میومد. اکثر جمعیت شهر پیرو مذهب لوتری شدن، اما کلیساهای کاتولیک و کالوینیست هم در قرن هفدهم ساخته شدن که مراسم مذهبی رو به زبان‌های لهستانی، آلمانی، لیتوانیایی، فرانسوی و حتی انگلیسی برگزار میکردن.

ظهور پادشاهی پروس

در سال ۱۶۱۸، دوک‌نشین پروس تحت کنترل انتخاب‌کنندگان براندنبورگ قرار گرفت و در سال ۱۶۵۷، این دو منطقه با هم متحد شدن و منطقه‌ای به اسم «براندنبورگ-پروس» رو تشکیل دادن. با این حال، شهر کونیگسبرگ همچنان روابط قوی با لهستان داشت و حتی در مقابل جدایی از لهستان مقاومت میکرد. این شهر نقش یک واسطه تجاری مهم بین لهستان-لیتوانی و کشورهایی مثل هلند، انگلیس و فرانسه رو بازی میکرد. یک نقاشی در بورس اوراق بهادار قرن هفدهم شهر، زنی رو نشون میده که در حال خرید کالا از یک مرد لهستانی و یک مرد هلندیه، که این نمادی از رونق اقتصادی شهر بر پایه تجارت با شرق و غرب بود.

در سال ۱۷۰۱، براندنبورگ-پروس به یک پادشاهی تبدیل شد و کل این منطقه به عنوان «پادشاهی پروس» شناخته شد. در حالی که بخش براندنبورگ بخشی از امپراتوری مقدس روم بود، پروس (که بعدها پروس شرقی نامیده شد) خارج از این مرزها قرار داشت. کونیگسبرگ شهر تاج‌گذاری پادشاهان پروس بود، اگرچه پایتخت در سال ۱۷۰۱ به برلین منتقل شد. این شهر شرقی‌ترین شهر بزرگ آلمان تا زمان جنگ جهانی دوم باقی موند.

در طول جنگ جانشینی لهستان (۱۷۳۴-۱۷۳۶)، پادشاه لهستان «استانیسلاو لِشچینسکی» و بسیاری از حامیانش در کونیگسبرگ اقامت داشتن.

جنگ‌های بزرگ و تغییر سرنوشت

تاریخ کونیگسبرگ با جنگ‌های بزرگ گره خورده. هر جنگ، بخشی از هویت این شهر رو تغییر داد و در نهایت سرنوشتش رو به کلی دگرگون کرد.

جنگ هفت ساله و اولین اشغال توسط روسیه

در جریان جنگ هفت ساله، که یک درگیری بزرگ بین قدرت‌های اروپایی بود، کونیگسبرگ برای اولین بار طعم اشغال توسط روسیه رو چشید. ارتش امپراتوری روسیه از سال ۱۷۵۸ تا ۱۷۶۲ این شهر رو تصرف و اداره کرد. جالبه بدونی که برنامه اولیه روس‌ها این بود که شهر و منطقه رو به عنوان بخشی از یک تبادل ارضی به لهستان واگذار کنن.

در همین دوره بود که فیلسوف بزرگ، امانوئل کانت، که یکی از مشهورترین فرزندان این شهر به حساب میاد، به ملکه الیزابت روسیه سوگند وفاداری یاد کرد. این یک اتفاق تاریخی مهمه که نشون میده چطور زندگی روزمره مردم تحت تاثیر سیاست و جنگ قرار میگرفت. اما این اشغال دوام زیادی نداشت و در سال ۱۷۶۲، با تغییر موضع روسیه در جنگ، شهر دوباره به پروس برگردونده شد.

دوران شکوفایی در امپراتوری آلمان

در دو قرن بعدی، کونیگسبرگ به عنوان بخشی از پادشاهی پروس، سپس کنفدراسیون آلمان شمالی (از ۱۸۶۶) و در نهایت امپراتوری آلمان (از ۱۸۷۱)، به شکوفایی خودش ادامه داد. خیلی از بناهای نمادین و زیبای شهر در این دوره ساخته شدن. جمعیت شهر به حدود ۳۷۰ هزار نفر رسید و به یک مرکز فرهنگی و اداری مهم در پروس و امپراتوری آلمان تبدیل شد.

در سال ۱۹۲۰، یکی از اولین فرودگاه‌های غیرنظامی آلمان به اسم «Devau» نزدیک کونیگسبرگ ساخته شد و اولین پرواز برنامه‌ریزی شده‌اش در سال ۱۹۲۲ انجام شد. در همین زمان، ایستگاه قطار مرکزی جدید و ساختمان‌های مدرنی برای بندر و نمایشگاه‌های تجاری ساخته شدن که نشون از رشد و مدرن شدن شهر داشت.

