استاندارد ایزو ۴۲۱۷؛ کدی برای پول‌های دنیا

داستان شکل‌گیری این استاندارد

قصه از سال ۱۹۷۳ شروع شد. اون موقع «کمیته فنی ۶۸ ایزو» به این نتیجه رسید که باید برای نمایش پول‌ها و وجوه مالی یک سری کد استاندارد درست کنن تا توی هر کاری که به تجارت، بازرگانی یا بانکداری ربط داره، بشه ازشون استفاده کرد. چند سال بعد، توی هفدهمین جلسه این کمیته که در فوریه ۱۹۷۸ برگزار شد، گروهی از کارشناس‌های «کمیسیون اقتصادی سازمان ملل برای اروپا» (UN/ECE) هم موافقت کردن که کدهای سه‌حرفی استاندارد ایزو ۴۲۱۷ برای استفاده توی تجارت بین‌المللی کاملا مناسبه و کار رو راه میندازه.

دنیا همیشه در حال تغییره و پول‌ها هم از این قاعده مستثنا نیستن. هر چند وقت یک بار، پول‌های جدیدی به وجود میان و پول‌های قدیمی از رده خارج میشن. این تغییرات معمولا به دلایلی مثل به وجود اومدن کشورهای جدید، بستن قرارداد بین چند کشور برای استفاده از یک پول مشترک (مثل یورو)، یا تغییر ارزش یک پول به خاطر تورم خیلی شدید اتفاق میفته. به خاطر همین، لیست کدها باید مرتب به‌روزرسانی بشه. یک نهاد مسئول نگهداری ایزو ۴۲۱۷ (ISO 4217 maintenance agency) وجود داره که وظیفه‌اش همینه؛ یعنی حواسش به این تغییرات هست و لیست کدها رو همیشه آپدیت نگه میداره.

منطق پشت کدهای سه‌حرفی

شاید جالب باشه بدونید که این کدهای سه‌حرفی همینجوری الکی انتخاب نشدن و یک منطق مشخص دارن. برای پول‌های ملی، معمولا دو حرف اول کد، همون دو حرف کد کشور طبق استاندارد «ایزو ۳۱۶۶-۱ آلفا-۲» هست. حرف سوم هم معمولا حرف اول اسم واحد اصلی اون پوله.

بذارید با یه مثال قضیه رو روشن کنم. کد پول ژاپن هست JPY. دو حرف اول، یعنی «JP»، کد کشور ژاپنه و حرف سوم، یعنی «Y»، حرف اول کلمه «ین» (Yen) هست. این سیستم خیلی هوشمندانه است، چون یک مشکل بزرگ رو حل میکنه. اسم‌هایی مثل «دلار»، «فرانک»، «پزو» و «پوند» توی کشورهای مختلفی استفاده میشن، اما ارزش هر کدوم زمین تا آسمون با اون یکی فرق داره. با این روش کدگذاری، دیگه هیچوقت دلار آمریکا (USD) با دلار کانادا (CAD) یا پزوی مکزیک (MXN) با پزوی آرژانتین (ARS) اشتباه گرفته نمیشه.

البته همیشه هم اینجوری نیست و بعضی وقت‌ها حرف سوم کد، حرف اول اسم پول نیست. این اتفاق میتونه چند تا دلیل داشته باشه:

• مهم بودن خوش‌آهنگی و به‌یادماندنی بودن کد: گاهی وقت‌ها برای یک پول کاملا جدید، مهمه که کدش جوری باشه که راحت توی ذهن بمونه. یک مثال خیلی خوب برای این مورد، کد EUR برای یورو هست. توی اصلاحیه ۹۴ استاندارد ایزو ۴۲۱۷ که این کد رو به وجود آورد، نوشته شده که: «کد EU توسط نهاد نگهدارنده ایزو ۳۱۶۶-۱ برای استفاده در ایزو ۴۲۱۷ رزرو شده و حرف R به اون اضافه شده تا یک کد خوش‌آهنگ قابل قبول ساخته بشه». اینجا حرف R از حرف سوم کلمه «یورو» (Euro) گرفته شده.
• جایگزینی یک پول با پول جدیدی به همون اسم: فرض کنید یک کشور به خاطر تورم شدید، ارزش پولش رو تغییر میده و یک پول جدید با همون اسم قبلی معرفی میکنه. برای اینکه این دو تا پول با هم قاطی نشن، باید کدهای متفاوتی داشته باشن. برای همین، برای پول جدیده یک حرف سوم متفاوت انتخاب میکنن. بعضی وقت‌ها این حرف سوم، حرف اول کلمه «جدید» (New) توی زبان اون کشوره. مثلا کد پزوی مکزیک هست MXN. حرف N اینجا از کلمه «نوئوو» (Nuevo) به معنی جدید میاد که به تغییر ارزش این پول در سال ۱۹۹۳ اشاره داره. جالبه که گاهی حتی بعد از اینکه دیگه کسی از کلمه «جدید» برای اون پول استفاده نمیکنه، کدش همونجوری باقی میمونه. یه راه حل دیگه هم اینه که حرف سوم رو جوری انتخاب کنن که کد سه‌حرفی جدید، معنی‌دار و به‌یادماندنی بشه. مثلا روبل روسیه بعد از تغییر ارزش، کدش از RUR به RUB تغییر کرد. اینجا حرف B از حرف سوم کلمه «روبل» (Ruble) گرفته شده.

