سوخو-۳۵؛ از ریشه‌های شوروی تا میدان نبرد اوکراین

فصل اول: ریشه‌ها در خاک شوروی، تولد یک هیولای جدید

داستان ما از اوایل دهه ۱۹۸۰ شروع میشه، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی تازه داشت جنگنده دفاع هوایی جدیدش، یعنی سوخو-۲۷، رو وارد خدمت میکرد. نسخه نهایی این جنگنده که با کد کارخانه‌ای T-10S شناخته میشد، از سال ۱۹۸۳ در کارخانه «انجمن تولید هواپیمای کومسومولسک-بر-آمور» (که به اختصار KnAAPO میگیم) به تولید انبوه رسید و سال بعدش هم به طور رسمی وارد نیروهای دفاع هوایی شوروی شد. اما مهندس‌های دفتر طراحی سوخو آدم‌های بیکاری نبودن. اونها از سال ۱۹۸۲ کار روی یک نسخه بهبودیافته از سوخو-۲۷ رو شروع کرده بودن و در دسامبر ۱۹۸۳، شورای وزیران شوروی بهشون دستور داد تا بر پایه همین سوخو-۲۷، یک مدل جدید به اسم سوخو-۲۷ام (Su-27M) با کد داخلی T-10M رو توسعه بدن. رهبری این پروژه بزرگ در بیشتر زمان حیاتش به عهده طراحی به اسم «نیکولای نیکیتین» بود و مدیر کل پروژه هم «میخائیل سیمونوف»، یعنی همون کسی که طراح اصلی خود سوخو-۲۷ بود، به همراه «میخائیل پوگوسیان» نظارت میکردن.

کاناردها: بال‌های کوچکی که همه چیز را تغییر دادند

اگه یه سوخو-۲۷ام رو کنار یه سوخو-۲۷ معمولی بذاری، اولین چیزی که چشمت رو میگیره، دو تا بالچه کوچیکه که جلوی بال‌های اصلی نصب شده. به این بالچه‌ها میگن «کانارد». این ایده اولین بار در سال ۱۹۸۵ روی یک هواپیمای آزمایشی تست شد. کار اصلی کاناردها این بود که با همکاری لبه‌های حمله بال که اونها هم از نو طراحی شده بودن، جریان هوا رو طوری هدایت کنن که لرزش هواپیما در زاویه‌های حمله بالا (وقتی دماغه هواپیما خیلی به سمت بالا متمایل میشه) از بین بره.

این تغییر به ظاهر ساده، یک نتیجه شگفت‌انگیز داشت: بدنه هواپیما حالا میتونست مانورهای ۱۰ جی (۱۰-g) رو تحمل کنه، در حالی که سوخو-۲۷ معمولی فقط تا ۹ جی توانایی داشت، اون هم بدون اینکه نیاز به تقویت ساختاری خاصی داشته باشه. اما مهمتر از اون، وقتی این طراحی آیرودینامیکی جدید با یک سیستم کنترل پرواز دیجیتال «پرواز-با-سیم» (Fly-by-wire) و طراحی ناپایدار هواپیما ترکیب شد، قدرت مانوردهی جنگنده به شکل عجیبی بالا رفت. این هواپیما میتونست برای مدت کوتاهی دماغه‌اش رو حتی از حالت عمودی هم بالاتر ببره در حالی که هنوز به سمت جلو حرکت میکنه. از لحاظ تئوری، این یعنی خلبان در یک نبرد نزدیک میتونست در کمتر از دو ثانیه، دماغه‌ی هواپیما رو تا ۱۲۰ درجه بالا بیاره و به سمت هدفش موشک شلیک کنه. این قابلیت‌ها چیزی بود که تا اون روز کمتر کسی دیده بود.

تغییرات ظاهری دیگه‌ای هم وجود داشت؛ مثلا دم‌های عمودی بلندتر شده بودن، قابلیت سوخت‌گیری هوایی بهش اضافه شده بود و ارابه فرود جلویی هم به جای یک چرخ، دو چرخ داشت تا بتونه وزن بیشتر بدنه رو تحمل کنه.

یک مغز جدید برای یک جنگنده چندکاره

اما افزایش قدرت مانور تنها پیشرفت سوخو-۲۷ام نبود. چیزی که این هواپیما رو از نسخه اصلیش کاملا متمایز میکرد، سیستم کنترل سلاح جدیدش بود. قلب این سیستم، یک رادار چندکاره آرایه فازی به اسم N011 بارس (Bars به معنی پلنگ) بود که با تکنولوژی پالس-داپلر کار میکرد و میتونست اهداف پایین‌تر از افق رو هم شناسایی کنه. این رادار که اولین بار روی سومین نمونه اولیه نصب شد، سوخو-۲۷ام رو از یک جنگنده صرفا دفاع هوایی، به یک هواپیمای چندمنظوره تبدیل کرد که میتونست به اهداف زمینی هم حمله کنه.

برای اینکه بزرگی این پیشرفت رو درک کنی، باید بدونی که رادار N001 میچ (Myech به معنی شمشیر) روی سوخو-۲۷ معمولی، میتونست ۱۰ هدف رو ردیابی کنه ولی فقط میتونست همزمان دو موشک رو به سمت یک هدف هدایت کنه. اما رادار جدید «بارس» قادر بود ۱۵ هدف رو همزمان ردیابی کنه و به سمت ۶ تای اونها موشک هدایت کنه. جالبه بدونی که وزن اضافی رادار N011 در جلوی هواپیما، مهندس‌ها رو مجبور کرد که کاناردها رو به طرح اضافه کنن تا تعادل وزنی برقرار بشه. بعدها بود که اونها به مزایای آیرودینامیکی فوق‌العاده این کاناردها پی بردن.

علاوه بر این، یک رادار دفاعی به اسم N012 هم در قسمت دم هواپیما که به سمت عقب کشیده شده بود، قرار گرفت. این ویژگی باعث شد سوخو-۲۷ام اولین جنگنده در جهان باشه که به چنین رادار پشتی مجهز شده. تغییرات دیگه شامل استفاده از موتورهای توربوفن قوی‌تر و استفاده بیشتر از مواد کامپوزیتی سبک و آلیاژهای آلومینیوم-لیتیوم در ساختار بدنه بود تا وزن هواپیما تا حد ممکن پایین نگه داشته بشه.

از کارخانه تا آسمان: داستان نمونه‌های اولیه

در سال ۱۹۸۷، شرکت سوخو کار تبدیل اولین نمونه اولیه (با کد T10M-1) رو از یک بدنه سوخو-۲۷ در کارخانه تجربیش در مسکو شروع کرد. این نمونه اولیه، مثل چند تا از نمونه‌های بعدی، با اینکه کانارد داشت، اما هنوز خیلی از تغییرات فیزیکی طرح جدید رو نداشت. این هواپیما اولین پروازش رو در ۲۸ ژوئن ۱۹۸۸ با خلبانی «اولگ تسوی» انجام داد. نمونه اولیه دوم هم در ژانویه ۱۹۸۹ به پرواز در اومد.