جنگ جهانی دوم: ویرانی کامل

دوران شکوفایی کونیگسبرگ با به قدرت رسیدن نازی‌ها و شروع جنگ جهانی دوم به پایان رسید. در این دوره، جمعیت لهستانی و یهودی شهر به شدت تحت آزار و اذیت قرار گرفتن. دستگیری‌های دسته‌جمعی و تبعید به اردوگاه‌های کار اجباری شروع شد و لهستانی‌ها و یهودی‌ها جزو کارگران اجباری در شهر بودن. با این حال، جنبش مقاومت لهستان در شهر فعال بود و به عنوان یکی از نقاط اصلی انتقال مخفیانه مطبوعات زیرزمینی لهستان عمل میکرد.

اما ضربه نهایی به شهر در سال‌های پایانی جنگ وارد شد. در سال ۱۹۴۴، نیروی هوایی بریتانیا بمباران سنگینی روی شهر انجام داد که خسارت‌های وحشتناکی به بار آورد. بافت تاریخی شهر، کلیساها، قلعه و دانشگاه قدیمی، همه و همه در آتش سوختن. این ویرانی با محاصره شدید شهر توسط ارتش سرخ شوروی در بهار ۱۹۴۵ تکمیل شد.

بعد از نزدیک به سه ماه محاصره، مدافعان آلمانی شهر بالاخره در ۹ آوریل ۱۹۴۵ تسلیم شدن. در اون زمان، خط مقدم جنگ حدود ۵۰۰ کیلومتر از شهر فاصله گرفته بود و کونیگسبرگ کاملا در محاصره بود. با پایان جنگ، شهری که زمانی یکی از مراکز فرهنگی پر رونق اروپا بود، به تلی از خاکستر تبدیل شده بود. این پایان داستان کونیگسبرگ آلمانی و شروع فصل جدیدی به اسم کالینینگراد بود.

در اینجا یک جدول زمانی از حاکمان مختلف این شهر رو میبینیم تا تصویر واضح‌تری از تاریخ پرفراز و نشیبش داشته باشیم:

دوره زمانی	حاکمیت
تا ۱۲۵۵	پروس‌های قدیم
۱۲۵۵–۱۴۵۴	فرقه تتونیک
۱۴۵۴–۱۴۵۵	پادشاهی لهستان
۱۴۵۵–۱۴۶۶	فرقه تتونیک
۱۴۶۶–۱۵۲۵	پادشاهی لهستان / فرقه تتونیک (تیول لهستان)
۱۵۲۵–۱۶۵۶	کشورهای مشترک‌المنافع لهستان-لیتوانی / دوک‌نشین پروس (تیول لهستان)
۱۶۵۶–۱۶۵۷	سوئد
۱۶۵۷–۱۷۰۱	دوک‌نشین پروس
۱۷۰۱–۱۷۵۸	پادشاهی پروس
۱۷۵۸–۱۷۶۲	امپراتوری روسیه
۱۷۶۲–۱۹۱۸	پادشاهی پروس
۱۸۷۱–۱۹۱۸	امپراتوری آلمان
۱۹۱۸–۱۹۳۳	جمهوری وایمار
۱۹۳۳–۱۹۴۵	آلمان نازی
۱۹۴۵–۱۹۹۱	جمهوری فدراتیو سوسیالیستی روسیه شوروی (بخشی از اتحاد جماهیر شوروی)
۱۹۹۱–امروز	فدراسیون روسیه

تولد کالینینگراد: دوران شوروی

با پایان جنگ جهانی دوم، سرنوشت کونیگسبرگ در کنفرانس‌های متفقین رقم خورد. شهری که قرن‌ها مرکز فرهنگ آلمانی در شرق بود، قرار بود به بخشی از اتحاد جماهیر شوروی تبدیل بشه. این تحول، چهره شهر رو برای همیشه تغییر داد.

توافق پوتسدام و واگذاری به شوروی

در کنفرانس پوتسدام که در اوت ۱۹۴۵ برگزار شد، رهبران شوروی، بریتانیا و آمریکا درباره آینده اروپا تصمیم‌گیری میکردن. یکی از این تصمیم‌ها مربوط به کونیگسبرگ بود. دولت شوروی پیشنهاد داد که بخش شمالی پروس شرقی، شامل شهر کونیگسبرگ، به شوروی واگذار بشه.

متن توافقنامه در این مورد به این شکل بود:

VI. شهر کونیگسبرگ و منطقه مجاور
کنفرانس پیشنهادی از سوی دولت شوروی را بررسی کرد که تا زمان تعیین نهایی مسائل ارضی در توافق صلح، بخشی از مرز غربی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی که به دریای بالتیک متصل است، باید از نقطه‌ای در ساحل شرقی خلیج دانزیگ به سمت شرق، شمال براونزبرگ – گلدپ، تا محل تلاقی مرزهای لیتوانی، جمهوری لهستان و پروس شرقی عبور کند.
کنفرانس به طور اصولی با پیشنهاد دولت شوروی در مورد انتقال نهایی شهر کونیگسبرگ و منطقه مجاور آن به شرح فوق به اتحاد جماهیر شوروی، مشروط به بررسی کارشناسانه مرز واقعی، موافقت کرده است.

رئیس‌جمهور آمریکا، هری ترومن، و نخست‌وزیر بریتانیا، کلمنت اتلی، از این پیشنهاد حمایت کردن. به این ترتیب، کونیگسبرگ رسما تحت مدیریت شوروی قرار گرفت.

