اریک اشمیت، مدیر عامل سابق گوگل از هوش‌مصنوعی می‌گوید

اریک اشمیت، چهره‌ای که زمانی به عنوان مدیر عامل اجرایی و رئیس هیئت مدیره گوگل شناخته میشد، امروزه به یکی از صداهای اصلی در گفتمان پیچیده هوش مصنوعی تبدیل شده. پروفایل او در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر سابق)، جایی که بیش از ۲.۱ میلیون دنبال‌کننده دارد و از دسامبر ۲۰۰۹ در آن فعال بوده، او را به عنوان «رئیس اجرایی و مدیر عامل سابق، KBE» معرفی میکند که در مانتین ویو کالیفرنیا مستقر است. این حضور آنلاین، در کنار سمت‌های متعدد و فعالیت‌های جدیدش، او را در مرکز توجهات مربوط به آینده فناوری قرار داده. اشمیت که در ۲۷ آوریل به دنیا آمده، حالا دیدگاه‌هایی را مطرح میکند که همزمان شامل هشدار و امیدواری است و نگاهی عمیق به پیامدهای گسترده هوش مصنوعی در جامعه، سیاست و حتی بقای انسان دارد.

او نه تنها از طریق سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها، بلکه با تالیف کتابی به نام «جنسیس» (Genesis) به همراه کریگ ماندی، مدیر اجرایی سابق مایکروسافت، و هنری کیسینجر، که حدود یک سال قبل از انتشار کتاب در سال ۲۰۲۳ درگذشت، به این موضوع پرداخته. به گفته اشمیت، کیسینجر که «از قبل از به دنیا آمدن ما» به ماهیت واقعیت فکر میکرد، سالهای پایانی عمر خود را صرف این کرد که بفهمد فناوری چطور میتواند درک ما از واقعیت را تغییر دهد و آن را دچار اعوجاج کند.

کتاب جنسیس با یک داستان تاریخی شروع میشود: داستان فاتحان اسپانیایی که در سال ۱۵۱۹ به مکزیک امروزی حمله کردند. حاکمان آزتک به نظر میرسد که تازه‌واردها را با خدایان اشتباه گرفته بودند. امپراتور آنها ابتدا با اسپانیایی‌ها ملاقات کرد، از آنها مشاوره گرفت و سپس به گروگان آنها تبدیل شد تا اینکه فاتحان به سادگی قدرت را در دست گرفتند. این شروع نگران‌کننده فصلی است که این سوال را مطرح میکند: آیا هوش مصنوعی ممکن است ما را به همین شکل تسخیر کند؟

افکارهای نگران‌کننده درباره هوش مصنوعی

در مصاحبه‌ای با استیو اینسکیپ از ان‌پی‌آر (NPR) که در تاریخ ۵ فوریه ۲۰۲۵ منتشر شد، اریک اشمیت به تشریح شش دیدگاه کلیدی خود درباره هوش مصنوعی پرداخت که تصویری چندوجهی از این فناوری ارائه میدهد.