بعد از ساخت این دو نمونه تبدیلی، تولید واقعی هواپیما به شرق دور روسیه و کارخانه KnAAPO منتقل شد. سومین هواپیما (با کد T10M-3)، که اولین سوخو-۲۷ام کاملا جدید و اولین ساخته KnAAPO بود، اولین پروازش رو در آوریل ۱۹۹۲ انجام داد. تا اون موقع، اتحاد شوروی فروپاشیده بود و بحران اقتصادی شدیدی که در دهه ۱۹۹۰ گریبان روسیه رو گرفت، باعث شد که برنامه اصلی برای تولید انبوه این هواپیما بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۵ کنار گذاشته بشه. در عوض، این هواپیماها به عنوان بستری برای آزمایش تکنولوژی‌های جدید مثل کاناردها، سیستم کنترل پرواز و فناوری جهت‌دهی رانش (که بعدا در موردش صحبت میکنیم) استفاده شدن. در مجموع تا سال ۱۹۹۵، دو نمونه اولیه، نه فروند پیش‌تولید و سه فروند تولیدی ساخته شد. هواپیماهای تولیدی در سال ۱۹۹۶ برای تست‌های تسلیحاتی به نیروی هوایی روسیه تحویل داده شدن.

از Su-27M به Su-35: یک تغییر نام برای بازارهای جهانی

همزمان با فروپاشی شوروی، سوخو داشت سوخو-۲۷ام رو به مقامات ارشد دفاعی و دولتی نمایش میداد. وقتی این هواپیما برای اولین بار در نمایشگاه هوایی فارن‌بورو در سال ۱۹۹۲ به مخاطبان غربی معرفی شد، شرکت سوخو اسمش رو به سوخو-۳۵ (Su-35) تغییر داد تا بتونه سفارش‌های صادراتی جذب کنه. این هواپیما بعد از اون در نمایش‌های هوایی زیادی در خارج از کشور شرکت کرد تا مشتری پیدا کنه. اولین نمایش بزرگش در نوامبر ۱۹۹۳ در دبی بود، جایی که خلبان افسانه‌ای «ویکتور پوگاچف» باهاش در مقابل تماشاچی‌ها یک نبرد هوایی نمایشی با یک سوخو-۳۰ام‌کا اجرا کرد. سوخو-۳۵ بعدا در برلین و پاریس هم پرواز کرد و به یکی از پایه‌های ثابت نمایشگاه هوایی ماکس (MAKS) مسکو تبدیل شد.

دولت روسیه حتی مجوز صادرات این هواپیما رو برای کمپین فروش ناموفق سوخو در کره جنوبی در اواخر دهه ۹۰ و اوایل ۲۰۰۰ صادر کرد. این شرکت همچنین سعی کرد این جنگنده رو به کشورهایی مثل برزیل، چین و امارات متحده عربی بفروشه، اما هیچکدوم از این تلاش‌ها به نتیجه نرسید.

سوخو-۳۷: وقتی مانور از جاذبه سرپیچی می‌کند

همزمان با ادامه برنامه‌های تست پروازی سوخو-۲۷ام، مهندس‌ها متوجه یک مشکل شدن: خلبان در حین انجام بعضی مانورهای خیلی سخت، مثل مانور معروف «کبرای پوگاچف»، نمیتونست کنترل فعال هواپیما رو حفظ کنه. برای حل این مشکل، یازدهمین فروند از سوخو-۲۷ام‌های آزمایشی (با کد T10M-11) در سال ۱۹۹۵ به نازل‌های موتور با قابلیت جهت‌دهی رانش (Thrust-vectoring) مجهز شد. این هواپیمای جدید که به عنوان یک نمایشگر فناوری شناخته میشد، اسم سوخو-۳۷ (Su-37) رو گرفت و اولین پروازش رو در ۲ آوریل ۱۹۹۶ انجام داد.

این هواپیما همچنین برای تست رادار پیشرفته‌تر N011M (که روی دوازدهمین سوخو-۲۷ام هم نصب شده بود) مورد استفاده قرار گرفت. قابلیت سوخو-۳۷ برای حفظ زاویه حمله بسیار بالا در حالی که سرعتش نزدیک به صفر بود، توجه رسانه‌ها رو به شدت به خودش جلب کرد. این جنگنده بعدها موتورهای متفاوتی گرفت و سیستم‌های کنترل پرواز و کابین خلبانش هم برای ارزیابی‌های بیشتر به‌روزرسانی شدن.

سوخو-۳۵یوبی: یک مربی دو نفره

علاوه بر مدل تک‌نفره، یک هواپیمای دو نفره هم ساخته شد. مهندس‌های خود کارخانه KnAAPO با همکاری سوخو، مدلی به اسم سوخو-۳۵یوبی (Su-35UB) رو طراحی کردن که هم موتورهای جهت‌دهی رانش داشت و هم ویژگی‌های سوخو-۲۷ام رو. این هواپیما که از یک بدنه سوخو-۳۰ام‌کا‌کا تغییر داده شده بود، اولین پروازش رو در ۷ آگوست ۲۰۰۰ انجام داد و بعد از اون به عنوان بستری برای تست سیستم‌های الکترونیکی (آویونیک) استفاده شد.

با اینکه سوخو-۲۷ام اصلی به دلیل کمبود بودجه هیچوقت به تولید انبوه نرسید، اما سوخو از تجربیاتی که در زمینه کاناردها و تکنولوژی جهت‌دهی رانش سوخو-۳۷ به دست آورده بود، به خوبی استفاده کرد و بعدها اونها رو روی جنگنده دو نفره سوخو-۳۰ام‌کاآی (Su-30MKI) برای نیروی هوایی هند به کار برد. دهمین فروند سوخو-۲۷ام (T10M-10) هم به عنوان هواپیمای آزمایشی برای موتور ساترن ای‌ال-۴۱اف۱ (Saturn AL-41F1)، یعنی همون موتوری که برای جنگنده نسل پنجمی سوخو-۵۷ در نظر گرفته شده بود، استفاده شد.

---

فصل دوم: تولدی دوباره، سوخو-۳۵ مدرن (Su-35S)

در اوایل دهه ۲۰۰۰، روسیه با ناوگان فرسوده‌ای از جنگنده‌های سوخو-۲۷ روبرو بود که نیاز به به‌روزرسانی داشتن. به همین خاطر، سوخو و KnAAPO در سال ۲۰۰۲ پروژه‌ای رو برای مدرن‌سازی این جنگنده‌ها شروع کردن که شامل نصب کابین‌های شیشه‌ای (Glass Cockpit) و سیستم‌های کنترل سلاح بهبودیافته بود تا بتونن طیف وسیع‌تری از تسلیحات رو حمل کنن. این هواپیمای اصلاح‌شده که سوخو-۲۷اس‌ام (Su-27SM) نام گرفت، اولین پروازش رو در دسامبر ۲۰۰۲ انجام داد.

موفقیت این پروژه باعث شد که سوخو در دسامبر ۲۰۰۳ یک برنامه «مدرن‌سازی عمیق» دیگه رو کلید بزنه. این برنامه که در داخل شرکت با کد T-10BM شناخته میشد، هدفش یک بازطراحی خیلی کامل‌تر بدنه بود تا فاصله کیفی بین جنگنده‌های روسی و جنگنده‌های نسل چهارم خارجی کمتر بشه. طرح نهایی که دوباره اسم سوخو-۳۵ رو گرفت، قرار بود به عنوان یک راه حل موقت تا زمان ورود جنگنده نسل پنجمی پک فا (PAK FA) (که در نهایت به سوخو-۵۷ تبدیل شد) عمل کنه و به همین خاطر خیلی از تکنولوژی‌های اون پروژه رو در خودش جا داده بود. این هواپیما در درجه اول برای بازار صادراتی طراحی شده بود و کارخانه KnAAPO اون رو به عنوان یک جایگزین تک‌نفره برای مدل‌های دو نفره سوخو-۳۰ام‌کا که توسط کارخانه رقیب یعنی «ایرکوتسک» ساخته میشدن، عرضه میکرد.