تغییر نام و هویت

در ژوئیه ۱۹۴۶، شهر رسما به کالینینگراد تغییر نام داد. این نام‌گذاری به افتخار میخائیل کالینین، یکی از رهبران قدیمی بلشویک و رئیس هیئت رئیسه شورای عالی شوروی بود که به تازگی فوت کرده بود. نکته جالب اینه که کالینین هیچ ارتباطی با این شهر نداشت. حتی در خود شوروی هم شهرهای دیگه‌ای به نام او وجود داشت، مثل کالینین (که الان به اسم قدیمی‌اش یعنی «تور» برگشته) و کالینینگراد (که الان «کورولف» نامیده میشه).

با تغییر نام، فرآیند تغییر هویت شهر هم شروع شد. جمعیت آلمانی باقی‌مانده در شهر بین سال‌های ۱۹۴۷ تا ۱۹۴۸ به زور اخراج شدن. در اکتبر ۱۹۴۵، فقط حدود ۵۰۰۰ غیرنظامی شوروی در این منطقه زندگی میکردن، اما تا سال ۱۹۴۸، حدود ۴۰۰ هزار شهروند شوروی، عمدتا روس و به میزان کمتری اوکراینی و بلاروسی، به این منطقه منتقل شدن تا در خرابه‌های کونیگسبرگ زندگی جدیدی رو شروع کنن. زبان آلمانی با زبان روسی جایگزین شد و شهر چهره‌ای کاملا جدید به خودش گرفت.

بازسازی به سبک شوروی

شوروی‌ها علاقه‌ای به بازسازی شهر قدیمی نداشتن. خرابه‌های قلعه کونیگسبرگ، که یکی از مهم‌ترین نمادهای تاریخ آلمانی شهر بود، در اواخر دهه ۱۹۶۰ به دستور شخص لئونید برژنف، رهبر وقت شوروی، با وجود اعتراض معماران، مورخان و حتی ساکنان شهر، به طور کامل تخریب شد. به جای اون، ساختمانی غول‌پیکر و ناتمام به اسم «خانه شوراها» (Dom Sovyetov) ساخته شد که برای سال‌ها مثل یک هیولای بتنی در مرکز شهر باقی موند تا اینکه در سال‌های ۲۰۲۳-۲۰۲۴ اون هم تخریب شد.

شهر کاملا به روی خارجی‌ها بسته شد و به جز سفرهای دوستانه نادری که از لهستان همسایه انجام میشد، تقریبا هیچ خارجی‌ای از اون بازدید نمیکرد.

اقتصاد منطقه هم باید از نو ساخته میشد. در سال‌های اولیه بعد از جنگ، خطر گرسنگی منطقه رو تهدید میکرد. دولت شوروی یک سیاست بلندپروازانه برای توسعه ماهیگیری اقیانوسی در پیش گرفت و یکی از بزرگ‌ترین بندرهای ماهیگیری شوروی رو در کالینینگراد ایجاد کرد. این صنعت نه تنها اقتصاد منطقه رو نجات داد، بلکه پایه‌ای برای توسعه اجتماعی و علمی، به خصوص در زمینه اقیانوس‌شناسی، شد.

چرا کالینینگراد بخشی از لیتوانی نشد؟

یک سوال مهم اینه که چرا کالینینگراد به عنوان یک استان جداگانه به جمهوری روسیه شوروی ملحق شد و بخشی از جمهوری لیتوانی شوروی نشد، در حالی که از نظر جغرافیایی به لیتوانی چسبیده بود. مورخ‌ها دلایل مختلفی رو مطرح میکنن. بعضی‌ها معتقدن استالین این کار رو کرد تا کشورهای بالتیک رو بیشتر از غرب جدا کنه. عده‌ای دیگه فکر میکنن این منطقه از نظر استراتژیک برای شوروی انقدر مهم بود که نمیشد اون رو در اختیار جمهوری دیگه‌ای به جز روسیه قرار داد.

جالبه بدونی که در دهه ۱۹۵۰، نیکیتا خروشچف، رهبر وقت شوروی، کل استان کالینینگراد رو به جمهوری لیتوانی شوروی پیشنهاد داد. اما آنتاناس اسنیچکوس، رهبر لیتوانی، این پیشنهاد رو رد کرد. دلیلش این بود که با پذیرفتن این منطقه، حداقل یک میلیون روس‌تبار به جمعیت لیتوانی اضافه میشد و این میتونست ترکیب جمعیتی و فرهنگی لیتوانی رو به کلی تغییر بده.

یک شایعه جالب دیگه هم وجود داره. در سال ۲۰۱۰، مجله آلمانی «اشپیگل» گزارشی منتشر کرد که ادعا میکرد در سال ۱۹۹۰، کالینینگراد در ازای پرداخت پول به آلمان پیشنهاد شده بود. اما دولت آلمان غربی که در اون زمان درگیر اولویت بزرگ‌تر یعنی اتحاد با آلمان شرقی بود، این پیشنهاد رو جدی نگرفت. البته میخائیل گورباچف، آخرین رهبر شوروی، بعدها این داستان رو تکذیب کرد.