این بخشی از یک سری مطلب در مورد سکه‌شناسی یا مطالعه پول هست که به این مباحث میپردازه.

کدهای خاص و فراتر از پول‌های ملی

استاندارد ایزو ۴۲۱۷ فقط برای پول‌های ملی کد نداره. این استاندارد برای پول‌های «فراملی» (supranational)، اهداف رویه‌ای و چند تا چیز دیگه که شبیه پول هستن هم کد تعریف کرده.

• کدهایی برای فلزات گران‌بها: برای طلا (Gold)، نقره (Silver)، پالادیوم (Palladium) و پلاتین (Platinum) هم کدهایی تعریف شده. این کدها با اضافه کردن حرف «X» به اول نماد شیمیایی اون عنصر ساخته میشن. مثلا کد طلا هست XAU (که Au نماد شیمیایی طلاست)، نقره XAG، پالادیوم XPD و پلاتین XPT. این «واحدهای پولی» به صورت یک اونس تروی از اون فلز تعریف میشن.
• کد XTS برای اهداف آزمایشی رزرو شده. یعنی هر وقت بخوان سیستمی رو تست کنن، از این کد استفاده میکنن.
• کد XXX برای نشون دادن یک «تراکنش» استفاده میشه که هیچ پولی توش رد و بدل نشده.
• کدهایی هم برای ابزارهای مالی خاص که در سطح بین‌المللی استفاده میشن وجود داره. مثلا XDR نماد «حق برداشت ویژه» هست که توسط صندوق بین‌المللی پول صادر میشه.
• کدهایی هم برای بیشتر پول‌های فراملی مثل دلار کارائیب شرقی، فرانک اقیانوسیه (CFP)، فرانک سی‌اف‌ای آفریقای میانه (BEAC) و فرانک سی‌اف‌ای آفریقای باختری (BCEAO) وجود داره. حتی واحد پول اروپایی (ECU) که قبل از یورو استفاده میشد، کد XEU رو داشت.

دلیل اینکه برای این موارد خاص از حرف «X» استفاده میشه اینه که توی استاندارد ایزو ۳۱۶۶ یک قانون وجود داره که میگه هیچ کد کشور رسمی هیچوقت با حرف X شروع نخواهد شد. اینجوری مطمئن میشن که این کدهای خاص با کدهای پول‌های ملی قاطی نمیشن.

یه نکته جالب در مورد یورو اینه که با اینکه یک پول فراملیه، کدش EUR هست و با X شروع نمیشه. دلیلش اینه که کد EU (برای اتحادیه اروپا) توی لیست کدهای رزرو شده ایزو ۳۱۶۶-۱ قرار داده شده و این اجازه رو میده که کد یورور رو به جای اینکه مثلا XEU بذارن، به صورت EUR تعریف کنن.

کدهای عددی

استاندارد ایزو ۴۲۱۷ علاوه بر کدهای حروفی، برای هر پول یک کد عددی سه‌رقمی هم در نظر گرفته. این کد عددی معمولا همون کد عددی هست که استاندارد ایزو ۳۱۶۶-۱ برای اون کشور تعریف کرده. مثلا، دلار آمریکا (USD) کد عددی ۸۴۰ رو داره که این همون کد ایزو ۳۱۶۶-۱ برای کشور آمریکا (US) هم هست.

لیستی از کدهای فعال پول‌های رسمی ایزو ۴۲۱۷ تا تاریخ اول ژانویه ۲۰۲۴ وجود داره. توی خود استاندارد، این مقادیر با عنوان‌های «کد حروفی»، «کد عددی»، «واحد خرد» و «نهاد» شناخته میشن.

توصیه‌هایی برای استفاده از کدها

بر اساس توصیه ۹ UN/CEFACT (ECE/TRADE/203, 1996)، در بندهای ۸ و ۹، نکاتی در مورد استفاده از این کدها گفته شده:

• بند ۸: توی کاربردهایی که لازم نیست منابع پولی مرتبط با یک ارز (یعنی وجوه) مشخص بشه و یک فیلد برای شناسایی ارز وجود داره، دو حرف اول (سمت چپ) برای شناسایی اون پول کافیه. مثلا میشه از US برای دلار آمریکا استفاده کرد، به شرطی که مشخص باشه داریم در مورد پول حرف میزنیم (مثلا عنوان ستون توی یک جدول Currency باشه).
• بند ۹: اما توی کاربردهایی که لازمه بین انواع مختلف ارزها یا وجوه تمایز قائل بشیم (مثلا در محیط‌های بانکی) یا جایی که هیچ فیلد مشخصی برای شناسایی ارز وجود نداره، حرف سوم (سمت راست) کد حروفی به عنوان یک شناساگر عمل میکنه. این حرف ترجیحا باید یادآور اسم واحد اصلی پول یا اون وجه باشه. مثلا USD برای دلار آمریکا به صورت کلی استفاده میشه، اما USN برای «وجوه روز بعد» دلار آمریکا و USS برای وجوهی که بلافاصله برای انتقال در فدرال رزرو، برداشت نقدی یا انتقال در وجوه مشابه (وجوه همان روز) در دسترس هستن، استفاده میشه. از اونجایی که توی کاربردهای تجارت بین‌المللی نیازی به این سطح از تمایز نیست، کدهای وجوه توی پیوست این توصیه آورده نشده.