خداحافظی با کاناردها، سلام به قدرت مانور خالص

از خیلی جهات، طراحی T-10BM بیشتر به سوخو-۲۷ اصلی شباهت داشت تا به سوخو-۲۷ام. در طول تست‌های موتورهای جهت‌دهی رانش و طراحی آیرودینامیکی سوخو-۲۷ام، مهندس‌های سوخو به این نتیجه رسیده بودن که میشه با اضافه کردن نازل‌های جهت‌دهی رانش، اون کاهش قدرت مانوری که به خاطر حذف کاناردها به وجود میاد رو جبران کرد. به هر حال اضافه کردن کاناردها وزن هواپیما رو بالا میبرد و یک جورهایی یک «جریمه وزنی» برای بدنه محسوب میشد. به نقل از یک منبع، «یک بدنه معمولی به همراه کنترل جهت‌دهی رانش، حالا میتونه همون قابلیت (مانور) رو فراهم کنه».

از طرفی، پیشرفت‌های صنعتی در زمینه آویونیک و رادارها هم باعث شده بود که وزن و اندازه این قطعات کمتر بشه و این موضوع مرکز ثقل هواپیما رو به سمت عقب میبرد. به همین خاطر، طراح‌ها کاناردها (و همچنین ترمز هوایی پشتی که روی سوخو-۲۷ام بود) رو حذف کردن. اندازه دم‌های عمودی، برآمدگی پشت کابین و بوم دم هم کوچکتر شد. با این تغییرات و همچنین استفاده بیشتر از آلیاژهای آلومینیوم و تیتانیوم و مواد کامپوزیتی، طراح‌ها تونستن وزن خالی هواپیما رو کاهش بدن، در حالی که حداکثر وزن برخاستش تقریبا مشابه سوخو-۲۷ام باقی مونده بود.

کابین خلبان: یک دفتر کار دیجیتال در آسمان

با اینکه سوخو-۲۷ام از نظر تئوری یک جنگنده چندمنظوره بود، اما تست‌های پروازی با نیروی هوایی روسیه نشون داد که به کارگیری موثر تسلیحاتش با مشکلاتی روبروست. به گفته مجله «هفته هوانوردی و فناوری فضایی»، خلبان‌های نیروی هوایی، آزمایش‌های تسلیحاتی با این هواپیما در آختوبینسک و لیپتسک رو یک «تجربه منفی» توصیف کردن و به طور خاص از طراحی کابین خلبان و تاثیری که روی فشار کاری خلبان تک‌نفره میذاشت، گله داشتن.

به همین خاطر، طراح‌ها، خلبان‌های آزمایش‌کننده و متخصص‌های نرم‌افزار آویونیک با هم همکاری کردن تا کابین و سیستم‌های مرتبط با اون رو از نو طراحی کنن و رابط کاربری انسان و ماشین رو بهبود بدن. سیستم مدیریت اطلاعات مجموعه آویونیک هواپیما تغییر کرد و حالا دو کامپیوتر دیجیتال داشت که اطلاعات رو از سیستم‌های کنترل پرواز و سلاح پردازش میکردن. این اطلاعات روی دو نمایشگر کریستال مایع (LCD) چندکاره به ابعاد ۹ در ۱۲ اینچ (۲۳ در ۳۰ سانتیمتر) نمایش داده میشدن که جایگزین نمایشگرهای لامپ پرتوی کاتدی کوچکتر سوخو-۲۷ام شده بودن. خلبان همچنین میتونست اطلاعات حیاتی پرواز رو روی نمایشگر سربالا (Head-up Display) ببینه و به کنترل‌های هاتس (HOTAS) مجهز بود که بهش اجازه میداد بدون برداشتن دست‌ها از روی دسته گاز و فرمان، خیلی از کارها رو انجام بده.

چشم‌ها و گوش‌های سوخو-۳۵ مدرن

سوخو-۳۵ جدید از رادار آرایه اسکن الکترونیکی غیرفعال (PESA) به اسم N035 ایربیس-ای (Irbis-E به معنی پلنگ برفی) استفاده میکنه که در واقع نسخه توسعه‌یافته رادار N011M هست که روی سوخو-۲۷ام تست شده بود. این رادار هسته اصلی سیستم کنترل سلاح سوخو-۳۵ رو تشکیل میده. ایربیس-ای قادره یک هدف هوایی رو از فاصله ۴۰۰ کیلومتری شناسایی کنه، ۳۰ هدف هوایی رو همزمان ردیابی کنه و با ۸ تای اونها درگیر بشه. علاوه بر این، این رادار چندکاره میتونه با استفاده از حالت «روزنه مصنوعی» (Synthetic Aperture)، تصاویر با وضوح بالا از سطح زمین تهیه کنه.

این هواپیما همچنین به یک سیستم هدف‌گیری الکترواپتیکال OLS-35 در جلوی کابین مجهز شده که روش‌های دیگه‌ای برای ردیابی، مثل جستجو و ردیابی فروسرخ (IRST)، فراهم میکنه. برای دفاع در برابر ردیابی دشمن، سوخو-۳۵ به سیستم جنگ الکترونیک L175M خیبینی-ام (Khibiny-M) مجهز شده. مهندس‌ها همچنین از مواد جاذب رادار در ورودی‌های موتور و مراحل جلویی کمپرسور موتور استفاده کردن تا سطح مقطع راداری جلویی سوخو-۳۵ رو به نصف کاهش بدن و برد شناسایی رادارهای دشمن رو به حداقل برسونن. گفته میشه سطح مقطع راداری این جنگنده بین ۱ تا ۳ متر مربع هست. این جنگنده چندمنظوره میتونه موشک‌های هوا به هوای با برد تا ۳۰۰ کیلومتر رو شلیک کنه و همچنین قادر به حمل موشک کروز ضد کشتی سنگین «اونیکس» و تعداد زیادی از تسلیحات هوا به زمین دیگه هست.

موتورهای قدرتمند و مانورپذیری فراصوت

نیروی محرکه سوخو-۳۵ از دو موتور توربوفن ساترن ای‌ال-۴۱اف۱اس (Saturn AL-41F1S) تامین میشه که قبلا با اسم ایزدلیه ۱۱۷اس (izdeliye 117S) شناخته میشدن. این موتورها که یک نسخه خیلی پیشرفته از موتور AL-31F هستن، ارتباط نزدیکی با موتور ساترن ای‌ال-۴۱اف۱ (ایزدلیه ۱۱۷) سوخو-۵۷ دارن و تفاوت اصلیشون در سیستم کنترل موتور هست.

موتورها به نازل‌های جهت‌دهی رانش مجهز هستن که محور چرخششون زاویه‌داره. این نازل‌ها در یک صفحه برای حرکت عمودی (pitch) کار میکنن، اما این زاویه‌دار بودن به هواپیما اجازه میده با تغییر جهت متفاوت هر نازل، حرکات چرخشی (roll) و انحرافی (yaw) هم ایجاد کنه. این پیکربندی اولین بار روی سوخو-۳۰ام‌کاآی پیاده‌سازی شد و روی سوخو-۵۷ هم استفاده میشه. سیستم جهت‌دهی رانش سوخو-۳۵ و سیستم‌های یکپارچه کنترل پرواز و پیشرانه به هواپیما اجازه میدن به مانورهای ۹ جی و «ابر چابکی» (supermaneuverability) دست پیدا کنه و مانورهای پس از واماندگی (post-stall) رو در سرعت‌های پایین انجام بده. این رویکرد با دکترین نبرد هوایی غربی که بر حفظ انرژی جنبشی جنگنده تاکید داره، متفاوته.