کالینینگراد در دوران جدید: جزیره‌ای در محاصره ناتو

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۹۱، کالینینگراد ناگهان در موقعیت بسیار عجیبی قرار گرفت. این منطقه که قبلا از طریق جمهوری‌های دیگه شوروی به روسیه متصل بود، حالا توسط کشورهای مستقلی مثل لیتوانی و لهستان از سرزمین اصلی روسیه جدا افتاده بود.

انزوای سیاسی و چالش‌های جدید

این انزوا وقتی بیشتر شد که لهستان و لیتوانی در سال ۲۰۰۴ به عضویت ناتو و اتحادیه اروپا دراومدن. این یعنی تمام مسیرهای زمینی، چه نظامی و چه غیرنظامی، بین کالینینگراد و بقیه روسیه حالا باید از خاک کشورهای عضو ناتو و اتحادیه اروپا عبور میکرد. این موضوع چالش‌های زیادی رو برای تردد ساکنان و حمل‌ونقل کالا ایجاد کرد. برای حل این مشکل، ترتیبات ویژه‌ای مثل «سند ترانزیت تسهیل شده» (FTD) برای سفر ساکنان کالینینگراد از طریق لیتوانی در نظر گرفته شد.

این انزوای جغرافیایی به اقتصاد منطقه هم ضربه زد. کاهش قابل توجه پادگان نظامی روسیه در این منطقه هم مشکل رو بدتر کرد، چون ارتش قبلا یکی از کارفرماهای اصلی در کالینینگراد بود.

بحث بر سر نام شهر

در دهه ۱۹۹۰، خیلی از شهرهای شوروی که به نام رهبران کمونیست بودن، به اسم‌های قدیمی‌شون برگشتن. مثلا لنینگراد دوباره سن پترزبورگ شد. اما کالینینگراد با همون نام باقی موند. البته بحث درباره تغییر نام شهر بارها مطرح شده. در سال ۲۰۰۹، فلیکس لاپین، رئیس وقت اداره شهر، گفت که شخصا از بازگشت نام تاریخی شهر حمایت میکنه. در سال ۲۰۱۱، نیکولای تسوکانوف، فرماندار استان، پیشنهاد برگزاری یک همه‌پرسی رو داد، اما گفت که خودش مخالف تغییر نامه. در نهایت، هیچ اتفاقی نیفتاد و در سال ۲۰۲۲، دولت رسما اعلام کرد که تغییر نام شهر «نامناسب» است. با این حال، مردم گاهی به صورت محاوره‌ای شهر رو «کونیگ» یا «کیونیگ» (Кёниг) صدا میزنن.

اهمیت استراتژیک در دنیای امروز

کالینینگراد به خاطر موقعیت جغرافیایی‌اش، نقشی حیاتی برای روسیه بازی میکنه. این منطقه رو میشه «ناو هواپیمابر غرق‌نشدنی» کرملین در دریای بالتیک توصیف کرد.

• مقر ناوگان بالتیک: بندر بالتیک در کالینینگراد، پایگاه اصلی ناوگان بالتیک روسیه است و چون در زمستان یخ نمیزنه، فعالیت این ناوگان رو در تمام طول سال تضمین میکنه.
• استقرار موشک‌های اسکندر: در سال ۲۰۰۷، سرگئی ایوانف، معاون اول نخست‌وزیر وقت روسیه، اعلام کرد که اگه آمریکا سامانه‌های دفاع موشکی در لهستان مستقر کنه، ممکنه سلاح‌های هسته‌ای در کالینینگراد مستقر بشن. در سال ۲۰۰۸، رئیس‌جمهور وقت، دمیتری مدودف، گفت که نصب موشک در کالینینگراد تقریبا قطعیه. این برنامه‌ها برای مدتی متوقف شدن، اما در نهایت موشک‌های تاکتیکی اسکندر (Iskander) که قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای دارن، در این منطقه مستقر شدن. این موشک‌ها بردی حدود ۵۰۰ کیلومتر دارن و میتونن خیلی از پایتخت‌های اروپایی رو هدف قرار بدن. در سال ۲۰۱۱ هم یک رادار دوربرد از نوع «ورونژ» برای نظارت بر پرتاب موشک‌ها تا فاصله ۶۰۰۰ کیلومتری در این منطقه راه‌اندازی شد.
• تاکتیک A2/AD: کالینینگراد به روسیه این امکان رو میده که از یک استراتژی نظامی به نام «ضد دسترسی/منع منطقه» (A2/AD) استفاده کنه. به زبان ساده، یعنی روسیه با استفاده از موشک‌های ضدهوایی، ضدکشتی و زمین به زمین مستقر در کالینینگراد، میتونه مانع از ورود نیروهای ناتو به مناطق دریایی و زمینی اطراف بشه. این تاکتیک میتونه توانایی ناتو برای حمایت از متحدانش در بالتیک (لیتوانی، لتونی و استونی) رو به شدت به چالش بکشه.
• گذرگاه سووالکی (Suwałki Gap): این یک نوار مرزی به طول حدود ۱۰۰ کیلومتر بین لهستان و لیتوانیه که کالینینگراد رو از بلاروس (متحد روسیه) جدا میکنه. این گذرگاه از نظر نظامی فوق‌العاده مهمه. در صورت بروز درگیری، روسیه میتونه با تصرف این گذرگاه، یک پل زمینی از بلاروس به کالینینگراد ایجاد کنه و کشورهای بالتیک رو به طور کامل از بقیه اعضای ناتو جدا کنه. این یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌های ناتو در منطقه است.

