سقوط جهانی نرخ باروری؛ نرخ باروری ایران از هفت به زیر دو در کمتر از دو دهه

آمار و ارقام چی میگن؟

اواسط قرن بیستم، نرخ باروری کل جهان – که به طور کلی به عنوان متوسط تعداد فرزندانی که یه زن در طول سال‌های باروری خودش به دنیا میاره تعریف میشه پنج بود. (اینجا لازمه اشاره بشه که هرچند در این مطلب از کلمه «زن» استفاده میشه تا با ادبیات این حوزه هماهنگ باشه، اما مشخصه که مردهای ترنس و افراد نان‌باینری هم میتونن باردار بشن). بعضی‌ها این جهش اواسط قرن بیستم رو «بیبی بوم» یا انفجار جمعیت نامیدن. اما پل ارلیک، بوم‌شناس، و آن ارلیک، زیست‌شناس حفاظت، نگاه متفاوتی داشتن و توی کتاب سال ۱۹۶۸ خودشون به اسم «بمب جمعیت» هشدار دادن که جمعیت بیش از حد به قحطی و نابودی محیط زیست منجر میشه. اما اونها نتونستن پیشرفت‌های فناوری کشاورزی و بهداشت رو پیش‌بینی کنن که باعث شد جمعیت توی کمتر از پنج دهه دو برابر بشه و به هشت میلیارد نفر برسه.

تاثیر بشر روی محیط زیست به خاطر اون رشد و افزایش مصرف توی خیلی از نقاط جهان، شدیدتر شده. اما نگرانی‌ها در مورد جمعیت زیاد، حالا برعکس شده. رشد جمعیت طی ۵۰ سال گذشته کند شده و متوسط نرخ باروری کل الان روی ۲.۲ ایستاده. توی حدود نیمی از کشورها، این نرخ به زیر ۲.۱ رسیده که آستانه لازم برای حفظ یه جمعیت ثابت به حساب میاد. تغییرات کوچیک توی این اعداد میتونه تاثیرات بزرگی داشته باشه. برای مثال، یه نرخ باروری ۱.۷ میتونه یه جمعیت رو چندین نسل زودتر از نرخ ۱.۹ به نصف اندازه اولیه‌اش برسونه.

مورد کره جنوبی با دقت زیادی زیر نظر گرفته شده.

نرخ باروری این کشور از ۴.۵ در سال ۱۹۷۰ به ۰.۷۵ در سال ۲۰۲۴ سقوط کرد و جمعیتش در سال ۲۰۲۰ با کمتر از ۵۲ میلیون نفر به اوج خودش رسید. این رقم حالا با سرعتی در حال کاهشه که انتظار میره شتاب هم بگیره.

پیش‌بینی‌ها برای کل جهان متفاوته. سازمان ملل و موسسه بین‌المللی تحلیل سیستم‌های کاربردی در لاکسنبورگ اتریش، کاهش‌های ملایم‌تری رو نسبت به IHME پیش‌بینی میکنن. اما جمعیت‌شناس‌ها به طور کلی انتظار دارن که جمعیت جهان توی ۳۰ تا ۶۰ سال آینده به اوج برسه و بعد شروع به کاهش کنه. اگه این اتفاق بیفته، این اولین کاهش از زمان مرگ سیاه در قرن چهاردهم میلادی خواهد بود.

بر اساس آمار سازمان ملل، جمعیت چین ممکنه همین الان یعنی حدود سال ۲۰۲۲ با ۱.۴ میلیارد نفر به اوج خودش رسیده باشه. جمعیت هند هم میتونه اوایل دهه ۲۰۶۰ با رسیدن به ۱.۷ میلیارد نفر همین کار رو بکنه. و با فرض محتمل‌ترین سناریوی مهاجرت، اداره سرشماری آمریکا پیش‌بینی میکنه که جمعیت آمریکا در سال ۲۰۸۰ با حدود ۳۷۰ میلیون نفر به اوج میرسه. در همین حال، انتظار میره خیلی از شدیدترین افت‌های کوتاه‌مدت توی کشورهای با درآمد متوسط اتفاق بیفته: پیش‌بینی میشه کوبا تا سال ۲۰۵۰ بیشتر از ۱۵ درصد از جمعیتش رو از دست بده.

