سیستم ساعت کاری ۹۹۶ در چین

پیشینه و ریشه‌ها

فرهنگ اضافه کاری در شرکت‌های آی‌تی چین سابقه طولانی داره. تمرکز اصلی این شرکت‌ها معمولا روی سرعت و کاهش هزینه‌هاست. برای همین، برای تشویق کارمندها به اضافه کاری، کارهایی مثل پرداخت کرایه تاکسی برای کسایی که تا دیروقت در دفتر میمونن انجام میدن.

این سیستم کاری با ساعت‌های طولانی و استراحت کم، باعث افزایش مشکلات جسمی و روحی بین کارمندها شده. تخمین زده میشه که بیشتر از سه چهارم کارمندهای شهری در شهرهای بزرگی مثل پکن، شانگهای و گوانگژو از خستگی کاری، دردهای عضلانی، اختلالات خواب یا تغذیه، استرس شغلی و عدم تعادل بین کار و زندگی شخصی رنج میبرن. بر اساس گزارش روزنامه دولتی «پیپلز دیلی» چین، یه نظرسنجی در سال ۲۰۱۳ نشون داد که ۹۸.۸ درصد از کارمندهای صنعت آی‌تی در چین مشکلات سلامتی داشتن. در دهه‌های گذشته، موارد زیادی از مرگ بر اثر کار زیاد و خودکشی به خاطر سیستم ۹۹۶ و سیستم‌های اضافه کاری دیگه در چین گزارش شده.

یه تحقیق که در سال ۲۰۲۰ توسط محقق‌های چینی در مجله IEEE Software منتشر شد، نشون داد که «کسب‌وکارهای چینی بیشتر از شرکت‌های آمریکایی تمایل به ساعت‌های کاری طولانی دارن». تحقیق دیگه‌ای هم فرهنگ ۹۹۶ رو به «برده‌داری مدرن» تشبیه کرده که از ترکیب «سرمایه‌داری جهانی بدون محدودیت و فرهنگ کنفوسیوسی مبتنی بر سلسله مراتب و اطاعت» شکل گرفته.

چه شرکت‌هایی درگیر این ماجرا بودن؟

حداقل ۴۰ شرکت، از جمله هواوی و گروه علی‌بابا، سیستم ۹۹۶ یا حتی برنامه‌های کاری شدیدتری رو پیاده کردن. در ادامه به چند مورد معروف اشاره می‌کنیم:

• ۵۸.com: در سپتامبر ۲۰۱۶، این وب‌سایت تبلیغات طبقه‌بندی شده به شکل رسمی اعلام کرد که سیستم کاری ۹۹۶ رو اجرا میکنه. این خبر انتقاد کارمندها و تحلیل‌گرها رو به دنبال داشت. شرکت در جواب گفت که سیستم ۹۹۶ یه رویه تشویقی خواهد بود، نه اجباری.
• بایت‌دنس (ByteDance): یه مقاله از CNBC در می ۲۰۲۱ گزارش داد که کارمندهای شرکت بایت‌دنس، که شرکت مادر تیک‌تاک هست، از فرهنگ کاری ۹۹۶ ناراضی بودن و خیلی‌ها به خاطر همین موضوع، پیشنهادهای شغلی در تیک‌تاک رو رد میکردن. در نوامبر ۲۰۲۱، بایت‌دنس از سیستم ۹۹۶ فاصله گرفت و ساعت‌های کاری کوتاه‌تری رو اجباری کرد. با این حال، در ۲۳ فوریه ۲۰۲۲، خبر مرگ ناگهانی یه کارمند ۲۸ ساله در بایت‌دنس منتشر شد. این کارمند شب قبلش در پلتفرم اجتماعی «مایمای» پیامی منتشر کرده بود. بایت‌دنس بعدا در نامه‌ای داخلی به کارمندهاش گفت که این کارمند بعد از یک ساعت ورزش در باشگاه شرکت احساس سرگیجه کرده و به بیمارستان منتقل شده. این اتفاق باعث شد که دوباره توجه‌ها به سمت فشار اضافه کاری در شرکت‌های فناوری چین جلب بشه.
• جی‌دی‌دات‌کام (JD.com): بعد از اینکه برنامه ۹۹۶ شرکت ۵۸.com رسانه‌ای شد، یه ایمیل داخلی از «گانگ هه»، معاون رئیس JD.com، لو رفت. توی این ایمیل از تیم مدیریت خواسته شده بود که سیستم کاری ۹۹۶ رو «به صورت انعطاف‌پذیر» اجرا کنن. در ۱۵ مارس ۲۰۱۹، یکی از کارمندهای این شرکت ادعا کرد که بعضی بخش‌ها شروع به اجرای برنامه ۹۹۵ (۹ صبح تا ۹ شب، ۵ روز در هفته) کردن و بعضی بخش‌های دیگه قبلا این کار رو انجام دادن. بعد از این گزارش، بخش روابط عمومی شرکت اعلام کرد که اضافه کاری اجباری نیست. ریچارد لیو، بنیانگذار این شرکت، دلیل تعدیل نیرو در شرکتش رو وجود تعداد زیاد «آدم‌های تنبل» اعلام کرد و گفت اون‌ها «برادرهای من نیستن». او گفت که JD کارمندهاش رو مجبور به کار با برنامه ۹۹۶ یا حتی ۹۹۵ نمیکنه، «اما هر فردی باید این میل رو داشته باشه که خودش رو تا سر حد توان به چالش بکشه».
• پین‌دودو (Pinduoduo): در اوایل ژانویه ۲۰۲۱، این پلتفرم تجارت الکترونیک متهم شد که کارمندهاش رو مجبور به اضافه کاری‌های خیلی شدید میکنه که گفته میشه منجر به مرگ یه کارگر ۲۲ ساله بر اثر کار زیاد (کاروشی) شده. مدتی بعد، حساب رسمی پین‌دودو در پلتفرم «ژیهو» پستی منتشر کرد (که البته سریع پاک شد) با این مضمون: «کسایی که در پایین‌ترین سطح جامعه هستن، دستمزدشون رو با ریسک از دست دادن جونشون به دست میارن». فقط چند روز بعد از این اتفاق، یه کارمند دیگه با پریدن از ساختمون خودکشی کرد. در ۱۰ ژانویه، منابع خبری گزارش دادن که پین‌دودو کارمندی رو که عکس‌هایی از همکارش در حال انتقال به آمبولانس منتشر کرده بود، اخراج کرده.
• یوزان (Youzan): در ژانویه ۲۰۱۹، یه کارمند شرکت یوزان در پلتفرم اجتماعی مایمای اعلام کرد که مدیرش برنامه ۹۹۶ رو اجباری کرده. بای یا، مدیرعامل یوزان، در جواب گفت: «چند سال دیگه که به گذشته نگاه کنیم، این یه چیز خوب به نظر میاد». بعضی رسانه‌ها از این برنامه کاری انتقاد کردن. همون ماه، گروه نظارت بر کار منطقه شیهو در هانگژو اعلام کرد که این شرکت تحت تحقیقه.

اعتراض‌های آنلاین و کمپین ۹۹۶.ICU

در ۲۶ مارس ۲۰۱۹، مخزن (repository) و وب‌سایت ۹۹۶.ICU ساخته شد. در صفحه گیت‌هاب این پروژه نوشته شده که اسم «۹۹۶.icu» به این اشاره داره که توسعه‌دهنده‌هایی که تحت سیستم ۹۹۶ کار میکنن، سلامتیشون به خطر میفته و ممکنه کارشون به بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) بکشه. شعار این جنبش این بود: «زندگی توسعه‌دهنده‌ها مهمه».

فقط دو روز بعد، یعنی در ۲۸ مارس ۲۰۱۹، این مخزن ۵۰ هزار ستاره گرفت و در ۳۰ مارس به ۱۰۰ هزار ستاره رسید و به محبوب‌ترین مخزن در گیت‌هاب تبدیل شد. تعداد ستاره‌ها در ۹ آوریل ۲۰۱۹ به ۲۰۰ هزار رسید و این پروژه رو به دومین مخزن پرستاره در گیت‌هاب تبدیل کرد. این حجم از فعالیت باعث شد صفحه «مشکلات» (issue) این مخزن پر از اسپم بشه و بسته بشه، موضوعی که به شدت در پلتفرم‌هایی مثل ژیهو، سینا ویبو و وی‌چت مورد بحث قرار گرفت.