سرگئی بوگدان، خلبان ارشد آزمایش‌کننده سوخو، در این باره میگه: «نبرد هوایی کلاسیک با سرعت بالا شروع میشه، اما اگه در شلیک اول خطا کنی—و این احتمال وجود داره چون مانورهایی برای فرار از موشک‌ها هست—نبرد طولانی‌تر خواهد شد. بعد از مانور دادن، هواپیما سرعت کمتری خواهد داشت، اما هر دو هواپیما ممکنه در موقعیتی باشن که نتونن شلیک کنن. اما ابر چابکی به یک هواپیما اجازه میده در عرض سه ثانیه بچرخه و یک شلیک دیگه انجام بده.»

این موتورها همچنین به سوخو-۳۵ این قابلیت محدود رو میدن که بدون استفاده از پس‌سوز (afterburner) به سرعت فراصوت بالای ۱.۱ ماخ برسه و اون رو حفظ کنه؛ قابلیتی که به «سوپرکروز» (supercruise) معروفه.

از طراحی تا پرواز: چالش‌های اولیه

بعد از اینکه کار طراحی تموم شد، کارخانه KnAAPO اولین نمونه اولیه رو ساخت که در اواسط سال ۲۰۰۷ آماده شد. این نمونه اولیه، با کد سوخو-۳۵-۱، برای آماده‌سازی اولین پروازش به «موسسه تحقیقات پروازی گروموف» در فرودگاه ژوکوفسکی منتقل شد. در ۱۹ فوریه ۲۰۰۸، «سرگئی بوگدان» این هواپیما رو برای اولین پرواز ۵۵ دقیقه‌ایش از ژوکوفسکی به آسمان برد. بوگدان بعدها در ۲ اکتبر همون سال، دومین نمونه اولیه رو از فرودگاه دزیومگی (Dzyomgi) کارخانه KnAAPO به پرواز در آورد.

قرار بود برنامه تست پروازی شامل سه نمونه اولیه پروازی باشه، اما در ۲۶ آوریل ۲۰۰۹، یک روز قبل از اولین پرواز برنامه‌ریزی شده‌اش، چهارمین سوخو-۳۵ (یک فروند هم برای تست‌های استاتیک روی زمین ساخته شده بود) در حین یک آزمایش تاکسی کردن سریع روی باند فرودگاه دزیومگی دچار سانحه شد. هواپیما به یک مانع در انتهای باند برخورد کرد و در آتش سوخت. خلبان موفق به ایجکت شد اما دچار سوختگی شد. علت این حادثه، خرابی سیستم مدیریت موتور اعلام شد که باعث شده بود پس‌سوز خاموش نشه.

از صادرات تا خدمت داخلی، روسیه اولین مشتری می‌شود

با اینکه پروژه سوخو-۳۵ در درجه اول برای بازار صادراتی در نظر گرفته شده بود، اما اولین سفارش واقعی برای ۴۸ فروند سوخو-۳۵اس (Su-35S) توسط وزارت دفاع روسیه در نمایشگاه هوایی ماکس ۲۰۰۹ ثبت شد (این بخشی از یک قرارداد بزرگتر به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار برای خرید ۶۴ جنگنده بود). در مراحل اولیه برنامه تست پروازی، سوخو تخمین میزد که بازاری برای ۱۶۰ فروند از این هواپیما وجود داره، با تاکید ویژه بر کشورهای آمریکای لاتین، جنوب شرق آسیا و خاورمیانه. بعضی از این کشورها مثل الجزایر، مالزی و هند، از قبل کاربر خانواده سوخو-۳۰ام‌کا بودن.

در اولین حضور بین‌المللی این جنگنده در نمایشگاه هوایی پاریس ۲۰۱۳، میخائیل پوگوسیان، مدیرعامل شرکت مادر سوخو یعنی «شرکت هواپیمایی متحد» (UAC)، اعلام کرد که تقاضای تخمینی برای ۲۰۰ فروند از این هواپیما وجود داره که به طور مساوی بین بازار داخلی و صادراتی تقسیم میشه. با این حال، تا پایان سال ۲۰۱۵ طول کشید تا اولین قرارداد صادراتی با چین امضا بشه. تا اون زمان، دولت روسیه یک سفارش تکمیلی برای ۵۰ فروند دیگه هم ثبت کرده بود.

در نوامبر ۲۰۰۹، کارخانه KnAAPO (که در سال ۲۰۱۳ بعد از پیوستن به شرکت سوخو به KnAAZ تغییر نام داد) ساخت اولین هواپیمای تولیدی رو شروع کرد. مونتاژ عمومی اون در اکتبر ۲۰۱۰ تموم شد و تا اون موقع، خلبان‌ها و مهندس‌ها تست‌های اولیه سیستم‌های هواپیما رو با موفقیت به پایان رسونده بودن. اولین سوخو-۳۵اس در می ۲۰۱۱ اولین پروازش رو انجام داد و به همراه چند فروند دیگه به آختوبینسک تحویل داده شد تا تست‌های مشترک دولتی با وزارت دفاع رو شروع کنن و هواپیما رو برای ورود به خدمت آماده کنن. از اونجایی که تولید سوخو-۳۵اس همزمان با آزمایش‌ها انجام میشد، بعضی از هواپیماهای اولیه تولیدی بعدها بر اساس نتایج این تست‌ها اصلاح شدن. در دسامبر ۲۰۱۸، شرکت هواپیمایی متحد اعلام کرد که صدمین سوخو-۳۵اس در کارخانه کومسومولسک-بر-آمور تولید شده.

---

فصل سوم: سوخو-۳۵ در خدمت نیروی هوایی روسیه

حالا بیایم ببینیم این جنگنده بعد از ورود به خدمت چه سرنوشتی پیدا کرد.

از تست‌های تسلیحاتی تا تیم آکروجت

یادته گفتیم سه فروند سوخو-۲۷ام تولیدی در سال ۱۹۹۶ ساخته شدن؟ این سه فروند به مرکز تست پروازی دولتی شماره ۹۲۹ در پایگاه هوایی ولادیمیروفکا در آختوبینسک تحویل داده شدن تا آزمایش‌های تسلیحاتی رو انجام بدن. در سال ۲۰۰۱، نیروی هوایی تصمیم گرفت چند فروند از این سوخو-۲۷ام‌ها رو برای تجهیز مجدد تیم آکروجت «شوالیه‌های روسی» (Russian Knights) منتقل کنه. به همین منظور، خلبان‌های این تیم پروازهای آشنایی با این هواپیما انجام دادن. در سال ۲۰۰۳، سه فروند تولیدی و دو فروند پیش‌تولید سوخو-۲۷ام به پایگاه هوایی کوبینکا، محل استقرار این تیم، رسیدن. اما متاسفانه، از این هواپیماها بیشتر به عنوان منبعی برای تامین قطعات یدکی برای هواپیماهای دیگه این تیم نمایشی استفاده شد.