تنش‌های اخیر

با حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، تنش‌ها در اطراف کالینینگراد به شدت بالا گرفت.

• تحریم‌های لیتوانی: در ژوئن ۲۰۲۲، لیتوانی در راستای اجرای تحریم‌های اتحادیه اروپا، ترانزیت ریلی برخی کالاهای روسی مثل فولاد و مصالح ساختمانی رو از خاک خودش به مقصد کالینینگراد ممنوع کرد. این اقدام روسیه رو به شدت عصبانی کرد و مسکو اون رو «محاصره» نامید و تهدید به تلافی کرد. یک ماه بعد، اتحادیه اروپا توضیح داد که این تحریم‌ها شامل حمل‌ونقل ریلی نمیشه و لیتوانی ممنوعیت رو لغو کرد.
• تغییر نام توسط لهستان: در می ۲۰۲۳، یک کمیته دولتی در لهستان رسما توصیه کرد که از این به بعد در زبان لهستانی، به جای کالینینگراد از نام تاریخی «کرولویچ» (Królewiec) استفاده بشه. دلیل این تصمیم این بود که میخائیل کالینین، که شهر به نام اوست، یکی از امضاکنندگان دستور اعدام هزاران اسیر جنگی لهستانی در «کشتار کاتین» در سال ۱۹۴۰ بوده. کرملین این اقدام رو «دیوانگی» و «اقدامی خصمانه» توصیف کرد.
• تقویت مرزها: لهستان بعد از حمله روسیه به اوکراین، شروع به تقویت مرز ۲۳۲ کیلومتری خودش با کالینینگراد کرده. اونها یک حصار سیم خاردار موقت ساختن و در حال نصب دوربین و حسگرهای حرکتی هستن.

همه این اتفاقات نشون میده که کالینینگراد نه تنها یک یادگار از جنگ جهانی دوم، بلکه یک نقطه داغ و استراتژیک در نقشه ژئوپلیتیک امروزه.

نگاهی به داخل شهر: زندگی و فرهنگ در کالینینگراد امروز

با وجود تاریخ پرآشوب و اهمیت نظامی بالایی که کالینینگراد داره، زندگی در این شهر جریان داره. شهری که ترکیبی عجیب از معماری آلمانی باقی‌مونده، ساختمان‌های دوران شوروی و تلاش برای پیدا کردن یک هویت جدیده.

معماری: ترکیبی از گذشته و حال

مرکز شهر قدیمی کونیگسبرگ، یعنی مناطق «آلتشتات» و «کنایپهوف»، امروز دیگه وجود نداره. به جای اون، پارک‌ها، بلوارهای پهن و میدانی قرار داره که قبلا قلعه کونیگسبرگ در اونجا بود. تنها بازمانده مهم از اون منطقه، کلیسای جامع کونیگسبرگ است که بازسازی شده و روی جزیره «کنایپهوف» (که الان بهش جزیره کانت میگن) قرار داره. مقبره امانوئل کانت هم در کنار همین کلیساست.

خیلی از ساختمان‌های دوران آلمان در مرکز تاریخی شهر حفظ و حتی بازسازی شدن، از جمله کنیسه کونیگسبرگ. مرکز شهر جدید اطراف میدان پیروزی متمرکز شده. کلیسای جامع مسیح منجی که در سال ۲۰۰۵ ساخته شده، در همین میدان قرار داره.

قدیمی‌ترین ساختمان شهر، کلیسای «یودیتن» است که قبل از سال ۱۲۸۸ ساخته شده. از بناهای دیدنی دیگه میشه به ساختمان سابق بورس اوراق بهادار، کلیساهای باقی‌مونده و دروازه‌های قدیمی شهر اشاره کرد. این دروازه‌ها که یادگار دیوارهای دفاعی قدیمی کونیگسبرگ هستن، عبارتند از: دروازه زاکهایم، دروازه پادشاه، دروازه روسگارتن، دروازه حمله، دروازه راه‌آهن، دروازه براندنبورگ و دروازه فریدلند. برج‌های «دونا» (که الان موزه کهربا در اون قرار داره) و «رانگل» هم از دیوارهای قدیمی به جا موندن.

پارک‌ها و فضای سبز

کالینینگراد یک شهر سبزه و پر از پارک و فضاهای سرسبزه.

