تاحالا شده حس کنی از زندگیت اونقدر که باید، راضی نیستی؟ خیلی وقت‌ها دنبال دلایل بزرگ و پیچیده می‌گردیم، اما شاید جواب یه جای ساده‌تر باشه، مثلا توی کیفیت خواب شبانه‌مون. یه تحقیق جدید که در تاریخ ۱۵ جولای ۲۰۲۵ منتشر شده، دقیقا دست گذاشته روی همین موضوع، مخصوصا برای بزرگسالانی که ویژگی‌های «اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی» یا همون ADHD رو دارن. این مطالعه میگه شاید بیخوابی، کلید اصلی برای فهمیدن این باشه که چرا این افراد گاهی از کیفیت زندگیشون رضایت کمتری دارن.
این پژوهش که با همکاری «دانشگاه ساوتهمپتون» و «موسسه علوم اعصاب هلند» انجام شده، یه نگاه دقیق به این رابطه انداخته و نتایجش توی مجله معتبر BMJ Mental Health منتشر شده. یافته اصلی این تحقیق اینه که داشتن ویژگی‌های ADHD با کیفیت زندگی پایین‌تر در ارتباطه و به نظر میرسه که بیخوابی یه بخش مهم از دلیل این ارتباط باشه.
موضوع خواب برای افرادی که با ADHD سر و کار دارن، چیز جدیدی نیست. آمارها نشون میده که حداقل از هر چهار نفر مبتلا به این اختلال، یک نفر از یه نوع اختلال خواب هم رنج میبره و رایج‌ترین این اختلال‌ها، بیخوابی یا اینسومنیا هست.
یک چرخه معیوب بین ADHD و بیخوابی
دکتر «سارا ال. چلاپا»، دانشیار روانشناسی در دانشگاه ساوتهمپتون و نویسنده ارشد این مقاله، یه توضیح جالب در این مورد میده. اون میگه: «یافته‌های ما یه ارتباط مستقیم بین ویژگی‌های ADHD، شدت بیخوابی و کاهش رضایت از زندگی رو نشون میده».
به گفته دکتر چلاپا، این رابطه میتونه مثل یه چرخه معیوب عمل کنه. از یه طرف، وقتی خواب ما به هم میریزه، روی سیستم‌های عصبی-رفتاری و شناختی ما اثر منفی میذاره. این یعنی توانایی ما برای تمرکز کردن و کنترل احساساتمون کم میشه، چیزهایی که خودشون از چالش‌های اصلی ADHD هستن. از طرف دیگه، ویژگی‌های خود ADHD مثل تکانشگری (انجام کارها بدون فکر) و بیش‌فعالی، میتونه باعث به هم خوردن نظم خواب بشه. پس این دوتا مشکل مدام همدیگه رو تقویت میکنن: ADHD خواب رو خراب میکنه و خواب بد، علائم ADHD رو بدتر میکنه. این چرخه میتونه به مرور زمان، کیفیت زندگی فرد رو به شکل قابل توجهی پایین بیاره.
این تحقیق چطوری انجام شد؟
برای رسیدن به این نتایج، محقق‌ها به سراغ یه منبع داده خیلی بزرگ و معتبر رفتن: «پایگاه ثبت خواب هلند». این پایگاه یه نظرسنجی آنلاینه که بیشتر از ده هزار بزرگسال در اون شرکت کردن. تیم تحقیقاتی، که شامل پژوهشگرانی از دانشگاه ساوتهمپتون و همچنین پروفسور «اوس ون سومرن» از موسسه علوم اعصاب هلند بود، پاسخ‌های ۱۳۶۴ نفر از شرکت‌کننده‌ها رو به شکل دقیق تحلیل کردن.
این افراد به مجموعه‌ای از پرسشنامه‌ها جواب داده بودن که جنبه‌های مختلفی از زندگیشون رو بررسی میکرد، از جمله:
- ویژگی‌های ADHD: برای اینکه ببینن هر فرد چقدر از نشانه‌های این اختلال رو داره.