هدف اولیه این مخزن لیست کردن شرکت‌هایی بود که از سیستم کاری ۹۹۶ استفاده میکنن، اما خیلی زود به یه جنبش بزرگ‌تر تبدیل شد. «لایسنس ضد ۹۹۶» (Anti 996 Licence) برای همین ساخته شد تا به شکل واضح شرکت‌هایی رو که از سیستم ۹۹۶ استفاده میکنن، از استفاده از کدهای منبع‌بازی که تحت این لایسنس منتشر شدن، منع کنه.

• مسدودسازی و سانسور: در ۲ آوریل ۲۰۱۹، گزارش شد که مرورگر QQ شرکت تنسنت، وی‌چت، مرورگر UC شرکت علی‌بابا، مرورگر ۳۶۰ شرکت چیهو ۳۶۰ و خیلی از مرورگرهای دیگه در چین، دسترسی به مخزن ۹۹۶.icu رو مسدود کردن و اون رو «یه سایت غیرقانونی و متقلبانه» توصیف کردن.
• حمایت جهانی: در ۱۸ آوریل ۲۰۱۹، کارمندهای مایکروسافت و گیت‌هاب یه مخزن در گیت‌هاب به اسم «support.996.ICU» ساختن تا از کمپین ۹۹۶.ICU حمایت کنن. اون‌ها معتقد بودن که این کمپین ممکنه تحت خطر سانسور دولت چین قرار بگیره.

واکنش‌ها چطور بود؟

این ماجرا واکنش‌های موافق و مخالف زیادی به همراه داشت.

موافقان

• جک ما، بنیانگذار علی‌بابا، گفت که کارمندها باید ۹۹۶ رو «یه نعمت بزرگ» بدونن چون هیچ راهی برای «رسیدن به موفقیتی که میخوای بدون صرف تلاش و زمان اضافی» وجود نداره.
• ریچارد لیو، بنیانگذار JD.com، گفت که «آدم‌های تنبل برادرهای من نیستن».
• جیسون کالاکانیس، یه کارآفرین و سرمایه‌گذار فرشته، ۹۹۶ رو اینطور توصیف کرد: «دقیقا همون اخلاق کاری که آمریکا رو ساخت».
• مجله وایرد هم گزارش داده که تعداد رو به افزایشی از استارتاپ‌های هوش مصنوعی در آمریکا هم در حال اجرای سیستم ۹۹۶ هستن.

منتقدان

• چندین رسانه چینی از سیستم کاری ۹۹۶ انتقاد کردن. خبرگزاری شینهوا گفت که این سیستم «قانون کار رو نقض میکنه و سلامتی و آینده رو از بین میبره. این به کارگرهای سخت‌کوش آسیب میزنه و برداشتی اشتباه از روحیه سخت‌کوشیه».
• روزنامه پیپلز دیلی نوشت که «حمایت از کار سخت به معنی توسل و اجرای اجباری سیستم ۹۹۶ نیست».
• سرویس خبری چین در یادداشتی گفت که «لازم نیست زندگی رو با پول معامله کرد».
• وانگ شینیا، نویسنده‌ای در نشریه بانیوتان، گفت که بعضی کارآفرین‌ها قانون رو نادیده میگیرن و ۹۹۶ رو با سخت‌کوشی مرتبط میدونن و اون رو «سوپ مرغ سمی» نامید.
• خالق زبان برنامه‌نویسی پایتون، خیدو فان روسوم، برنامه کاری ۹۹۶ رو «غیرانسانی» توصیف کرد.
• کارآفرین‌های اروپایی هم استدلال کردن که ۹۹۶ با ارزش‌های اروپایی در تضاده، باعث فرار مغزها میشه و مشکل بزرگ‌تر برای استارتاپ‌ها، تامین مالیه نه ساعت کاری.