ورود به خدمت سوخو-۳۵اس مدرن

داستان سوخو-۳۵اس مدرن متفاوت بود. اولین قرارداد برای ۴۸ فروند در نمایشگاه ماکس ۲۰۰۹ امضا شد. در می ۲۰۱۱، سوخو اولین فروند رو برای انجام تست‌های مشترک دولتی تحویل داد. اولین مرحله از این آزمایش‌ها در آگوست ۲۰۱۱ شروع شد. تا مارس ۲۰۱۲، دو نمونه اولیه و چهار هواپیمای تولیدی در حال انجام پروازهایی برای تست مشخصات فنی بودن و تا پایان اون سال، مشخص شد که این جنگنده به طور کلی با الزامات خواسته شده مطابقت داره. یک دسته شش‌تایی از هواپیماهای تولیدی در دسامبر ۲۰۱۲ تحویل داده شد. در فوریه ۲۰۱۳، پنج فروند از این‌ها در موسسه تحقیقات پروازی گروموف، مرحله دوم آزمایش‌ها رو شروع کردن که روی تسلیحات و مانورپذیری رزمی سوخو-۳۵ تمرکز داشت.

دوازده فروند دیگه در دسامبر ۲۰۱۳ و دوازده فروند بعدی در فوریه ۲۰۱۴ تحویل داده شدن. از این دوازده فروند آخر، ده تاشون به هنگ ۲۳ هوانوردی جنگنده در شرق دور روسیه تحویل شدن و دو تای باقی‌مونده هم مامور شدن تا فاز نهایی تست‌های مشترک دولتی رو انجام بدن. این تحویل، به معنی ورود رسمی سوخو-۳۵ به خدمت عملیاتی بود. چند فروند سوخو-۳۵اس بعدها به لیپتسک منتقل شدن تا تاکتیک‌های رزمی بیشتری رو توسعه بدن و پرسنل خدمتی رو آموزش بدن. سوخو-۳۵اس‌های روسیه همچنین به طور دائم در پایگاه هوایی بسووتس نزدیک مرز فنلاند و پایگاه هوایی سنترالنایا اوگلوایا نزدیک ولادی‌وستوک مستقر هستن.

ورود سوخو-۳۵اس به خدمت، بخشی از برنامه تسلیحاتی دولتی روسیه برای سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ بود که بعد از جنگ با گرجستان در سال ۲۰۰۸ تدوین شد. هدف این برنامه، افزایش قابل توجه تعداد تجهیزات نظامی مدرن در نیروهای مسلح روسیه بود. این هواپیما در کنار سوخو-۳۰ام۲، سوخو-۳۰اس‌ام و جنگنده-بمب‌افکن سنگین‌تر سوخو-۳۴ تحویل داده میشد. گفته میشه خرید همزمان سه مدل مختلف از یک خانواده (خانواده سوخو-۲۷)، برای حمایت از دو کارخانه سازنده در شرایطی بود که سفارش‌های صادراتی کاهش پیدا کرده بود. جالبه بدونی که سوخو-۳۰ام۲ به عنوان هواپیمای آموزشی برای سوخو-۳۵ استفاده میشه. سوخو-۳۵اس در اواخر سال ۲۰۱۸ به توانایی عملیاتی کامل (FOC) دست پیدا کرد. در جولای ۲۰۲۰، تیم آکروجت «شوالیه‌های روسی» هشت فروند سوخو-۳۵اس جدید دریافت کرد. همچنین در سپتامبر ۲۰۲۲، اسکادران ۱۸۵ آموزش رزمی که به عنوان اسکادران «متجاوز» (Aggressor) نیروی هوایی روسیه شناخته میشه، سه فروند سوخو-۳۵اس جدید تحویل گرفت.

سوخو-۳۵ در میدان نبرد واقعی

این جنگنده در دو میدان نبرد مهم حضور داشته: سوریه و اوکراین.

اولین آزمون در آسمان سوریه

در ژانویه ۲۰۱۶، روسیه اولین استقرار رزمی سوخو-۳۵اس رو با فرستادن چهار فروند از این هواپیما به سوریه انجام داد. این اقدام بعد از افزایش تنش‌ها بین روسیه و ترکیه به خاطر گزارش‌هایی از ورود هواپیماهای روسی به حریم هوایی ترکیه و سرنگونی یک بمب‌افکن سوخو-۲۴ روسی توسط یک اف-۱۶ ترکیه‌ای در نوامبر ۲۰۱۵، صورت گرفت. استقرار رزمی در سوریه به روس‌ها کمک کرد تا تعدادی از مشکلات هواپیما، مثلا در بخش آویونیک، رو پیدا و حل کنن. سوخو-۳۵ها در سوریه در حالی دیده شدن که بمب‌های غیرهدایت‌شونده حمل میکردن، اما منابع روسی ادعا میکنن که این جنگنده با استفاده از تسلیحات هدایت‌شونده هم به اهداف زمینی حمله کرده.

گزارش‌هایی از رویارویی سوخو-۳۵ با هواپیماهای دیگه هم منتشر شده:

• ۲۰ آگوست ۲۰۱۹: دو فروند سوخو-۳۵اس روسی، دو فروند اف-۱۶ نیروی هوایی ترکیه رو بر فراز جنوب ادلب رهگیری کردن و اونها رو مجبور به ترک حریم هوایی سوریه کردن.
• ۱۰ سپتامبر ۲۰۱۹: سوخو-۳۵های روسی دوباره چند هواپیمای اسرائیلی رو بر فراز جنوب سوریه رهگیری کردن و مانع از انجام حملات هوایی اونها شدن.
• ۱۹ سپتامبر ۲۰۱۹: ادعا میشه که دو سوخو-۳۵ روسی هواپیماهای اسرائیلی رو که برای حمله به حومه دمشق آماده میشدن، رهگیری کردن.
• ۱۵ اکتبر ۲۰۱۹: یک اف-۱۶ ترکیه‌ای توسط سوخو-۳۵های روسی رهگیری و مجبور به عقب‌نشینی شد، در حالی که قصد بمباران مقر نیروهای دموکراتیک سوریه در منبج رو داشت.
• ۱۲ نوامبر ۲۰۱۹ و ۷ دسامبر ۲۰۱۹: گزارش‌های مشابهی از رهگیری هواپیماهای اسرائیلی توسط سوخو-۳۵های روسی در حین حملات هوایی به دمشق و پایگاه هوایی T-4 منتشر شد.

جنگ در اوکراین: پیروزی‌ها و شکست‌ها

در طول جنگ اوکراین، جنگنده‌های سوخو-۳۰اس‌ام و سوخو-۳۵اس روسیه برای ماموریت‌های برتری هوایی استفاده شدن. تا سپتامبر ۲۰۲۲، حداقل هفت پیروزی هوا به هوا علیه جنگنده‌های اوکراینی و یک پیروزی علیه یک هلیکوپتر میل-۱۴ نیروی دریایی اوکراین تایید شد. در یک مورد خاص در ۶ مارس ۲۰۲۲، یک خلبان سوخو-۳۵اس در یک سورتی پرواز، دو هلیکوپتر میل-۸ و یک هواپیمای تهاجمی سوخو-۲۵ اوکراینی رو سرنگون کرد.