• پارک تفریحی جوانان: یکی از محبوب‌ترین پارک‌های شهره که در دهه ۱۹۲۰-۱۹۳۰ به سبک انگلیسی ساخته شده. این پارک بعد از جنگ بازگشایی شد و در دهه ۱۹۸۰-۱۹۹۰ با قایق‌رانی و زمین‌های تنیسش خیلی محبوب بود. در سال ۲۰۰۴ بازسازی بزرگی در اون انجام شد و امکانات مدرنی مثل کافه و کارتینگ بهش اضافه شد.
• باغ وحش کالینینگراد: این باغ وحش در سال ۱۸۹۶ به عنوان باغ وحش کونیگسبرگ افتتاح شد. در فضایی به وسعت ۱۶.۵ هکتار، ۳۱۵ گونه جانوری با مجموع ۲۲۶۴ حیوان نگهداری میشن. این باغ وحش یک باغ گیاه‌شناسی هم به حساب میاد.
• برکه‌های بالا و پایین: در مرکز شهر یک دریاچه مصنوعی به اسم «برکه پایین» (Lower Pond) قرار داره که اطرافش یک تفرجگاه ساخته شده و محل تفریح مردم، به خصوص در تابستانه. شمال اون هم «برکه بالا» (Upper Pond) قرار داره که بزرگ‌تره.

موزه‌ها: پنجره‌ای به تاریخ و طبیعت

کالینینگراد موزه‌های جالبی داره که سالانه صدها هزار نفر از اونها بازدید میکنن.

• موزه تاریخ و هنر منطقه‌ای کالینینگراد: قدیمی‌ترین موزه شهره که در سال ۱۹۴۶ تاسیس شده.
• موزه کهربا: استان کالینینگراد بیش از ۹۰ درصد ذخایر کهربای جهان رو در خودش جای داده و به همین خاطر بهش «سرزمین کهربا» میگن. این موزه در سال ۱۹۷۹ در برج دفاعی «دونا» افتتاح شد و یکی از جذاب‌ترین موزه‌های شهره.
• موزه اقیانوس جهانی: این موزه که در روسیه منحصر به فرده، نمایشگاه‌ها و شش کشتی-موزه داره که هر کدوم داستان خودشون رو دارن:
  • کشتی تحقیقاتی «ویتیاز»
  • زیردریایی B-413
  • کشتی ارتباطات فضایی «کاسمونات ویکتور پاتسایف»
  • قایق ماهیگیری «SRT-129»
  • فانوس دریایی شناور «ایربنسکی»
  • یخ‌شکن «کراسین» (که در سن پترزبورگ لنگر انداخته)
• موزه دروازه فریدلند: این موزه به یافته‌های باستان‌شناسی باستانی اختصاص داره و در خود دروازه فریدلند که یک بنای تاریخی است، قرار گرفته.

تئاتر و موسیقی

صحنه‌های تئاتر و موسیقی در کالینینگراد فعالن. تئاترهای درام، موزیکال و عروسکی در شهر وجود دارن. سالن ارگ فیلارمونیک منطقه‌ای کالینینگراد در ساختمان تاریخی کلیسای کاتولیک خانواده مقدس قرار داره. کلیسای جامع کونیگسبرگ هم یک سالن کنسرت بزرگ با دو ارگ داره.

در طول سال جشنواره‌های موسیقی مختلفی در سبک‌های کلاسیک، جاز و راک برگزار میشه. جشنواره بین‌المللی جاز «دان سنتو»، نمایش موتورسواری «گرگ‌های شب» و جشنواره «کالینینگراد در راک» از رویدادهای مهم موسیقی شهر هستن.

ورزش در کالینینگراد

ورزش، به خصوص فوتبال، در کالینینگراد جایگاه ویژه‌ای داره.

• فوتبال: باشگاه فوتبال اف‌سی بالتیکا کالینینگراد تیم اصلی شهره که در لیگ ملی فوتبال روسیه بازی میکنه. ورزشگاه خانگی این تیم، ورزشگاه کالینینگراد است که برای جام جهانی فوتبال ۲۰۱۸ ساخته شد. این ورزشگاه ۳۵ هزار نفر ظرفیت داره و میزبان چند بازی از اون تورنمنت بود.
• والیبال: این شهر یک تیم والیبال مردان به اسم «دینامو-یانتار» و یک تیم والیبال زنان به اسم «لوکوموتیو منطقه کالینینگراد» داره. سالن ورزشی «یانتارنی» با ظرفیت بیش از ۷۰۰۰ تماشاگر، میزبان بازی‌های این تیم‌ها و همچنین مسابقات بین‌المللی بوده.
• ورزش‌های دیگر: فوتبال آمریکایی با تیمی به اسم «عقاب‌های کهربایی» (Amber Hawks) و هاکی روی یخ هم در این شهر طرفدارانی دارن.

ساختار اداری و دولتی

کالینینگراد مرکز اداری استان کالینینگراده. این شهر از نظر اداری به عنوان «شهر با اهمیت استانی» شناخته میشه که جایگاهی برابر با مناطق (districts) داره. خود شهر هم به سه منطقه اداری تقسیم شده:

منطقه شهری	نام روسی	جمعیت (سرشماری ۲۰۱۰)
موسکوفسکی	Московский	۱۵۲,۱۶۵
لنینگرادسکی	Ленинградский	۱۵۹,۷۷۱
سنترالنی	Центральный	۱۱۹,۹۶۶

در گذشته دو منطقه دیگه به اسم‌های «بالتیسکی» و «اکتیابرسکی» هم وجود داشتن که در سال ۲۰۰۹ منحل شدن.