سفری به تاریخ پول‌ها: کدهای از رده خارج شده

تعداد زیادی از پول‌ها بودن که کد رسمی ایزو ۴۲۱۷ داشتن اما بعدا با یک پول دیگه جایگزین شدن. جدول زیر لیست کدهای ایزوی این پول‌های قدیمی و اسم‌های رایجشون رو نشون میده. این جدول اولین بار در اواخر سال ۱۹۸۸ توسط ایزو معرفی شد.

کد	عدد	واحد خرد	واحد پول	از	تا	جایگزین
ADP	۰۲۰	۰	پزتای آندورا	۱۸۶۹	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
AFA	۰۰۴	۲	افغانی افغانستان	۱۹۲۵	۲۰۰۳	AFN
ALK	۰۰۸	.	لک قدیمی آلبانی	۱۹۴۶	۱۹۶۵
ANG	۵۳۲	۲	گیلدر آنتیل هلند		۲۰۲۵-۰۳-۳۱	XCG
AOK	۰۲۴	۰	کوانزای آنگولا	۱۹۷۷-۰۱-۰۸	۱۹۹۰-۰۹-۲۴	AON (AOA)
AON	۰۲۴	۰	کوانزای نو آنگولا	۱۹۹۰-۰۹-۲۵	۱۹۹۵-۰۶-۳۰	AOR (AOA)
AOR	۹۸۲	۰	کوانزای ریجوستادوی آنگولا	۱۹۹۵-۰۷-۰۱	۱۹۹۹-۱۱-۳۰	AOA
ARA	۰۳۲	۲	آسترال آرژانتین	۱۹۸۵-۰۶-۱۵	۱۹۹۱-۱۲-۳۱	ARS
ARP	۰۳۲	۲	پزوی آرژانتین	۱۹۸۳-۰۶-۰۶	۱۹۸۵-۰۶-۱۴	ARA (ARS)
ARY	۰۳۲	.	پزوی لِی آرژانتین	ژانویه ۱۹۷۰	۱۹۸۳-۰۶-۰۶	ARP (ARS)
ATS	۰۴۰	۲	شیلینگ اتریش	۱۹۴۵	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
AYM	۹۴۵	۰	منات آذربایجان
AZM	۰۳۱	۲	منات آذربایجان	۱۹۹۲-۰۸-۱۵	۲۰۰۶-۰۱-۰۱	AZN
BAD	۰۷۰	۲	دینار بوسنی و هرزگوین	۱۹۹۲-۰۷-۰۱	۱۹۹۸-۰۲-۰۴	BAM
BEC	۹۹۳	.	فرانک قابل تبدیل بلژیک (کد وجوه)	۱۹۹۰-۰۵-۰۱
BEF	۰۵۶	۲	فرانک بلژیک	۱۸۳۲	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
BEL	۹۹۲	.	فرانک مالی بلژیک (کد وجوه)
BGJ	۱۰۰	.	لِو اول بلغارستان	۱۸۸۱	۱۹۵۲	BGK
BGK	۱۰۰	.	لِو دوم بلغارستان	۱۹۵۲	۱۹۶۲	BGL
BGL	۱۰۰	۲	لِو سوم بلغارستان	۱۹۶۲	۱۹۹۹-۰۸-۳۱	BGN
BOP	۰۶۸	۲	پزوی بولیوی	۱۹۶۳-۰۱-۰۱	۱۹۸۷-۰۱-۰۱	BOB
BRB	۰۷۶	۲	کروزیروی برزیل	۱۹۶۷	۱۹۸۶-۰۲-۲۸	BRC (BRL)
BRC	۰۷۶	۲	کروزادوی برزیل	۱۹۸۶-۰۲-۲۸	۱۹۸۹-۰۱-۱۵	BRN (BRL)
BRE	۰۷۶	۲	کروزیروی برزیل	۱۹۹۰-۰۳-۱۵	۱۹۹۳-۰۸-۰۱	BRR (BRL)
BRN	۰۷۶	۲	کروزادوی نو برزیل	۱۹۸۹-۰۱-۱۶	۱۹۹۰-۰۳-۱۵	BRE (BRL)
BRR	۹۸۷	۲	کروزیرو رئال برزیل	۱۹۹۳-۰۸-۰۱	۱۹۹۴-۰۶-۳۰	BRL
BUK	۱۰۴	.	کیات برمه			MMK
BYB	۱۱۲	۲	روبل بلاروس	۱۹۹۲	۱۹۹۹-۱۲-۳۱	BYR (BYN)
BYR	۹۷۴	۰	روبل بلاروس	۲۰۰۰-۰۱-۰۱	۲۰۱۶-۰۶-۳۰	BYN
CHC	۹۴۸	۲	فرانک ویر (برای پول الکترونیکی)	۲۰۰۴-۱۲		CHW
CSD	۸۹۱	۲	دینار صربستان	۲۰۰۳-۰۷-۰۳	۲۰۰۶-۱۰-۲۵	RSD
CSJ	۲۰۳	.	کرونای دوم چکسلواکی	۱۹۵۳		CSK
CSK	۲۰۰	.	کرونای چکسلواکی	۱۹۵۳	۱۹۹۳-۰۲-۰۸	CZK
CUC	۹۳۱	۲	پزوی قابل تبدیل کوبا	۲۰۰۹-۰۳-۰۱	۲۰۲۱-۰۶-۳۰	CUP
CYP	۱۹۶	۲	پوند قبرس	۱۸۷۹	۲۰۰۶-۰۱-۰۱	EUR
DDM	۲۷۸	.	مارک آلمان شرقی	۱۹۴۸-۰۶-۲۱	۱۹۹۰-۰۷-۰۱	DEM (EUR)
DEM	۲۷۶	۲	مارک آلمان	۱۹۴۸	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