- اختلالات خواب: مثل شدت بیخوابی و کیفیت کلی خواب شبانه.
- عوامل شبانه‌روزی (کرونوتایپ): برای اینکه مشخص بشه هر فرد به طور طبیعی تمایل داره زود بخوابه و زود بیدار بشه یا دیر بخوابه و دیر بیدار بشه.
- افسردگی: برای سنجش علائم افسردگی در شرکت‌کننده‌ها.
- کیفیت زندگی: برای ارزیابی میزان رضایت کلی افراد از زندگیشون.
ابزارهای دقیق استفاده شده در پژوهش
برای اینکه این اندازه‌گیری‌ها کاملا علمی و دقیق باشه، محققان از پرسشنامه‌های استاندارد جهانی استفاده کردن:
- مقیاس رتبه‌بندی ADHD بزرگسالان (Adult ADHD Rating Scale): برای سنجش ویژگی‌های ADHD.
- مقیاس اضطراب و افسردگی بیمارستان (Hospital Anxiety and Depression Scale): برای ارزیابی علائم افسردگی و اضطراب.
- مقیاس رضایت از زندگی (Satisfaction With Life Scale – SLS) و نردبان کانتریل (Cantril Ladder – CL): دو ابزار متفاوت برای سنجش کیفیت و رضایت از زندگی.
- شاخص شدت بیخوابی (Insomnia Severity Index): برای اندازه‌گیری دقیق شدت مشکلات بیخوابی.
- شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ (Pittsburgh Sleep Quality Index): برای ارزیابی جامع کیفیت خواب.
- پرسشنامه کرونوتایپ مونیخ (Munich Chronotype Questionnaire): برای تعیین الگوی خواب و بیداری طبیعی هر فرد.
اطلاعات دموگرافیک شرکت‌کننده‌هایی که داده‌هاشون تحلیل شد هم جالبه. میانگین سنی اونها حدود ۵۱.۸۶ سال بود و ۷۵ درصد اونها رو زنان تشکیل میدادن.
نتایج دقیق تحقیق چی میگن؟
تحلیل این حجم از داده، نتایج خیلی مشخصی رو نشون داد. محققان متوجه شدن که داشتن ویژگی‌های بیشتر ADHD به شکل معناداری با این موارد در ارتباطه:
- علائم شدیدتر افسردگی (p=0.03)
- کیفیت زندگی پایین‌تر (p<0.001)
- بیخوابی شدیدتر (p<0.001)
- کیفیت خواب پایین‌تر (p<0.001)
- تمایل به دیرتر خوابیدن و دیرتر بیدار شدن یا همون «جغد شب بودن» (p=0.01)
اما مهم‌ترین بخش تحلیل، جایی بود که محققان دنبال یه «عامل میانجی» گشتن. عامل میانجی یعنی اون حلقه‌ای که دو تا موضوع رو به هم وصل میکنه. سوال این بود که آیا مشکلات خواب، اون حلقه‌ای هست که ADHD رو به کیفیت زندگی پایین وصل میکنه؟
جواب مثبت بود. تحلیل‌ها نشون داد که شدت بیخوابی به طور مشخصی نقش میانجی رو در ارتباط بین ویژگی‌های ADHD و کیفیت زندگی پایین بازی میکنه. این یعنی به نظر میرسه یکی از دلایل اصلی که افراد با ویژگی‌های ADHD از زندگیشون کمتر راضی هستن، دقیقا همون بیخوابی و مشکلات خوابشونه.
جالبه که این عامل میانجی در مورد افسردگی صدق نمیکرد. یعنی هیچکدوم از فاکتورهای خواب یا ریتم شبانه‌روزی نتونستن به عنوان پل ارتباطی بین شدت علائم ADHD و شدت افسردگی عمل کنن. این نشون میده که رابطه بین این عوامل، پیچیده‌تر از چیزیه که به نظر میرسه.