اما این جنگ برای سوخو-۳۵ بدون تلفات هم نبوده. موارد زیر از جمله خسارات ثبت شده برای این جنگنده هستن:

• ۳ آوریل ۲۰۲۲: یک سوخو-۳۵اس روسی توسط نیروهای اوکراینی سرنگون شد. خلبان ایجکت کرد و به اسارت در اومد. اون در بازجویی‌ها گفت که هواپیماش نزدیک شهر ایزیوم در حین درگیری با پدافند هوایی اوکراین هدف قرار گرفته.
• ۱۹ جولای ۲۰۲۲: فرماندهی نیروی هوایی اوکراین ادعا کرد که یک سوخو-۳۵ رو نزدیک کاخوفکا سرنگون کرده. عکس‌های محل سقوط در فوریه ۲۰۲۳ منتشر و تایید شد که هواپیمای ساقط شده یک سوخو-۳۵اس بوده.
• ۱۴ و ۲۲ می ۲۰۲۳: گزارش شد که دو فروند سوخو-۳۵ بر فراز منطقه بریانسک توسط موشک‌های پاتریوت اوکراینی سرنگون شدن.
• ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۳: در یک حادثه «آتش خودی»، یک سامانه پدافند هوایی اس-۳۰۰ روسی، یک سوخو-۳۵ خودی رو نزدیک منطقه توکماک سرنگون کرد. گزارش اولیه حاکی از این بود که رادار کنترل آتش اس-۳۰۰ نتونسته دوست رو از دشمن تشخیص بده.
• فوریه ۲۰۲۴: وزارت دفاع اوکراین ادعا کرد که دو سوخو-۳۵ دیگه رو در این ماه سرنگون کرده و این رو «بزرگترین نتیجه در سرنگونی جت‌های روسی از اکتبر ۲۰۲۲» توصیف کرد.

بر اساس گزارش موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک در می ۲۰۲۳، روسیه از ابتدای جنگ اوکراین بیش از پنج فروند سوخو-۳۵ رو به دلایل مختلف از جمله آتش خودی، سقوط یا سرنگونی توسط نیروهای اوکراینی با استفاده از پدافندهای هوایی غربی، از دست داده. در ۷ ژوئن ۲۰۲۵ نیز ویدیویی از لاشه در حال سوختن یک سوخو-۳۵ روسی در منطقه کورسک منتشر شد که نیروی هوایی اوکراین مسئولیت سرنگونی آن را بر عهده گرفت.

---

فصل چهارم: داستان صادرات، یک مسیر پر پیچ و خم

سوخو-۳۵ از ابتدا با نگاهی به بازارهای جهانی طراحی شد، اما فروختنش به کشورهای دیگه داستان پرماجرایی داشته.

چین: اولین و بزرگترین مشتری خارجی

در اوایل دهه ۱۹۹۰، بحث‌هایی در مورد فروش سوخو-۲۷ام به چین وجود داشت. در سال ۱۹۹۵، مقامات سوخو حتی یک پیشنهاد تولید مشترک رو مطرح کردن، به شرطی که پکن با خرید ۱۲۰ فروند موافقت کنه. اما گفته میشه وزارت خارجه روسیه به خاطر نگرانی از کپی‌کاری چینی‌ها از سوخو-۲۷، جلوی فروش سوخو-۲۷ام و بمب‌افکن تو-۲۲ام رو گرفت.

این نگرانی‌ها بی‌دلیل نبود. چین قبلا سوخو-۲۷اس‌کا و سوخو-۳۳ رو مهندسی معکوس کرده و به ترتیب جنگنده‌های جی-۱۱بی (J-11B) و جی-۱۵ (J-15) رو ساخته بود. به همین خاطر، وقتی مذاکرات برای فروش سوخو-۳۵ مدرن شروع شد، روس‌ها خیلی محتاط بودن.

مقامات چینی از سال ۲۰۰۶ به این جنگنده علاقه نشون داده بودن، اما تا نمایشگاه هوایی ژوهای ۲۰۱۰ طول کشید تا «الکساندر میخیف» از شرکت «روس‌بورون‌اکسپورت» (آژانس دولتی صادرات دفاعی روسیه) بگه که روسیه آماده مذاکره با چین در مورد سوخو-۳۵ هست. مذاکرات رسما در سال ۲۰۱۲ با امضای یک توافقنامه پروتکلی شروع شد، اما نهایی شدن قرارداد تا سال ۲۰۱۵ طول کشید.

مشکل اصلی، نگرانی از نقض حقوق مالکیت معنوی بود. روس‌ها میترسیدن که چین دوباره هواپیما رو کپی کنه و طرح کپی‌شده رو در بازار صادراتی بفروشه. در یک مقطع، روس‌بورون‌اکسپورت از چین خواست که یک تضمین قانونی برای کپی نکردن بده. صنعت چین هم به طور خاص به موتور AL-41F1S و رادار ایربیس-ای علاقه داشت. روس‌ها اول اصرار داشتن که چین حداقل ۴۸ فروند بخره تا ریسک کپی‌کاری جبران بشه، اما بعد از دخالت کرملین در سال ۲۰۱۲، این تعداد به ۲۴ فروند کاهش پیدا کرد. یک مشکل دیگه هم اصرار چین بر استفاده از قطعات و آویونیک ساخت خودش در سوخو-۳۵ بود. کرملین دوباره دخالت کرد و با این خواسته موافقت کرد که یک امتیاز بزرگ محسوب میشد.

بالاخره در نوامبر ۲۰۱۵، چین با امضای قراردادی به ارزش ۲ میلیارد دلار برای خرید ۲۴ فروند، به اولین مشتری صادراتی سوخو-۳۵ تبدیل شد. اولین چهار فروند در دسامبر ۲۰۱۶ تحویل داده شدن. جالبه که بعد از این تحویل، وبسایت ارتش چین نوشت که با ورود به خدمت جنگنده نسل پنجمی جی-۲۰، روسیه فهمیده که سوخو-۳۵ «به زودی ارزشش رو در بازار چین از دست میده… ما خیلی امیدواریم که سوخو-۳۵ آخرین هواپیمای (رزمی) باشه که چین وارد میکنه.» چین ۱۰ فروند بعدی رو در سال ۲۰۱۷ و ۱۰ فروند آخر رو در سال ۲۰۱۸ تحویل گرفت. این جنگنده‌ها در آوریل ۲۰۱۸ رسما وارد خدمت نیروی هوایی چین شدن و در استان گوانگ‌دونگ مستقر هستن.

این معامله حتی باعث شد که آمریکا در سپتامبر ۲۰۱۸، دپارتمان توسعه تجهیزات چین و مدیرش رو به خاطر خرید ۱۰ فروند سوخو-۳۵ در سال ۲۰۱۷ و تجهیزات سامانه اس-۴۰۰ در سال ۲۰۱۸، تحریم کنه.

ایران: یک معامله پر از شایعه و ابهام

گزارش‌هایی منتشر شد مبنی بر اینکه نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در حال بررسی خرید سوخو-۳۵ هست. گفته شد که آموزش خلبان‌های ایرانی از بهار ۲۰۲۲ شروع شده و هواپیماها ممکنه در سال ۲۰۲۳ تحویل داده بشن. این معامله میتونست شامل ۲۴ فروند سوخو-۳۵ باشه که در اصل برای مصر ساخته شده بودن.

در دسامبر ۲۰۲۲ و ژانویه ۲۰۲۳، رسانه‌های دولتی این معامله رو تایید کردن و گفتن که تحویل‌ها از بهار شروع میشه.

جولای ۲۰۲۳، گفته شد ایران به خاطر سرمایه‌گذاری بیشتر روی توانایی‌های بومی ساخت جنگنده، در حال تجدید نظر در مورد خرید سوخو-۳۵ هست و همین باعث شد بعضی منابع بگن که معامله لغو شده. با این حال، ایران جت‌های آموزشی پیشرفته یاک-۱۳۰ رو تحویل گرفت که برای آموزش خلبان‌ها قبل از پرواز با جنگنده‌هایی مثل سوخو-۳۵ استفاده میشن.

در نوامبر ۲۰۲۳، اعلام شد ایران قرارداد خرید سوخو-۳۵ رو نهایی کرده، اما جزئیات بیشتری منتشر نشد.