هوش مصنوعی برای تقریبا همه در دسترس خواهد بود.
اشمیت به انتشار مدل زبان بزرگ و ارزان‌قیمت چینی به نام دیپ‌سیک (DeepSeek) اشاره میکند، اتفاقی که صنعت هوش مصنوعی را شگفت‌زده کرد و به گفته او یک «مشکل اشاعه» ایجاد کرده. این یعنی تقریبا هر کسی میتواند از خدمات یک «فیلسوف بزرگ، یک همه‌چیزدان بزرگ و یک لئوناردو داوینچی بزرگ» بهره‌مند شود. اما این دسترسی شامل حال آن دسته از ما که «واقعا، واقعا شرور» هستند هم میشود.
هوش مصنوعی میتواند ابزاری برای عوام‌فریبان باشد.
این سیستم‌ها میتوانند به «ماشین‌های اعتیاد بزرگ و متقاعدکنندگان بزرگ» تبدیل شوند. یک رهبر سیاسی میتواند از این ابزار برای «قول دادن همه چیز به همه» استفاده کند، آن هم با پیام‌هایی که «به صورت جداگانه برای هر فرد هدف‌گذاری شده‌اند».
مردم با فناوری‌ای تعامل دارند که آن را کامل درک نمیکنند.
نویسندگان کتاب جنسیس به دو سناریو که به طور خاص آنها را نگران میکند، فکر کرده‌اند. در یک سناریو، مردم ممکن است شروع به پرستش این هوش جدید کنند و «آن را به یک دین تبدیل کنند». در سناریوی دیگر، «آنها علیه آن وارد جنگ خواهند شد».
رهبران فناوری هم ممکن است پیامدها را درک نکنند.
اشمیت میگوید: «دلیلی که آنها موضوع را درست متوجه نمیشوند این است که اینها واقعا سوالات اجتماعی و اخلاقی هستند. شرکت‌ها کاری را انجام میدهند که شرکت‌ها میکنند. آنها در تلاش برای به حداکثر رساندن درآمد خود هستند». چیزی که به گفته اشمیت وجود ندارد، یک اجماع اجتماعی «درباره اینکه چه چیزی درست و چه چیزی غلط است» میباشد. (یادداشت دبیر ان‌پی‌آر: بنیاد خانواده اشمیت جزو حامیان مالی ان‌پی‌آر است).
مردم ممکن است اجازه دهند توسط هوش مصنوعی اداره شوند.
کتاب جنسیس ایده باستانی «پادشاه فیلسوف» را بررسی میکند، یک حاکم قوی و مطلق که در طول تاریخ بسیار مورد بحث قرار گرفته ولی به ندرت به دست آمده. سوال این است که چه میشود اگر ماشین آن پادشاه شود؟ اشمیت این آزمایش فکری را اینطور توضیح میدهد: «هوش مصنوعی در نهایت باید بتواند استدلال را بهتر از انسان‌ها دنبال کند. پس بیایید تصور کنیم شما یک سیستم هوش مصنوعی را بردارید و به آن یک قانون اساسی بدهید». اما این آزمایش فکری با یک مشکل مواجه میشود: چه کسی قانون اساسی را مینویسد؟ «جوامع انسانی سازش‌هایی دارند. ما اجازه انحراف را میدهیم. ما اجازه برخی اشتباهات را میدهیم، اما نه همه آنها را. اگر شما کامپیوتر کاملی را بنویسید که به مردم بگوید چه کار کنند، مردم شورش خواهند کرد». اشمیت پس از انجام این آزمایش فکری، میگوید که دموکراسی را ترجیح میدهد.
مراسم تحلیف ریاست جمهوری اخیر نشان‌دهنده تمرکز قدرت بود.
اشمیت درباره مدیران اجرایی فناوری که در تاریخ ۲۰ ژانویه در کنار رئیس جمهور ترامپ روی صحنه تحلیف حضور داشتند، میگوید: «تا حدی به صنعت خودم افتخار میکردم و تحت تاثیر دوستانم قرار گرفته بودم. از طرف دیگر، نگران بودم که خطی وجود دارد که برای کسب‌وکار مهم است که از آن عبور نکند. من دوست دارم کشور ما توسط رهبری سیاسی ما اداره شود».

ابر هوش: جام مقدس و محدودیت طبیعی آن

فراتر از هوش مصنوعی فعلی، این «ابر هوش» است که سیلیکون‌ولی را به هیجان آورده. این همان چیزی است که بزرگترین شرکت‌ها، از جمله متا متعلق به مارک زاکربرگ و اوپن‌ای‌آی متعلق به سم آلتمن، میلیاردها دلار برای آن هزینه میکنند و بر سر استعدادهای این حوزه با هم در جنگ هستند. همه بازیگران اصلی فناوری میخواهند اولین کسی باشند که هوشی را بسازند که به گفته نیک باستروم، پژوهشگر دانشگاه آکسفورد، «در تقریبا تمام حوزه‌های مورد علاقه، از عملکرد شناختی انسان‌ها بسیار فراتر رود».