وضعیت قانونی و نگاه قانون به ۹۹۶

در تاریخ ۲۷ اوت ۲۰۲۱، دیوان عالی خلق چین سیستم ساعت کاری ۹۹۶ رو غیرقانونی اعلام کرد. با این حال، هنوز شک و تردیدهایی وجود داره که آیا این حکم به طور کامل اجرا میشه یا نه.

قبل از این حکم، دادگاه عالی و وزارت کار چین بیانیه مشترکی منتشر کردن و ۱۰ حکم دادگاه مربوط به اختلافات کاری رو با جزئیات شرح دادن که در خیلی از اون‌ها کارمندها مجبور به اضافه کاری شده بودن. نکته مشترک همه این پرونده‌ها این بود که کارفرماها بازنده شده بودن. در این اطلاعیه هشدار داده شد: «از نظر قانونی، کارگران حق دریافت غرامت و زمان استراحت یا تعطیلات مربوطه رو دارن. رعایت ساعت کاری ملی از وظایف کارفرماهاست».

• قانون کار چین: طبق قوانین کار چین، روز کاری استاندارد ۸ ساعته و حداکثر ساعت کاری در هفته ۴۴ ساعته. هر کاری بیشتر از این مقدار نیاز به پرداخت اضافه کاری داره. اما این قانون به خوبی اجرا نشده.
• مقایسه با آلمان: در کشورهایی مثل آلمان، سیستم ۹۹۶ تقریبا غیرممکنه.
  • قانون ساعت کاری، حداکثر مدت کار در هفته رو ۴۸ ساعت تعیین کرده.
  • قانون اصلی در آلمان اینه که بین پایان و شروع کار باید ۱۱ ساعت استراحت وجود داشته باشه.
  • کارفرما موظفه از کارمند محافظت کنه و مطمئن بشه که این زمان‌ها رعایت میشن. اگه قانون رو نقض کنه، تخلف اداری مرتکب شده.

چرا حالا دولت چین وارد عمل شد؟

خشم عمومی باعث شد که مقامات دیگه نتونن چشمشون رو روی این موضوع ببندن. دکتر جنی چان از دانشگاه پلی‌تکنیک هنگ کنگ میگه: «موضوع به نقطه اوج رسیده و یه حس فوریت واقعی برای مقامات وجود داره که این پیام رو منتقل کنن، به خصوص بعد از مرگ‌های پر سر و صدای کارمندها».

مرگ دو کارمند پین‌دودو و خودسوزی یه راننده تحویل غذا به خاطر حقوق معوقه، خشم مردم رو در اینترنت برانگیخت و بحث‌های زیادی در مورد ۹۹۶ و «روی تاریک» کار در شرکت‌های تحسین‌شده چین به راه انداخت.

این واکنش‌های گسترده برای پکن که به دنبال حفظ ثبات اجتماعیه، خوشایند نبود. علاوه بر این، نگرش خیلی از جوون‌های چینی تغییر کرده. برخلاف والدینشون که معتقد بودن کار سخت نتیجه میده، حس نارضایتی بین جوون‌های خسته‌ای که پاداش کمی در این سیستم میبینن، در حال رشده. بعضی‌ها اونقدر سرخورده شدن که جنبش «تانگ پینگ» به معنی «دراز کشیدن» محبوبیت پیدا کرده. این ایده میگه که مردم نباید بیش از حد کار کنن و به دستاوردهای قابل دسترس‌تر راضی باشن.

این موضوع برای مقامات نگران‌کننده‌ست چون کشور با کاهش نیروی کار در سال‌های آینده روبروست. برای همین، دولت حالا سعی داره یه سیستم استخدامی ایجاد کنه که برای کارگرهای جوون انسانی‌تر به نظر برسه تا کار برای اون‌ها جذاب باشه.

بعد از اطلاعیه دولت، شرکت‌هایی مثل ویوو (Vivo) اعلام کردن که دیگه از سیستم هفته‌های کاری متناوب پنج و شش روزه استفاده نمیکنن. با راهنمایی‌های جدید دیوان عالی، انتظار میره که دادگاه‌های پایین‌رتبه در چین هم بیشتر از موضع کارگرها در اختلافات کاری مشابه حمایت کنن.