آفریقای جنوب صحرا یه استثنای قابل توجهه. تا سال ۲۱۰۰، احتمالا بیشتر از نیمی از نوزادان جهان اونجا به دنیا میان، با وجود اینکه این منطقه بعضی از پایین‌ترین درآمدها، ضعیف‌ترین سیستم‌های بهداشتی و شکننده‌ترین منابع آب و غذا رو در جهان داره. نرخ باروری نیجریه همچنان بالای چهار هست و پیش‌بینی میشه جمعیتش تا سال ۲۰۵۰، ۷۶ درصد دیگه رشد کنه که این کشور رو به سومین کشور پرجمعیت جهان تبدیل کنه.

با این حال، پیش‌بینی روندهای نرخ باروری سخته. هنوز شکاف‌های اطلاعاتی وجود داره و خیلی از مدل‌ها بر این اساس کار میکنن که نرخ‌ها مثل گذشته دوباره افزایش پیدا میکنن. و همونطور که پیش‌بینی‌های ناموفق ارلیک‌ها نشون داد، گذشته همیشه نشون‌دهنده آینده نیست. آن گوژون، جمعیت‌شناس و مدیر برنامه جمعیت و جوامع عادلانه در موسسه بین‌المللی تحلیل سیستم‌های کاربردی، میگه: «ما داریم توی تاریکی کورمال کورمال راه میریم.»

چی باعث این کاهش شده؟

عوامل پشت این فروپاشی باروری خیلی زیادن. از دسترسی گسترده به روش‌های جلوگیری از بارداری و تحصیلات گرفته تا تغییر هنجارها در مورد روابط و فرزندپروری. بحث در مورد اینکه کدوم عوامل مهم‌ترن و چطور در مناطق مختلف فرق میکنن، همچنان ادامه داره.

بعضی از این دلایل نشون‌دهنده تغییرات مثبت اجتماعی هستن. توی ایالات متحده، داده‌های مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا نشون میده که باروری تا حدی به خاطر کاهش بارداری‌های ناخواسته و تولدهای نوجوانان کم شده. کاهش طولانی‌مدت خشونت خانگی هم ممکنه در این موضوع نقش داشته باشه. تحقیقی که در سال ۲۰۱۸ توسط جنیفر باربر، جامعه‌شناسی که الان در دانشگاه ایندیانا در بلومینگتون کار میکنه، و همکارانش انجام شد، نشون داد که زنانی که در روابط خشونت‌آمیز هستن، با نرخی حدود دو برابر زنانی که در روابط بدون خشونت هستن، بچه دار میشن.

در سطح جهانی، دسترسی به روش‌های جلوگیری از بارداری کمک کرده تا رابطه جنسی از تولید مثل جدا بشه. در ایران، یه کمپین ملی تنظیم خانواده که از دهه ۱۹۸۰ شروع شد، به بزرگترین و سریع‌ترین کاهش نرخ باروری که تا به حال ثبت شده، کمک کرد: از نزدیک به هفت به زیر دو در کمتر از دو دهه. این کشور حدود سال ۲۰۰۶ مسیرش رو برعکس کرد و دوباره در حال ترویج سیاست‌هایی برای افزایش نرخ باروریه.

جوون‌ها توی کشورهای ثروتمند همچنین کمتر وارد رابطه میشن و کمتر رابطه جنسی دارن. آلیس ایوانز، یه جامعه‌شناس در کینگز کالج لندن، این ایده رو مطرح کرده که سرگرمی‌های آنلاین دارن از تعاملات دنیای واقعی پیشی میگیرن و اعتماد به نفس اجتماعی رو از بین میبرن. همزمان با اینکه زنان در سراسر جهان به فرصت‌های تحصیلی و شغلی بیشتری دست پیدا کردن، خیلی‌هاشون گزینشی‌تر شدن. فرناندز-ویاورده میگه زنان استقلال میخوان، در حالی که خیلی از مردها انتظار یه «خدمتکار در خانه» رو دارن. اون اضافه میکنه: «زنان میپرسن، «چرا باید با این شخص ازدواج کنم؟» خیلی از مردها غیرقابل قرار گذاشتن هستن. واقعا غیرقابل قرار گذاشتن.»

این عدم هماهنگی به روندهایی مثل جنبش فمینیستی «چهار نه» در کره جنوبی دامن میزنه – که در اون خیلی از زنان جوون، قرار گذاشتن، ازدواج، رابطه جنسی و بچه‌دار شدن رو رد میکنن و یه جنبش مشابه به اسم «پرهیز از پسرها» در بین زنان آمریکایی.