اشمیت در یک پست لینکدین نوشت: «ابر هوش، هوشی فراتر از مجموع تمام انسان‌هاست. منطقی است که پیش‌بینی کنیم تا پنج سال آینده در هر زمینه‌ای متخصصان هوش مصنوعی خواهیم داشت. حالا توانایی‌های آنها را تصور کنید و اینکه چگونه جامعه و زندگی روزمره ما را تغییر خواهند داد».

اما در گفتگویی که در پادکست مون‌شاتس (Moonshots) با پیتر دیاماندیس و دیو بلاندین داشت، اشمیت به پیچیده‌ترین عامل محدودکننده اشاره کرد. این عامل پول یا نیمه‌رساناها نیست. او گفت: «حد طبیعی هوش مصنوعی برق است، نه تراشه».

او توضیح میدهد: «در حال حاضر انتظار میرود ایالات متحده برای حمایت از انقلاب هوش مصنوعی به ۹۲ گیگاوات برق اضافی نیاز داشته باشد. برای مقایسه، یک گیگاوات تقریبا معادل یک نیروگاه هسته‌ای است. در حال حاضر، اساسا هیچ‌کدام از این تاسیسات در حال ساخت نیستند و در ۳۰ سال گذشته، تنها دو مورد ساخته شده است».

غول‌های سیلیکون‌ولی در تلاشند تا نیروگاه‌های قدیمی را برای تامین نیازهای هوش مصنوعی خود بازسازی و احیا کنند. برای مثال، مایکروسافت یک قرارداد خرید برق ۲۰ ساله با شرکت کانستلیشن انرژی (Constellation Energy) برای راه‌اندازی مجدد نیروگاه تری مایل آیلند (Three Mile Island) که در سال ۲۰۱۹ بسته شده بود، امضا کرده و هدفش راه‌اندازی مجدد آن در سال ۲۰۲۸ است.

حتی در حال حاضر هم مصرف منابع بسیار بالاست. مایکروسافت در آخرین گزارش زیست‌محیطی خود اعلام کرد که مصرف آب این شرکت بین سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ به میزان ۳۴ درصد افزایش یافته و به حدود ۱.۷ میلیارد گالن رسیده است، که کارشناسان خارجی عمدتا آن را به هوش مصنوعی مرتبط میدانند. همچنین پژوهشگران معتقدند که حجم کاری جهانی هوش مصنوعی تا سال ۲۰۲۷ ممکن است بین ۴.۲ تا ۶.۶ میلیارد متر مکعب آب مصرف کند، مقداری که برای پر کردن ۱.۷ تا ۲.۶ میلیون استخر شنای المپیک کافی است. به عبارت دیگر، این مقدار آب برای تامین نیاز کل جمعیت کانادا برای بیش از یک سال کفایت میکند.

سم آلتمن، مدیر عامل اوپن‌ای‌آی، سال گذشته گفت که یک پیشرفت در زمینه انرژی «برای آینده هوش مصنوعی ضروری است». منتقدانی مانند صلح سبز (Greenpeace) میگویند با نرخ فعلی، استفاده از هوش مصنوعی اهداف اقلیمی ملی و جهانی را با خطر مواجه میکند.

ریسک‌های شدید: از سناریوی بن لادن تا خلع سلاح نوآوری

اشمیت در گفتگو با بی‌بی‌سی نیوز نگرانی‌های عمیق‌تری را مطرح میکند. او میگوید: «ترس‌های واقعی من آنهایی نیستند که بیشتر مردم درباره هوش مصنوعی صحبت میکنند، من درباره ریسک شدید صحبت میکنم». او نگران است که هوش مصنوعی در «سناریوی بن لادن» یا توسط «دولت‌های سرکش» برای «آسیب رساندن به مردم بی‌گناه» استفاده شود.

او به طور مشخص به کشورهایی مانند «کره شمالی، یا ایران، یا حتی روسیه» اشاره میکند که میتوانند از این فناوری برای ساخت سلاح‌های بیولوژیکی سوء استفاده کنند. «من همیشه نگران «سناریوی اسامه بن لادن» هستم، جایی که یک فرد واقعا شرور بخشی از زندگی مدرن ما را در دست بگیرد و از آن برای آسیب رساندن به مردم بی‌گناه استفاده کند».