ECS	۲۱۸	۰	سوکره اکوادور	۱۸۸۴	۲۰۰۰-۰۲-۲۹	USD
ECV	۹۸۳	۲	واحد ارزش ثابت اکوادور (کد وجوه)	۱۹۹۳	۲۰۰۰-۰۲-۲۹	—
EEK	۲۳۳	۲	کرون استونی	۱۹۹۲	۲۰۱۱-۰۱-۰۱	EUR
ESA	۹۹۶	.	پزتای اسپانیا (حساب A)	۱۹۷۸	۱۹۸۱	ESP (EUR)
ESB	۹۹۵	.	پزتای اسپانیا (حساب B)	?	۱۹۹۴-۱۲	ESP (EUR)
ESP	۷۲۴	۰	پزتای اسپانیا	۱۸۶۹	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
FIM	۲۴۶	۲	مارکای فنلاند	۱۸۶۰	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
FRF	۲۵۰	۲	فرانک فرانسه	۱۹۶۰	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
GEK	۲۶۸	۰	کوپونی گرجستان	۱۹۹۳-۰۴-۰۵	۱۹۹۵-۱۰-۰۲	GEL
GHC	۲۸۸	۲	سِدی غنا	۱۹۶۷	۲۰۰۷-۰۷-۰۱	GHS
GHP	۹۳۹	۲	سِدی غنا	۲۰۰۷-۰۶-۱۸		GHS
GNE	۳۲۴	.	سیلی گینه	۱۹۷۱	۱۹۸۵-۱۲-۳۱	GNF
GNS	۳۲۴	.	سیلی گینه	۱۹۷۱	۱۹۸۵	GNF
GQE	۲۲۶	.	اکوله گینه استوایی	۱۹۷۵	۱۹۸۵-۱۲-۳۱	XAF
GRD	۳۰۰	۰, ۲	دراخمای یونان	۱۹۵۴-۰۵-۰۱	۲۰۰۱-۰۱-۰۱	EUR
GWE	۶۲۴	.	اسکودوی گینه			GWP
GWP	۶۲۴	۲	پزوی گینه بیسائو	۱۹۷۵	۱۹۹۷-۰۵-۳۱	XOF
HRD	۱۹۱	۲	دینار کرواسی	۱۹۹۱-۱۲-۲۳	۱۹۹۴-۰۵-۳۰	HRK
HRK	۱۹۱	۲	کونای کرواسی	۱۹۹۴-۰۵-۳۰	۲۰۲۳-۰۱-۰۱	EUR
IEP	۳۷۲	۲	پوند ایرلند	۱۹۳۸	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
ILP	۳۷۶	۳, ۲	پوند اسرائیل	۱۹۴۸	۱۹۸۰-۰۲-۲۰	ILR (ILS)
ILR	۳۷۶	۲	شِکِل اسرائیل	۱۹۸۰-۰۲-۲۴	۱۹۸۵-۱۲-۳۱	ILS
ISJ	۳۵۲	۲	کرونای ایسلند	۱۹۲۲	۱۹۸۱-۰۶-۳۰	ISK
ITL	۳۸۰	۰	لیر ایتالیا	۱۸۶۱	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
LAJ	۴۱۸	.	کیپ لائوس	۱۹۶۵	۱۹۷۹-۱۲-۳۱	LAK
LSM	۴۲۶	.	لوتی لسوتو
LTL	۴۴۰	۲	لی تاس لیتوانی	۱۹۹۳	۲۰۱۵-۰۱-۰۱	EUR
LTT	۴۴۰	۲	تالوناس لیتوانی			LTL
LUC	۹۸۹	.	فرانک قابل تبدیل لوکزامبورگ (کد وجوه)
LUF	۴۴۲	۲	فرانک لوکزامبورگ	۱۹۴۴	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
LUL	۹۸۸	.	فرانک مالی لوکزامبورگ (کد وجوه)
LVL	۴۲۸	۲	لاتس لتونی	۱۹۹۳-۰۳-۰۵	۲۰۱۴-۰۱-۰۱	EUR
LVR	۴۲۸	۲	روبل لتونی	۱۹۹۲-۰۵-۰۴	۱۹۹۳-۰۳-۰۵	LVL
MGF	۴۵۰	۰	فرانک ماداگاسکار	۱۹۶۳-۰۷-۰۱	۲۰۰۵-۰۱-۰۱	MGA
MLF	۴۶۶	.	فرانک مالی	۱۹۶۲	۱۹۸۴-۰۱-۰۱	XOF
MRO	۴۷۸	۲	اوگیای موریتانی	۱۹۷۳-۰۶-۲۹	۲۰۱۸-۰۱-۰۱	MRU
MTL	۴۷۰	۲	لیره مالت	۱۹۷۲-۰۵-۲۶	۲۰۰۶-۰۱-۰۱	EUR
MTP	۴۷۰	.	پوند مالت			MTL
MVQ	۴۶۲	.	روپیه مالدیو	?	۱۹۸۱-۱۲-۳۱	MVR
MXP	۴۸۴	.	پزوی مکزیک	?	۱۹۹۳-۰۳-۳۱	MXN
MZE	۵۰۸	۲	اسکودوی موزامبیک	۱۹۱۴	۱۹۸۰	MZN
MZM	۵۰۸	۲	متیکال موزامبیک	۱۹۸۰	۲۰۰۶-۰۶-۳۰	MZN
NIC	۵۵۸	۲	کوردوبای نیکاراگوئه	۱۹۸۸	۱۹۹۰-۱۰-۳۱	NIO
NLG	۵۲۸	۲	گیلدر هلند	دهه ۱۸۱۰	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
PEH	۶۰۴	.	سول قدیمی پرو	۱۸۶۳	۱۹۸۵-۰۲-۰۱	PEI (PEN)