شورای شهر کالینینگراد ۲۸ نماینده داره که برای یک دوره ۵ ساله انتخاب میشن. رئیس شهر (شهردار) توسط همین شورا از بین کاندیداهایی که یک کمیسیون رقابتی معرفی میکنه، انتخاب میشه. جالبه بدونی که از سال ۲۰۱۶، انتخابات مستقیم شهردار در کالینینگراد لغو شده.

تمام مقامات قانون‌گذاری، اجرایی و قضایی استان کالینینگراد در این شهر مستقر هستن. دولت استان، دومای منطقه‌ای (مجلس)، دادگاه منطقه‌ای و دفتر دادستانی همه در کالینینگراد قرار دارن.

اقتصاد کالینینگراد: منطقه‌ای با پتانسیل‌های خاص

اقتصاد کالینینگراد به خاطر موقعیت جغرافیایی منحصر به فردش، همیشه با چالش‌ها و فرصت‌های خاصی روبرو بوده.

منطقه ویژه اقتصادی «یانتار»

در سال ۱۹۹۶، کالینینگراد به عنوان یک منطقه ویژه اقتصادی (FEZ) به نام «یانتار» (Yantar) تعیین شد. این یعنی شرکت‌هایی که در این منطقه فعالیت میکنن، از معافیت‌های مالیاتی و گمرکی برای کالاهایی که به بقیه نقاط روسیه میفرستن، برخوردارن. این سیاست برای جذب سرمایه‌گذاری و مقابله با بیکاری بالا در منطقه طراحی شده بود.

این طرح موفقیت‌آمیز بود و اقتصاد منطقه رشد قابل توجهی کرد. کالینینگراد به یک قطب تولیدی تبدیل شد. جالبه بدونی که یک سوم تلویزیون‌های روسیه در کالینینگراد ساخته میشه. علاوه بر این، کارخانه‌های مونتاژ خودروهای کادیلاک و بی‌ام‌و (توسط شرکت Avtotor) هم در این منطقه فعال هستن.

صنایع اصلی کالینینگراد شامل تولید، کشتی‌رانی، ماهیگیری و محصولات کهربا میشه. در سال ۲۰۰۶، مسکو اعلام کرد که قصد داره این منطقه رو به «هنگ کنگ روسیه» تبدیل کنه.

با این حال، اقتصاد منطقه به بحران‌های جهانی هم حساسه. بحران مالی جهانی ۲۰۰۸-۲۰۰۹ به شدت روی کالینینگراد تاثیر گذاشت و نرخ بیکاری رو به بیش از ۱۰ درصد رسوند که خیلی بالاتر از میانگین روسیه بود.

حمل و نقل: شریان حیاتی یک برون‌بوم

حمل و نقل برای کالینینگراد که از سرزمین اصلی جدا افتاده، اهمیت حیاتی داره.

• جاده‌ها: کالینینگراد از طریق جاده به لیتوانی و لهستان و از اونجا به بقیه اروپا متصله. بزرگراه «پریمورسکویه کولتسو» شهر رو به شهرهای ساحلی و فرودگاه «خرابروفو» وصل میکنه.
• بندر: بندر کالینینگراد، غربی‌ترین و تنها بندر بدون یخ روسیه در دریای بالتیکه. خطوط کشتی‌رانی باری و مسافری (که البته خط مسافری در حال حاضر لغو شده) این بندر رو به سن پترزبورگ و بندرهای آلمان و سوئد متصل میکنه.
• فرودگاه: فرودگاه بین‌المللی «خرابروفو» در ۲۴ کیلومتری شهر قرار داره. این فرودگاه بر پایه یک فرودگاه نظامی قدیمی ساخته شده و در سال ۲۰۱۸ برای جام جهانی بازسازی شد.
• راه‌آهن: کالینینگراد مهم‌ترین قطب شبکه ریلی استانه. ایستگاه راه‌آهن «کالینینگراد جنوبی» به مقصدهایی مثل مسکو، سن پترزبورگ، آدلر و چلیابینسک قطار داره. عبور این قطارها از خاک لیتوانی نیازمند ترتیبات خاصی است. ایستگاه «کالینینگراد شمالی» هم شهرهای تفریحی ساحلی رو به مرکز شهر وصل میکنه.

حمل و نقل عمومی درون شهری

• تراموا: شبکه تراموای کالینینگراد که از سال ۱۸۹۵ فعاله، قدیمی‌ترین سیستم تراموا در روسیه است. البته در سال‌های اخیر تعداد خطوطش خیلی کم شده و الان فقط یک خط فعال داره.
• ترولی‌باس: سیستم ترولی‌باس شهر از سال ۱۹۷۵ کار میکنه و در حال حاضر چند خط فعال داره.
• اتوبوس ریلی شهری (Rail Bus): از سال ۲۰۱۴، خطوطی از اتوبوس ریلی برای اتصال مناطق حومه‌ای به مرکز شهر راه‌اندازی شده که در ساعات اوج ترافیک صبح و عصر کار میکنن.