با این حال، او راه حل را در ایجاد تعادل بین نظارت دولتی و نوآوری میداند. او خواهان نظارت دولت بر شرکت‌های خصوصی است که مدل‌های هوش مصنوعی را توسعه میدهند، اما هشدار میدهد که مقررات بیش از حد میتواند نوآوری را خفه کند. او با کنترل‌های صادراتی ایالات متحده بر روی ریزتراشه‌های قدرتمند که توسط دولت جو بایدن وضع شد، موافق است. این کنترل‌ها صادرات به جز ۱۸ کشور را محدود کرد تا پیشرفت دشمنان در تحقیقات هوش مصنوعی را کندتر کند.

اشمیت به نشست اقدام هوش مصنوعی (AI Action Summit) در پاریس اشاره میکند، جایی که ایالات متحده و بریتانیا از امضای یک توافقنامه بین‌المللی خودداری کردند. جی‌دی ونس، معاون رئیس جمهور آمریکا، گفت که مقررات «یک صنعت تحول‌آفرین را درست زمانی که در حال اوج‌گیری است، از بین میبرد». اشمیت معتقد است که نتیجه مقررات بیش از حد در اروپا این است که «انقلاب هوش مصنوعی، که به نظر من مهمترین انقلاب از زمان برق است، در اروپا اختراع نخواهد شد».

زمان کشیدن دوشاخه و رقابت با چین

شاید یکی از هشداردهنده‌ترین اظهارات اشمیت در مصاحبه با اکسیوس (Axios) مطرح شده باشد. او هشدار داد زمانی که یک سیستم کامپیوتری به نقطه‌ای برسد که بتواند خود را بهبود ببخشد، «ما باید به طور جدی به کشیدن دوشاخه آن فکر کنیم».

او میگوید: «ما به زودی قادر خواهیم بود کامپیوترهایی داشته باشیم که به تنهایی کار میکنند و تصمیم میگیرند که چه کاری میخواهند انجام دهند». وقتی از او پرسیده شد که آیا یک سیستم قدرتمند میتواند با تلاش‌ها برای خاموش کردنش مقابله کند، او پاسخ داد: «در تئوری، بهتر است کسی را داشته باشیم که دستش روی دوشاخه باشد».

او معتقد است که رقابت جهانی هوش مصنوعی، به خصوص با چین، بسیار حیاتی است. او که قبلا فکر میکرد فناوری آمریکا چند سال از چین جلوتر است، حالا میگوید که در شش ماه گذشته، پکن «به طرزی چشمگیر» خود را به آمریکا رسانده است. او تاکید میکند که «حیاتی است که آمریکا در این رقابت، در سطح جهانی و به خصوص جلوتر از چین، پیروز شود».

اگر کنترل کامل مدیریت هوش مصنوعی در جهان به او داده میشد، دو کار انجام میداد:

«مهمترین کاری که میکردم این بود که مطمئن شوم غرب پیروز میشود»، با تاکید بر نیاز به بودجه، سخت‌افزار و نیروی انسانی.
او «بدترین سناریوهای ممکن» را شناسایی میکرد و یک سیستم دوم برای نظارت بر سیستم اول میساخت. او معتقد است: «انسان‌ها قادر به نظارت بر هوش مصنوعی نخواهند بود، اما سیستم‌های هوش مصنوعی باید قادر به نظارت بر هوش مصنوعی باشند».

از مدیرعامل گوگل تا «دلال اسلحه مجاز»

یکی از شگفت‌انگیزترین تحولات در فعالیت‌های اخیر اشمیت، ورود او به حوزه فناوری‌های دفاعی است. در سخنرانی‌ای در دانشگاه استنفورد در ماه آوریل، که ویدیوی آن برای مدتی کوتاه در یوتیوب منتشر شد، او اعلام کرد که جنگ اوکراین او را به یک «دلال اسلحه مجاز» تبدیل کرده است، مسیری که به گفته خودش «آن را در مسیر شغلی شما توصیه نمیکنم».