PEI	۶۰۴	.	اینتی پرو	۱۹۸۵-۰۲-۰۱	۱۹۹۱-۱۰-۰۱	PEN
PES	۶۰۴	۲	سول پرو	۱۸۶۳	۱۹۸۵	PEI
PLZ	۶۱۶	۲	زلوتی لهستان	۱۹۵۰-۱۰-۳۰	۱۹۹۴-۱۲-۳۱	PLN
PTE	۶۲۰	۰	اسکودوی پرتغال	۱۹۱۱-۰۵-۲۲	۱۹۹۹-۰۱-۰۱	EUR
RHD	۷۱۶	۲	دلار رودزیا	۱۹۷۰	۱۹۸۰	ZWC
ROK	۶۴۲	.	لئوی دوم رومانی	۱۹۴۷	۱۹۵۲	ROL
ROL	۶۴۲	۰	لئوی سوم رومانی	۱۹۵۲-۰۱-۲۸	۲۰۰۵	RON
RUR	۸۱۰	۲	روبل روسیه	۱۹۹۲	۱۹۹۷-۱۲-۳۱	RUB
SDD	۷۳۶	۲	دینار سودان	۱۹۹۲-۰۶-۰۸	۲۰۰۷-۰۱-۱۰	SDG
SDP	۷۳۶	.	پوند قدیمی سودان	۱۹۵۶	۱۹۹۲-۰۶-۰۸	SDD (SDG)
SIT	۷۰۵	۲	تولار اسلوونی	۱۹۹۱-۱۰-۰۸	۲۰۰۷-۰۱-۰۱	EUR
SKK	۷۰۳	۲	کرونای اسلواکی	۱۹۹۳-۰۲-۰۸	۲۰۰۹-۰۱-۰۱	EUR
SLL	۶۹۴	۲	لئون سیرالئون (لئون قدیمی)
SRG	۷۴۰	۲	گیلدر سورینام	۱۹۴۲	۲۰۰۴	SRD
STD	۶۷۸	۲	دوبرای سائوتومه و پرنسیپ	۱۹۷۷	۲۰۱۸-۰۴-۰۱	STN
SUR	۸۱۰	.	روبل شوروی	۱۹۶۱	۱۹۹۱-۱۲-۲۶	RUR (RUB)
TJR	۷۶۲	۰	روبل تاجیکستان	۱۹۹۵-۰۵-۱۰	۲۰۰۰-۱۰-۳۰	TJS
TMM	۷۹۵	۲	منات ترکمنستان	۱۹۹۳-۱۱-۰۱	۲۰۰۸-۱۲-۳۱	TMT
TPE	۶۲۶	۰	اسکودوی تیمور پرتغال	۱۹۵۹	۱۹۷۶	USD
TRL	۷۹۲	۰	لیر ترکیه	۱۹۲۳	۲۰۰۵-۱۲-۳۱	TRY
UAK	۸۰۴	۲	کاربوانتز اوکراین	۱۹۹۲-۱۰-۰۱	۱۹۹۶-۰۹-۰۱	UAH
UGS	۸۰۰	.	شیلینگ اوگاندا	۱۹۶۶	۱۹۸۷-۱۲-۳۱	UGX
UGW	۸۰۰	.	شیلینگ قدیمی (اوگاندا)	۱۹۸۹	۱۹۹۰
USS	۹۹۸	۲	دلار آمریکا (همان روز) (کد وجوه)	?	۲۰۱۴-۰۳-۲۸	—
UYN	۸۵۸	۲	پزوی اوروگوئه	۱۸۹۶	۱۹۷۵-۰۷-۰۱	UYP
UYP	۸۵۸	.	پزوی جدید اوروگوئه	۱۹۷۵-۰۷-۰۱	۱۹۹۳-۰۳-۰۱	UYU
VEB	۸۶۲	۲	بولیوار ونزوئلا	۱۸۷۹-۰۳-۳۱	۲۰۰۸-۰۱-۰۱	VEF (VES)
VEF	۹۳۷	۲	بولیوار فوئرته ونزوئلا	۲۰۰۸-۰۱-۰۱	۲۰۱۸-۰۸-۲۰	VES
VNC	۷۰۴	.	دونگ قدیمی ویتنام
XEU	۹۵۴	۰	واحد پول اروپایی	۱۹۷۹-۰۳-۱۳	۱۹۹۸-۱۲-۳۱	EUR
XFO	…	.	فرانک طلا (واحد پول تسویه خاص)	۱۸۰۳	۲۰۰۳	XDR
XFU	…	.	فرانک UIC (واحد پول تسویه خاص)	?	۲۰۱۳-۱۱-۰۷	EUR
XRE	…	.	کد وجوه RINET
YDD	۷۲۰	.	دینار یمن جنوبی	۱۹۶۵	۱۹۹۶-۰۶-۱۱	YER
YUD	۸۹۰	۲	دینار یوگسلاوی	۱۹۶۶-۰۱-۰۱	۱۹۸۹-۱۲-۳۱	YUN (MKD)
YUM	۸۹۱	۲	دینار یوگسلاوی	۱۹۹۴-۰۱-۲۴	۲۰۰۳-۰۷-۰۲	CSD (RSD)
YUN	۸۹۰	۲	دینار یوگسلاوی	۱۹۹۰-۰۱-۰۱	۱۹۹۲-۰۶-۳۰	YUR (MKD)
ZAL	۹۹۱	۲	راند مالی آفریقای جنوبی (کد وجوه)	۱۹۸۵-۰۹-۰۱	۱۹۹۵-۰۳-۱۳	—
ZMK	۸۹۴	۲	کواچای زامبیا	۱۹۶۸-۰۱-۱۶	۲۰۱۳-۰۱-۰۱	ZMW
ZRN	۱۸۰	۲	زئیر جدید زئیر	۱۹۹۳	۱۹۹۷	CDF
ZRZ	۱۸۰	۲	زئیر زئیر	۱۹۶۷	۱۹۹۳	ZRN (CDF)
ZWC	۷۱۶	۲	دلار رودزیا	۱۹۷۰-۰۲-۱۷	۱۹۸۰	ZWD (USD)
ZWD	۷۱۶	۲	دلار اول زیمبابوه	۱۹۸۰-۰۴-۱۸	۲۰۰۶-۰۷-۳۱	ZWN (USD)
ZWN	۹۴۲	۲	دلار دوم زیمبابوه	۲۰۰۶-۰۸-۰۱	۲۰۰۸-۰۷-۳۱	ZWR (USD)
ZWR	۹۳۵	۲	دلار سوم زیمبابوه	۲۰۰۸-۰۸-۰۱	۲۰۰۹-۰۲-۰۲	ZWL (USD)
ZWL	۹۳۲	۲	دلار چهارم و پنجم زیمبابوه	۲۰۰۹-۰۲-۰۲	۲۰۲۴-۰۹-۰۱	ZWG