نگاهی به آینده: درمان بیخوابی برای بهبود زندگی
پروفسور «ساموئل کورتزه»، یکی دیگه از نویسنده‌های این مقاله از دانشگاه ساوتهمپتون، روی جنبه‌های عملی این یافته‌ها تاکید میکنه. اون میگه: «بزرگسالانی که ویژگی‌های ADHD دارن، ممکنه بیشتر در معرض کیفیت خواب پایین، شکایت از بیخوابی و سطح خلق و خوی پایین باشن و همه اینها در نهایت به کاهش رضایت از زندگی منجر میشه».
به گفته پروفسور کورتزه، لازمه تحقیقات بیشتری انجام بشه تا این تعامل پیچیده رو بهتر درک کنیم. اگه درک ما از این موضوع عمیق‌تر بشه، میتونیم به گزینه‌های درمانی جدیدی برسیم که مستقیما کیفیت زندگی افراد با ADHD رو هدف میگیرن.
برای مثال، یه راهکار میتونه این باشه که به جای تمرکز مستقیم روی علائم ADHD، روی درمان بیخوابی در این افراد تمرکز کنیم. روش‌هایی مثل «درمان شناختی-رفتاری برای بیخوابی (CBT-I)» یا «درمان محدودیت خواب (Sleep Restriction therapy)» میتونن گزینه‌های موثری باشن. با هدف قرار دادن و درمان مشکل بیخوابی در افرادی که ویژگی‌های بالای ADHD دارن، شاید بشه به شکل غیرمستقیم کیفیت زندگی اونها رو هم بهبود داد.
این تحقیق همچنین یه پیام مهم برای متخصصان بالینی داره. در حال حاضر، راهنماهای بالینی معمولا به شکل مستقیم بین شکایت از خواب و ریتم شبانه‌روزی با کیفیت زندگی در ارزیابی ADHD ارتباط برقرار نمیکنن. نتایج این پژوهش میتونه به تکمیل این راهنماها کمک کنه و توجه بیشتری رو به اهمیت خواب جلب کنه.
شناسنامه و جزئیات مقاله علمی
این تحقیق تحت حمایت «سازمان تحقیقات علمی هلند» و «شورای تحقیقات اروپا» انجام شده. جزئیات کامل این مقاله برای علاقه‌مندان به شرح زیره:
- عنوان کامل مقاله:
Associations of ADHD traits, sleep/circadian factors, depression and quality of life
(ارتباطات بین شدت علائم ADHD، عوامل خواب/شبانه‌روزی، افسردگی و کیفیت زندگی) - نویسندگان اصلی:
Siddhi Nair, Neha Deshpande, Catherine Hill, Samuele Cortese, Eus J W Van Someren, Sarah Laxhmi Chellappa - موسسات همکار:
مرکز نوآوری در سلامت روان، دانشکده روانشناسی، دانشگاه ساوتهمپتون، انگلستان.
علوم بالینی و تجربی، دانشکده پزشکی دانشگاه ساوتهمپتون، انگلستان.
بنیاد NHS بهداشت و درمان همپشایر و جزیره وایت، انگلستان.
بیمارستان کودکان هاسنفلد در NYU Langone، مرکز مطالعات کودک دانشگاه نیویورک، آمریکا.
گروه پزشکی دقیق و ترمیمی و منطقه یونی، دانشگاه باری «آلدو مورو»، ایتالیا.
موسسه علوم اعصاب هلند، آمستردام، هلند.
گروه روانپزشکی، Amsterdam UMC، آمستردام، هلند.
گروه نوروفیزیولوژی یکپارچه، مرکز تحقیقات ژنومیک عصبی و شناختی، علوم اعصاب آمستردام، دانشگاه Vrije آمستردام، هلند. - مشخصات انتشار:
مجله: BMJ Mental Health
تاریخ انتشار: ۱۴ جولای ۲۰۲۵
PMID: 40659535
PMCID: PMC12273136
DOI: 10.۱۱۳۶/bmjment-2025-301625
دیدگاهتان را بنویسید