این تغییر مسیر ناشی از تاثیری است که جنگ اوکراین بر او گذاشته. او گفت: «تماشای روس‌ها که با تانک ساختمان‌های آپارتمانی را با پیرزن‌ها و بچه‌های کوچک خراب میکنند، دیوانه‌ام کرد».

او به همراه سباستین تران، مدیر عامل یوداسیتی (Udacity)، استارتاپ جدیدی به نام «وایت استورک» (White Stork) را راه‌اندازی کرده. هدف این شرکت، تلفیق هوش مصنوعی و فناوری دفاعی برای کمک به اوکراین است. «ایده اصلی این است که دو کار انجام دهیم: یکی استفاده از هوش مصنوعی به روش‌های پیچیده و قدرتمند برای این جنگ‌های اساسا رباتیک و دومی کاهش هزینه ربات‌ها».

وایت استورک پهپادهای مجهز به هوش مصنوعی را به صورت انبوه تولید خواهد کرد تا اهداف را شناسایی کرده و نیاز به نبردهای زمینی با تانک، توپخانه و خمپاره را از بین ببرد. او میگوید: «کل تئوری ارتش‌ها بر تانک‌ها، توپخانه‌ها و خمپاره‌ها استوار است و ما میتوانیم همه آنها را حذف کنیم و میتوانیم مجازات تهاجم به یک کشور، حداقل از راه زمینی را، اساسا غیرممکن کنیم». او توضیح داد که این کار به صورت خصوصی اما با حمایت دولت انجام میشود و مستقیما به اوکراین فرستاده میشود.

اهداف اقلیمی یا پیشرفت هوش مصنوعی؟

در نهایت، اشمیت دیدگاه صریحی درباره تضاد بین نیازهای انرژی هوش مصنوعی و اهداف زیست‌محیطی دارد. در یک نشست هوش مصنوعی در واشنگتن دی‌سی، وقتی با این چالش مواجه شد که چگونه میتوان نیازهای انرژی هوش مصنوعی را بدون نادیده گرفتن اهداف حفاظتی برآورده کرد، پاسخ او صریح بود. او گفت: «ما به هر حال به اهداف اقلیمی نخواهیم رسید، چون برای انجام آن سازماندهی نشده‌ایم».

او پیشنهاد میکند که به جای محدود کردن هوش مصنوعی، باید روی آن سرمایه‌گذاری کرد تا خودش راه‌حلی برای مشکلات پیدا کند. «بله، نیازها در این حوزه یک مشکل خواهد بود، اما من ترجیح میدهم روی هوش مصنوعی برای حل مشکل شرط‌بندی کنم تا اینکه آن را محدود کنم و مشکل را داشته باشم». این دیدگاه نشان میدهد که او معتقد است پتانسیل هوش مصنوعی برای حل بزرگترین مشکلات بشریت، از جمله تغییرات اقلیمی، بیشتر از خطرات جانبی آن در این زمینه است.

نگرانی برای نسل آینده

اشمیت در کنار همه این بحث‌های کلان، به تاثیرات اجتماعی فناوری بر کودکان نیز توجه دارد. او که در دوران ریاستش بر گوگل، این شرکت اندروید را خریداری کرد، حالا از طرح‌هایی برای دور نگه داشتن گوشی‌های هوشمند از مدارس حمایت میکند. او با پذیرش مسئولیت میگوید: «من یکی از کسانی بودم که درک نمیکردم، و مسئولیت آن را میپذیرم که دنیا آنطور که ما اهالی فناوری فکر میکنیم کامل کار نمیکند. وضعیت کودکان به طور خاص برای من نگران‌کننده است».

او از پیشنهادها برای ممنوعیت شبکه‌های اجتماعی برای کودکان زیر ۱۶ سال حمایت کرده و این سوال را مطرح میکند: «چرا باید چنین آزمایش بزرگ و کنترل‌نشده‌ای را روی مهمترین افراد جهان، یعنی نسل بعدی، انجام دهیم؟». این دیدگاه نشان‌دهنده یک بازنگری عمیق در میراث صنعتی است که او خود یکی از معماران اصلی آن بوده است.