داستان واحدهای پولی خرد

نسخه ۲۰۰۸ (هفتم) استاندارد ایزو ۴۲۱۷ در مورد واحدهای پولی کوچکتر یا همون پول خردها (minor units of currency) توضیحاتی داده. بعضی وقت‌ها لازمه که مقادیر پولی بر حسب واحدهای کوچکترشون بیان بشن. وقتی این اتفاق میفته، باید رابطه اعشاری بین اون پول و واحد کوچیکترش رو بدونیم. برای همین، این اطلاعات توی استاندارد و در ستونی به اسم «Minor unit» توی جدول‌های A.1 و A.2 آورده شده.

توی این ستون، عدد «۰» یعنی اون پول اصلا واحد خرد نداره. عددهای «۱»، «۲» و «۳» به ترتیب به معنی نسبت ۱۰ به ۱، ۱۰۰ به ۱ و ۱۰۰۰ به ۱ هستن. اسم واحدهای خرد توی استاندارد گفته نمیشه.

مثلا برای دلار آمریکا، توی این ستون عدد «۲» نوشته شده که یعنی هر دلار ۱۰۰ واحد کوچکتر (سنت) داره. برای دینار بحرین، عدد «۳» نوشته شده که یعنی هر دینار ۱۰۰۰ واحد کوچکتر (فلس) داره. تا سال ۲۰۲۱، دو تا پول بودن که نسبت غیر اعشاری داشتن: اوگیای موریتانی و آریاری ماداگاسکار. برای هر دوی اینها، نسبت ۵ به ۱ هست. یعنی هر واحد اصلی، ۵ واحد خرد داره. برای این موارد، توی ستون «Minor unit» عدد «۲» نوشته شده. بعضی پول‌ها هم مثل فرانک بوروندی، در عمل هیچ واحد خردی ندارن. برای اینها عدد «۰» گذاشته میشه، درست مثل پول‌هایی که واحد خردشون به خاطر ارزش خیلی کم دیگه استفاده نمیشه.

نحوه نوشتن کدها در متن

استاندارد ایزو ۴۲۱۷ خودش قانونی در مورد فاصله، پیشوند یا پسوند گذاشتن برای کدها نداره. اما مثلا «دفتر انتشارات اتحادیه اروپا» یک راهنمای سبک داره که میگه برای متن‌هایی که توسط کمیسیون اروپا به زبان‌های انگلیسی، ایرلندی، لتونیایی و مالتی منتشر میشن، اول باید کد ایزو ۴۲۱۷ بیاد، بعد یک «فاصله ثابت» (non-breaking space) و بعد مقدار عددی. برای مثال:

• a sum of EUR 30

اما برای متن‌هایی که به زبان‌های بلغاری، کرواتی، چکی، دانمارکی، هلندی، استونیایی، فنلاندی، فرانسوی، آلمانی، یونانی، مجاری، ایتالیایی، لیتوانیایی، لهستانی، پرتغالی، رومانیایی، اسلواکی، اسلوونیایی، اسپانیایی و سوئدی هستن، این ترتیب برعکسه. یعنی اول مقدار عددی میاد، بعد یک فاصله ثابت و بعد کد ایزو ۴۲۱۷. برای مثال:

• une somme de 30 EUR

همونطور که میبینید، ترتیب نوشتن به زبان اون سند بستگی داره، نه به خود واحد پول.