پل‌ها و مسئله هفت پل کونیگسبرگ

رودخانه پرگولیا شهر رو به چند بخش تقسیم میکنه و پل‌ها نقش مهمی در اتصال این بخش‌ها دارن. امروزه هشت پل فعال روی این رودخانه در کالینینگراد وجود داره.

این پل‌ها ما رو به یاد یک مسئله ریاضی معروف میندازن: مسئله هفت پل کونیگسبرگ. در قرن هجدهم، شهر کونیگسبرگ هفت پل داشت که دو جزیره رو به هم و به دو طرف رودخانه وصل میکردن. سوال این بود که آیا میشه از یک نقطه شروع کرد، از هر هفت پل فقط یک بار عبور کرد و به نقطه شروع برگشت؟

در سال ۱۷۳۶، ریاضیدان بزرگ، لئونارد اویلر، ثابت کرد که این کار غیرممکنه. راه‌حل او برای این مسئله، پایه‌های نظریه گراف و توپولوژی رو بنا نهاد. امروزه فقط دو تا از اون پل‌های اصلی باقی موندن، اما داستانشون برای همیشه در تاریخ علم ثبت شده.

جمعیت‌شناسی: چه کسانی در کالینینگراد زندگی میکنن؟

ترکیب جمعیتی کالینینگراد امروز، نتیجه مستقیم تحولات بعد از جنگ جهانی دومه. جمعیت آلمانی اصلی شهر یا فرار کردن یا اخراج شدن و جای اونها رو شهروندهای شوروی گرفتن.

بر اساس سرشماری سال ۲۰۲۱، جمعیت کل استان کالینینگراد حدود ۱,۰۲۹,۹۶۶ نفر بوده. در خود شهر کالینینگراد هم طبق سرشماری ۲۰۱۰، حدود ۴۳۱,۹۰۲ نفر زندگی میکردن.

ترکیب قومیتی شهر (بر اساس سرشماری ۲۰۱۰) به این صورته:

قومیت	درصد از جمعیت
روس‌ها	۸۷.۴%
اوکراینی‌ها	۴.۰%
بلاروسی‌ها	۳.۷%
ارمنی‌ها	۰.۸%
تاتارها	۰.۵%
لیتوانیایی‌ها	۰.۴%
آلمانی‌ها	۰.۴%
لهستانی‌ها	۰.۳%
سایر قومیت‌ها	۲.۵%

همونطور که میبینی، اکثریت قاطع جمعیت رو روس‌هایی تشکیل میدن که بعد از سال ۱۹۴۵ به این منطقه مهاجرت کردن. البته جوامع کوچکی از آلمانی‌ها، لهستانی‌ها و لیتوانیایی‌ها هم در شهر زندگی میکنن. بعد از فروپاشی شوروی، تعدادی از آلمانی‌تبارها (مثل آلمانی‌های ولگا) از مناطق دیگه روسیه و قزاقستان به کالینینگراد مهاجرت کردن، اما این جمعیت خیلی بزرگ نیست.

مذهب در کالینینگراد

قبل از سال ۱۹۴۵، این منطقه عمدتا پیرو مذهب پروتستان لوتری بود و تعداد کمی کاتولیک و یهودی هم در اون زندگی میکردن. اما امروز، شرایط کاملا متفاوته.

بر اساس یک نظرسنجی در سال ۲۰۱۲:

• ۳۰.۹% به کلیسای ارتدوکس روسیه پایبند هستن.
• ۳۴% خودشون رو «معنوی اما غیرمذهبی» توصیف میکنن.
• ۲۲% خداناباور (آتئیست) هستن.
• ۱% مسیحی بدون وابستگی به فرقه خاصی هستن.
• ۱% کاتولیک رومی هستن.

بعد از فروپاشی شوروی، کلیسای ارتدوکس روسیه تلاش زیادی کرد تا خودش رو در این منطقه که هیچ پیشینه ارتدوکسی نداشت، تثبیت کنه. اونها کلیساهای جدیدی به سبک روسی ساختن و حتی مالکیت تعداد زیادی از کلیساهای قدیمی لوتری و کاتولیک رو به دست آوردن. این موضوع بحث‌ها و جنجال‌های زیادی رو در منطقه به پا کرد، چون منتقدان معتقد بودن این بناها بخشی از میراث فرهنگی اروپایی هستن و نباید به یک سازمان مذهبی که از نظر تاریخی به اونها تعلق نداره، واگذار بشن.

این تلاش برای ساختن یک هویت ارتدوکس و روسی در کالینینگراد، بخشی از یک پروژه بزرگ‌تر برای اتصال این منطقه جدا افتاده به «دنیای روسی» (Russkiy Mir) است، مفهومی که توسط پاتریارک کیریل، رهبر کلیسای ارتدوکس روسیه، ترویج میشه.