خیلی از جوون‌ها همچنین به دنبال تحصیلات بیشتر هستن تا شغل‌هایی به دست بیارن که ممکنه در اوایل با استرس زیاد و ثبات کم همراه باشه. در نتیجه، حتی افرادی که با هم زوج میشن هم ممکنه بچه‌دار شدن رو به تعویق بندازن یا به خاطر سن بالاترشون برای باردار شدن به مشکل بخورن. ماتیاس دوپکه، یه اقتصاددان در مدرسه اقتصاد و علوم سیاسی لندن، میگه اونهایی هم که بچه دار میشن، با فشار آماده کردن بچه‌هاشون برای همون مسابقه پرمخاطره برای دانشگاه و شغل روبرو هستن. «اینطور نیست که ما از فرزندپروری کناره‌گیری کرده باشیم. فقط اینه که ما تمام این سرمایه‌گذاری، تمام این ساعت‌ها رو روی تعداد کمتری بچه متمرکز میکنیم.»

افزایش هزینه‌ها فشارهای بیشتری ایجاد میکنه. یه نظرسنجی سازمان ملل از بیشتر از ۱۴ هزار نفر در ۱۴ کشور نشون داد که ۳۹ درصد به محدودیت‌های مالی به عنوان دلیلی برای بچه‌دار نشدن اشاره کردن. توی شهرهای آمریکا، تولدها در جاهایی که قیمت مسکن سریعتر بالا رفته، شدیدترین کاهش رو داشته.

دوپکه میگه نرخ‌های باروری فوق‌العاده پایین معمولا جایی ظاهر میشن که این فشارها با هم تلاقی پیدا میکنن.

اون میگه در کره جنوبی، مسکن گرونه، فرهنگ فرزندپروری شدیده و فرهنگ کاری به ساعت‌های طولانی پاداش میده.

عوامل دیگه‌ای هم هستن، مثل کاهش تعداد اسپرم که به طور بالقوه با سموم محیطی مرتبطه. خیلی از والدین آینده‌نگر هم اضطراب رو به رشدی در مورد بی‌ثباتی سیاسی و محیطی دارن، همونطور که در نظرسنجی سازمان ملل بهش اشاره شده. مشخص نیست که کدوم یکی از این عوامل متعدد در کشورهای مختلف مهم‌تره. اما در نهایت، به گفته استوارت گیتل-باستن، یه جامعه‌شناس در دانشگاه علم و فناوری هنگ کنگ، نرخ‌های پایین باروری «نشون‌دهنده سیستم‌ها و نهادهای شکست‌خورده‌ایه که به مردم اجازه نمیده تعداد بچه‌هایی که میخوان رو داشته باشن. بحران واقعی اینه.»

مقابله با این افت شدید

پیامدهای این ماجرا در سراسر جهان به شکل‌های مختلفی خودشو نشون میده. کشورهای با درآمد متوسط، مثل کوبا، کلمبیا و ترکیه، ممکنه بیشترین آسیب رو ببینن، چون کاهش باروری با افزایش مهاجرت به کشورهای ثروتمندتر ترکیب میشه.

شکاف‌های شهری روستایی هم عمیق‌تر خواهد شد. با رفتن جوون‌ها از شهرهای کوچیک، زیرساخت‌هایی مثل مدارس، سوپرمارکت‌ها و بیمارستان‌ها تعطیل میشن – که باعث میشه افراد بیشتری از اونجا برن. اغلب، این افراد مسن هستن که باقی میمونن.

در سطح جهانی، پیر شدن جمعیت موضوع اصلی کاهش جمعیته.

در کشورهایی که نرخ باروری در حال کاهشه، پیش‌بینی میشه که نسبت افراد ۶۵ ساله یا بالاتر در ۲۵ سال آینده تقریبا دو برابر بشه، از ۱۷ درصد به ۳۱ درصد. همزمان با بالا رفتن امید به زندگی، تقاضا برای حمایت فیزیکی و مالی رشد میکنه، اما در عرضه این حمایت تاخیر وجود داره. برای اکثر کشورهایی که امیدوارن جلوی این افت باروری رو بگیرن، ابزارهایی وجود داره. این ابزارها شامل مشوق‌های مالی میشن، مثل پیشنهاد دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا، برای دادن هزار دلار به هر نوزاد در قالب یه صندوق سرمایه‌گذاری.