کدهای خاص دلار آمریکا

برای دلار آمریکا دو تا کد در نظر گرفته شده: USD و USN. کد USN برای «دلار آمریکا روز بعد» استفاده میشه. یک کد دیگه به اسم USS (برای همان روز) هم وجود داشت که دیگه استفاده نمیشه و در مارس ۲۰۱۴ از لیست کدهای فعال ایزو ۴۲۱۷ حذف شد.

پول‌هایی که کد ایزو ندارن

یک سری پول‌های فعال توی دنیا هستن که کد ایزو ۴۲۱۷ ندارن. دلایل این موضوع میتونه موارد زیر باشه:

• یک پول خرد هستن که ارزششون یک به یک (۱:۱) به یک پول بزرگتر گره خورده (pegged)، حتی اگه به صورت مستقل تنظیم بشن.
• پولی هستن که فقط برای اسکناس‌ها یا سکه‌های یادبود استفاده میشن.
• پول یک کشور به رسمیت شناخته نشده یا نیمه‌رسمی هستن.

این پول‌ها شامل موارد زیر میشن:

• آپسار آبخازیا: کشور صادرکننده‌اش به صورت حقوقی بخشی از گرجستان شناخته میشه.
• پوند آلدرنی: ارزشش ۱:۱ به پوند استرلینگ انگلیس گره خورده.
• دلار جزایر کوک: ارزشش ۱:۱ به دلار نیوزلند گره خورده.
• کرونای فارو: ارزشش ۱:۱ به کرون دانمارک گره خورده.
• پوند گرنزی: ارزشش ۱:۱ به پوند استرلینگ انگلیس گره خورده.
• پوند جزیره من: ارزشش ۱:۱ به پوند استرلینگ انگلیس گره خورده.
• پوند جرسی: ارزشش ۱:۱ به پوند استرلینگ انگلیس گره خورده.
• دلار کیریباتی: ارزشش ۱:۱ به دلار استرالیا گره خورده.
• اسکودوی مالت: ارزشش ۱ به ۰.۲۴ به یورو گره خورده. این پول مربوط به «فرمانروایی نظامی مستقل مالت» هست، در حالی که جمهوری مالت از یورو استفاده میکنه.
• پزتای صحرا: ارزشش به یورو گره خورده. گاهی بهش کد «EHP» میدن اما این کد توسط ایزو تخصیص داده نشده.
• شیلینگ سومالی‌لند: کشور صادرکننده‌اش به صورت حقوقی بخشی از سومالی شناخته میشه و نرخ برابری ثابتی نداره.
• روبل ترانسنیستریا: کشور صادرکننده‌اش به صورت حقوقی بخشی از مولداوی شناخته میشه.
• دلار تووالو: ارزشش ۱:۱ به دلار استرالیا گره خورده.

برای دیدن لیست تمام پول‌هایی که نرخ برابری ثابت دارن، میشه به دسته‌بندی «Fixed exchange rate» مراجعه کرد.

کدهای غیررسمی اما رایج

با اینکه در استاندارد ایزو ۴۲۱۷ وجود ندارن، بعضی کدهای سه‌حرفی که شبیه کدهای ایزو هستن، گاهی به صورت محلی یا تجاری برای نمایش پول‌های دوفاکتو یا ابزارهای پولی استفاده میشن.

کد غیررسمی	کد ایزو ۴۲۱۷	واحد خرد	واحد پول	مکان استفاده	توضیحات
BDS	BBD	۲	دلار باربادوس	باربادوس	دولت و بانک مرکزی باربادوس گاهی از مخفف «BDS» به جای کد رسمی «BBD» استفاده میکنن. BDS با استاندارد ایزو تداخل داره چون BD برای بنگلادش رزرو شده.
CNH	—	۲	رنمینبی (آف‌شور)	هنگ کنگ	کد CNH برای نمایش رنمینبی در معاملات آف‌شور، مخصوصا در هنگ کنگ، استفاده میشه. نرخ USD/CNY و USD/CNH معمولا متفاوته.
CNT	—	۲	رنمینبی (آف‌شور)	تایوان	کد CNT برای نمایش رنمینبی در معاملات آف‌شور، مخصوصا در تایوان، استفاده میشه.
GGP	—	۲	پوند گرنزی	گرنزی
IMP	—	۲	پوند مانکس	جزیره من
JEP	—	۲	پوند جرسی	جرسی
KID	—	۲	دلار کیریباتی	کیریباتی
NIS	ILS	۲	شِکِل اسرائیل	اسرائیل	NIS مخفف «شکل جدید اسرائیل» هست، پولی که به خاطر تورم شدید جایگزین شکل اول شد. NIS با استاندارد ایزو تداخل داره چون NI برای نیکاراگوئه است.
NTD	TWD	۲	دلار جدید تایوان	تایوان
PRB	—	۲	روبل ترانسنیستریا	ترانسنیستریا	ترانسنیستریا یک دولت به رسمیت شناخته نشده است. PRB با استاندارد ایزو تداخل داره چون PR برای پورتوریکو است.
SLS	—	۲	شیلینگ سومالی‌لند	سومالی‌لند	سومالی‌لند یک دولت به رسمیت شناخته نشده است. SLS با استاندارد ایزو تداخل داره چون SL برای سیرالئون است.
STG	GBP	۲	استرلینگ	بریتانیا	STG مخفف استرلینگ، اسم رسمی پول بریتانیاست. با اینکه کد ایزو نیست، STG کد تسویه ناخالص آنی CHAPS برای استرلینگ هست که توسط سوئیفت شناخته میشه. STG با استاندارد ایزو تداخل داره چون ST برای سائوتومه و پرنسیپ است.
RMB	CNY	۲	رنمینبی	چین	RMB مخفف رنمینبی، اسم رسمی پول چینه. RMB با استاندارد ایزو تداخل داره چون RM برای ماداگاسکار رزرو شده.
TVD	—	۲	دلار تووالو	تووالو	TV کد دو حرفی ایزو ۳۱۶۶ برای تووالو است.