گزارش‌هایی از سفارش ۲۴ فروند در آوریل ۲۰۲۴ منتشر شد، اما این گزارش‌ها توسط رسانه SNN تکذیب شد.

در نهایت در ژانویه ۲۰۲۵، ایران گفت که سوخو-۳۵ها توسط ایران خریداری شده‌اند. اما جزئیات بیشتری ارائه نشد.

مصر؛ سفارشی که به مقصد نرسید

در مارس ۲۰۱۹، گزارش شد که مصر قراره «بیش از دو جین» سوخو-۳۵ رو در قراردادی به ارزش حدود ۲ میلیارد دلار که در اواخر ۲۰۱۸ نهایی شده بود، از روسیه بخره. انتظار میرفت تحویل‌ها از سال ۲۰۲۰ یا ۲۰۲۱ شروع بشه. اما مایک پمپئو، وزیر خارجه وقت آمریکا، به مصر هشدار داد که در صورت خرید این جنگنده‌ها، با تحریم‌های قانون کاتسا (CAATSA) روبرو خواهد شد.

با این وجود، روسیه در می ۲۰۲۰ تولید سوخو-۳۵ برای مصر رو شروع کرد و اولین پنج فروند در جولای ۲۰۲۰ از کارخانه KnAAZ به پرواز در اومدن. تا ژوئن ۲۰۲۱، در مجموع ۱۷ فروند برای مصر تولید شده بود. اما در ژانویه ۲۰۲۲، یک روزنامه مصری گزارش داد که مصر، الجزایر و اندونزی سفارش‌های سوخو-۳۵ خودشون رو لغو میکنن. در مارس ۲۰۲۲، اعلام یک توافق با آمریکا برای فروش جنگنده‌های اف-۱۵ به نیروی هوایی مصر، تایید کرد که مصر معامله سوخو-۳۵ رو رها کرده و هواپیماهایی که برای این کشور ساخته شده بودن، به جای اون به ایران تحویل داده میشن.

اندونزی: گیر افتاده در میان فشارهای سیاسی

در سال ۲۰۱۴، روسیه سوخو-۳۵ رو برای جایگزینی جنگنده‌های قدیمی اف-۵ اندونزی پیشنهاد داد. در سال ۲۰۱۵، اندونزی به خاطر آشنایی نیروی هوایی‌اش با سوخو-۲۷ و سوخو-۳۰، این جنگنده رو از بین رقبایی مثل یوروفایتر تایفون، داسو رافال، اف-۱۶ و ساب گریپن انتخاب کرد. قراردادی برای ۱۱ فروند در فوریه ۲۰۱۸ امضا شد که نصف قیمت ۱.۱۴ میلیارد دلاری اون قرار بود به صورت کالا پرداخت بشه.

اما تا می ۲۰۲۴، هیچ هواپیمایی تحویل داده نشده. در مارس ۲۰۲۰، بلومبرگ گزارش داد که خرید به خاطر فشار آمریکا لغو شده، هرچند اندونزی و روسیه این موضوع رو رد کردن. در دسامبر ۲۰۲۱، رئیس ستاد نیروی هوایی اندونزی گفت که خرید به دلایل بودجه‌ای لغو میشه. در ژوئن ۲۰۲۳، وزارت دفاع اندونزی گزارش داد که خرید به خاطر تهدید تحریم‌های آمریکا از طریق کاتسا و اوفک (OFAC) با مانع روبرو شده. با این حال، در می ۲۰۲۴، سفیر اندونزی در روسیه اظهار داشت که قرارداد همچنان پابرجاست.

مشتریان بالقوه و مناقصه‌های ناموفق

سوخو-۳۵ به کشورهای دیگه‌ای هم پیشنهاد شده یا مورد توجه قرار گرفته، اما هیچکدوم به نتیجه نرسیده:

• امارات متحده عربی: در دهه ۱۹۹۰ سوخو-۲۷ام رو ارزیابی کرد اما میراژ ۲۰۰۰ خرید. در سال ۲۰۱۷ یک توافق اولیه برای خرید سوخو-۳۵ امضا کرد اما این معامله هم پیش نرفت.
• هند: به خاطر هزینه بالای پروژه مشترک جنگنده نسل پنجم (FGFA)، گزارش شد که هند و روسیه در حال بررسی یک نسخه ارتقا یافته از سوخو-۳۵ با فناوری پنهان‌کاری به عنوان یک جایگزین ارزان‌تر هستن. این جنگنده در مناقصه جدید MMRCA 2.0 برای خرید ۱۱۴ جنگنده هم رقابت میکنه.
• الجزایر: در سال ۲۰۱۶ یک سوخو-۳۵ رو برای تست درخواست کرد و از مشخصات پروازیش راضی بود. در سال ۲۰۱۹ گزارش شد که قراردادی برای ۱۴ فروند امضا کرده، اما هیچ دولت این موضوع رو تایید نکرده.
• ترکیه: بعد از اینکه ترکیه به خاطر خرید سامانه اس-۴۰۰ از برنامه اف-۳۵ حذف شد، روسیه در سال ۲۰۱۹ بهش پیشنهاد فروش سوخو-۳۵ رو داد.
• برزیل: در دهه ۱۹۹۰ مذاکراتی برای خرید سوخو-۲۷ام انجام شد. بعدها در مناقصه‌های F-X و F-X2، سوخو-۳۵ مدرن هم پیشنهاد شد، اما برزیل در نهایت جنگنده گریپن رو انتخاب کرد.
• کره جنوبی: در دهه ۱۹۹۰، روسیه سوخو-۲۷ام و سوخو-۳۷ رو برای برنامه F-X کره جنوبی پیشنهاد داد، اما در نهایت اف-۱۵کا برنده شد.
• سایر کشورها: ونزوئلا، لیبی، قزاقستان، کره شمالی، پاکستان و سودان هم به عنوان علاقه‌مندان به این جنگنده نام برده شدن، اما هیچکدوم به خرید منجر نشده.

---

فصل پنجم: آیا این همه هیاهو واقعی است؟ نگاهی به انتقادات

با وجود تمام مشخصات impressive که برای سوخو-۳۵ اعلام میشه، تحلیل‌هایی هم وجود داره که این جنگنده رو «بیش از حد بزرگ‌شده» (overhyped) میدونن. به گفته «آبهیروپ سنگوپتا»، یک کارشناس هوانوردی، سوخو-۳۵ به عنوان یک جنگنده «جهان‌خوار» بازاریابی میشه، در حالی که حتی به اون نزدیک هم نیست.