کدهای غیررسمی که در گذشته استفاده می‌شدند

جدول زیر هم لیستی از کدهای غیر ایزو هست که در گذشته استفاده می‌شدند.

کد غیررسمی	کد ایزو ۴۲۱۷	واحد خرد	واحد پول	مکان استفاده	توضیحات
ADF	—	۲	فرانک آندورا	آندورا	پول دوفاکتو که تا ژانویه ۱۹۹۹ استفاده می‌شد و بعد با یورو (EUR) جایگزین شد.
ARL	ARY	۲	پزوی لِی آرژانتین	آرژانتین	از ژانویه ۱۹۷۰ تا می ۱۹۸۳ استفاده می‌شد و با پزوی آرژانتینو (ARP) جایگزین شد.
MAF	—	۲	فرانک مالی	مالی	از ۱۹۶۲ تا ۱۹۸۴ استفاده می‌شد. کد MAF قبلا در ایزو ۴۲۱۷ ذکر شده بود اما در تاریخ ۱۸ ژوئن ۲۰۰۷ به MLF اصلاح شد.
MCF	—	۲	فرانک موناکو	موناکو	تا ژانویه ۱۹۹۹ استفاده می‌شد و بعد با یورو (EUR) جایگزین شد.
MKN	—	.	دینار اول	مقدونیه شمالی	از ژانویه ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۳ استفاده می‌شد و با دینار دوم (MKD) جایگزین شد.
SML	—	۰	لیره سان مارینو	سان مارینو	تا ژانویه ۱۹۹۹ استفاده می‌شد و بعد با یورو (EUR) جایگزین شد.
VAL	—	۰	لیره واتیکان	واتیکان	تا ژانویه ۱۹۹۹ استفاده می‌شد و بعد با یورو (EUR) جایگزین شد.
YUG	—	۲	دینار یوگسلاوی	یوگسلاوی	یک تغییر ارزش که در ژانویه ۱۹۹۴ استفاده شد تا اینکه با دینار جدید (YUM) جایگزین شد.
YUO	—	۲	دینار یوگسلاوی	یوگسلاوی	یک تغییر ارزش که از اکتبر تا دسامبر ۱۹۹۳ استفاده شد و دوباره تغییر ارزش داد (YUG).
YUR	—	۲	دینار اصلاح‌شده یوگسلاوی	یوگسلاوی	یک تغییر ارزش که از ژوئیه ۱۹۹۲ تا سپتامبر ۱۹۹۳ استفاده شد تا اینکه دوباره تغییر ارزش داد (YUO).
ZWB	—	۲	اوراق قرضه زیمبابوه	زیمبابوه	یک پول نزدیک به پول قانونی.

کدهایی برای واحدهای خرد: یک قرارداد نانوشته

واحدهای پولی خرد (که بهشون زیربخش‌های پولی هم میگن) اغلب برای قیمت‌گذاری و معامله سهام و دارایی‌های دیگه مثل انرژی استفاده میشن، اما ایزو ۴۲۱۷ براشون کدی در نظر نگرفته. با این حال، دو تا روش رایج برای نمایش این واحدهای خرد وجود داره:

• روش اول: حرف سوم کد ایزو ۴۲۱۷ پول اصلی رو با یک حرف بزرگ «X» جایگزین میکنن. مثلا GBX برای پنی استرلینگ، USX برای سنت آمریکا، و EUX برای سنت یورو.
• روش دوم: حرف سوم کد ایزو ۴۲۱۷ پول اصلی رو با حرف اول اسم واحد خرد، به صورت حرف کوچیک، جایگزین میکنن. مثلا GBp برای پنی استرلینگ، USc برای سنت آمریکا، و EUc برای سنت یورو.

یک روش سوم هم وجود داره که شبیه روش دومه اما از حرف بزرگ استفاده میکنه، مثلا ZAC برای سنت آفریقای جنوبی.

و اما ارزهای دیجیتال…

ارزهای دیجیتال یا کریپتوکارنسی‌ها هنوز کد ایزو ۴۲۱۷ ندارن. با این حال، بعضی از این ارزها و صرافی‌های ارز دیجیتال از یک کد سه‌حرفی مخفف استفاده میکنن که شبیه کدهای ایزو ۴۲۱۷ هست، اما هیچ‌کدوم رسمی نیستن.