این انتقادات روی چند نکته کلیدی تمرکز دارن:

• رادار: با اینکه به عنوان یک جنگنده نسل ++۴ بازاریابی میشه، سوخو-۳۵ تنها جنگنده بزرگ نسل چهارم هست که رادار آرایه اسکن الکترونیکی فعال (AESA) نداره و از رادار قدیمی‌تر PESA (ایربیس-ای) استفاده میکنه. برد ۳۵۰ کیلومتری که برای این رادار اعلام میشه، فقط در حالت جستجوی محدود در یک میدان دید خیلی کوچک به دست میاد و در حالت جستجوی عادی این برد به ۲۰۰ کیلومتر کاهش پیدا میکنه. حداکثر برد هدف‌گیری این رادار هم ۲۵۰ کیلومتر هست، حتی برای یک هدف بزرگ مثل بمب‌افکن بی-۵۲. وضوح ۳ متری این رادار در حالت روزنه مصنوعی هم با وضوح رادار APG-70 جنگنده اف-۱۵ای در دهه ۱۹۸۰ قابل مقایسه است.
• سیستم IRST: سیستم OLS-35 که به عنوان یک ابزار «ضد پنهان‌کاری» تبلیغ میشه، از یک سنسور فروسرخ غیرتصویری استفاده میکنه و فقط میتونه ۴ هدف رو ردیابی کنه. در حالی که سیستم‌های مدرن غربی مثل PIRATE روی یوروفایتر تایفون، سنسور تصویری دارن و میتونن ۵۰۰ هدف رو ردیابی کنن.
• تسلیحات: در نبردهای نزدیک (WVR)، موشک آر-۷۳ (R-73) سوخو-۳۵ فاقد جستجوگر فروسرخ تصویری هست و زاویه خارج از محور هدف‌گیریش به ۶۰ درجه محدود میشه. این در حالیه که موشک‌های غربی مثل AIM-9X و پایتون-۴، زاویه‌ای بیشتر از ۹۰ درجه دارن. در نبردهای دوربرد (BVR) هم موشک‌های غربی مثل AIM-120D و متئور، پوشش درگیری ۶۰ درصد بیشتر و مقاومت بهتری در برابر جنگ الکترونیک نسبت به موشک آر-۷۷ (R-77) دارن. علاوه بر این، خیلی از سوخو-۳۵ها به خاطر کمبود آر-۷۷، با موشک‌های قدیمی‌تر آر-۲۷ پرواز میکنن.
• آسیب‌پذیری در برابر جنگ الکترونیک: رادار ایربیس-ای به خاطر پهنای باند کمترش، در برابر سیستم‌های جنگ الکترونیک مدرن آسیب‌پذیره.

این تحلیل نتیجه میگیره که سوخو-۳۵ قطعا تواناترین جنگنده نیروی هوایی روسیه است و یک تهدید جدی برای هر جنگنده نسل چهارمی محسوب میشه، اما اینکه در سطح جنگنده‌های امروزی مثل اف-۱۵ای، اف/ای-۱۸ای/اف، تایفون یا رافال باشه، یا حتی «برتر» از اونها، «نادیده گرفتن واقعیته». این منبع میگه: «اگه از زیر لایه‌های پروپاگاندا نگاه کنی، اونها واقعا در هیچ زمینه‌ای به جز شاید نمایش‌های هوایی، برتری ندارن.»

---

فصل ششم: شناسنامه سوخو-۳۵

حالا بیایم نگاه دقیق‌تری به انواع مختلف این جنگنده و مشخصات فنیش بندازیم.

انواع مختلف سوخو-۳۵

• Su-27M/Su-35: طراحی جنگنده تک‌نفره با کد کارخانه‌ای T-10M. این همون مدل اولیه با کانارد، بدنه جلویی جدید و سیستم کنترل پرواز دیجیتال بود.
• Su-37: یک نمایشگر فناوری که از یازدهمین سوخو-۲۷ام تبدیل شده بود. این مدل به موتورهای جهت‌دهی رانش، کابین شیشه‌ای و رادار N011M مجهز بود.
• Su-35UB: یک هواپیمای آموزشی دو نفره که توسط KnAAPO طراحی و ساخته شد. این مدل هم کانارد و دم‌های عمودی بلند سوخو-۲۷ام رو داشت و هم موتورهای جهت‌دهی رانش.
• Su-35BM: جنگنده تک‌نفره‌ای که یک بازطراحی بزرگ از سوخو-۲۷ اصلی بود. این مدل کانارد و ترمز هوایی پشتی رو حذف کرده بود و به رادار جدید ایربیس-ای، کابین بازطراحی شده و موتورهای جهت‌دهی رانش AL-41F1S مجهز بود. این اسم یک نام غیررسمی هست و سوخو این مدل رو فقط با نام «سوخو-۳۵» بازاریابی میکنه.
• Su-35S: نام نسخه تولیدی Su-35BM برای نیروی هوافضای روسیه است. حرف S مخفف Stroyevoy به معنی «رزمی» است. نام گزارش‌دهی ناتو برای این مدل Flanker-M است.

کاربران فعلی

• چین: نیروی هوایی ارتش آزادی‌بخش خلق – ۲۴ فروند در خدمت.
• روسیه: نیروی هوافضای روسیه – ۱۱۰ فروند تا دسامبر ۲۰۲۲ در خدمت. یک سفارش سوم برای ۳۰ فروند در آگوست ۲۰۲۰ نهایی شد تا تعداد کل رو به ۱۲۸ فروند برسونه.

حوادث و سوانح

• ۲۶ آوریل ۲۰۰۹: چهارمین نمونه اولیه Su-35BM در حین یک آزمایش تاکسی سریع به خاطر نقص ترمز سقوط کرد و از بین رفت.
• ۳۱ جولای ۲۰۲۱: یک Su-35S در حین یک پرواز آموزشی در منطقه خاباروفسک به خاطر نقص فنی موتور سقوط کرد.
• ۲۸ مارس ۲۰۲۴: یک سوخو-۳۵ در سواحل سواستوپل در دریا سقوط کرد.

مشخصات فنی سوخو-۳۵اس (Su-35S)

مشخصه	مقدار
خدمه	۱ نفر
طول	۲۱.۹ متر
طول بال	۱۵.۳ متر
ارتفاع	۵.۹ متر
مساحت بال	۶۲ متر مربع
وزن خالی	۱۹,۰۰۰ کیلوگرم
وزن ناخالص	۲۵,۳۰۰ کیلوگرم (با ۵۰٪ سوخت داخلی)
حداکثر وزن برخاست	۳۴,۵۰۰ کیلوگرم
ظرفیت سوخت داخلی	۱۱,۵۰۰ کیلوگرم
پیشرانه	۲ موتور توربوفن ساترن AL-41F1S با پس‌سوز
نیروی رانش خشک	۸۶.۳ کیلونیوتن (هر موتور)
نیروی رانش با پس‌سوز	۱۳۷.۳ کیلونیوتن (هر موتور)
حداکثر سرعت	۲,۴۰۰ کیلومتر بر ساعت (ماخ ۲.۲۵) در ارتفاع بالا
برد	۳,۶۰۰ کیلومتر در ارتفاع بالا
برد رزمی	حدود ۱,۶۰۰ کیلومتر
سقف پروازی	۱۸,۰۰۰ متر (۵۹,۰۰۰ فوت)
محدودیت جی	+۹
نرخ صعود	+۲۸۰ متر بر ثانیه
تسلیحات
توپ	۱ قبضه توپ ۳۰ میلیمتری داخلی GSh-30-1 با ۱۵۰ گلوله
جایگاه‌های حمل سلاح	۱۲ جایگاه با ظرفیت ۸,۰۰۰ کیلوگرم
موشک‌های هوا به هوا	R-27, R-77, R-73, R-37M
موشک‌های هوا به سطح	Kh-29, Kh-31, Kh-38, Kh-59
موشک‌های ضد کشتی	Kh-31, Kh-35, Kh-59, P-800 Oniks
موشک‌های ضد رادار	Kh-31, Kh-58
بمب‌ها	انواع بمب‌های هدایت‌شونده لیزری، تلویزیونی و ماهواره‌ای سری KAB و بمب‌های غیرهدایت‌شونده
راکت‌ها	S-25
آویونیک
رادار	Irbis-E (آرایه اسکن الکترونیکی غیرفعال)
سیستم جستجو و ردیابی	OLS-35 (فروسرخ)
جنگ الکترونیک	L175M Khibiny-M