همه چیز درباره استان دونتسک؛ پرجمعیت‌ترین استان اوکراین

یه نگاه کلی به مشخصات استان دونتسک

برای اینکه یه تصویر کامل‌تر از این استان داشته باشیم، بیاید یه نگاه به اطلاعات کلیدیش بندازیم:

• کشور: اوکراین
• تاریخ تاسیس: ۳ ژوئن ۱۹۳۸
• مرکز اداری (رسمی): دونتسک (اما به خاطر جنگ، فعلا در کراماتورسک مستقره)
• فرماندار (از طرف اوکراین): وادیم فیلاشکین
• مساحت: ۲۶٬۵۱۷ کیلومتر مربع (یازدهمین استان بزرگ اوکراین)
• جمعیت: ۴٬۰۵۹٬۳۷۲ نفر (پرجمعیت‌ترین استان اوکراین)
• تولید ناخالص داخلی (GDP): ۲۸۳ میلیارد گریونا (معادل ۷.۳ میلیارد یورو)
• منطقه زمانی: UTC+2 (در تابستان UTC+3)
• پیش‌شماره تلفن: ۶۲-۳۸۰+
• پلاک خودرو: АН
• تعداد رایون (شهرستان): ۸
• تعداد شهر: ۵۲
• تعداد شهرک روستایی: ۳۷۵
• تعداد روستا: ۹۶۳
• شاخص توسعه انسانی (HDI): ۰.۷۴۱ (بالا)

این استان با نام‌های مختلفی در زبان‌های دیگه هم شناخته میشه. مثلا در زبان فارسی بهش «استان دونتسک» میگن، در روسی «Донецкая область» و در فرانسوی «Oblast de Donetsk». این تنوع اسامی نشون میده که این منطقه چقدر در سطح بین‌المللی مورد توجه بوده.

سفری به گذشته: تاریخ پر فراز و نشیب دونتسک

استان دونتسک امروزی، روی سرزمین‌هایی شکل گرفته که در گذشته بخش‌هایی از مناطق تاریخی «زاپوریژیا» (قسمت‌های غربی و مرکزی)، «اسلوبودا اوکراین» (شمال) و «پریازوفیا» (جنوب) بودن. در اواسط قرن هجدهم، حومه شمال شرقی این منطقه بخشی از «اسلاو-صربیا» بود که مرکزش شهر «باخموت» امروزی بود.

قبل از اینکه استان دونتسک به شکل امروزی دربیاد، از سال ۱۹۲۳ تا ۱۹۳۰ سه تا منطقه به اسم «اوکروها» در این قلمرو وجود داشت. فرمانداری دونتس هم در سال ۱۹۲۵ منحل شد. استان دونتسک به عنوان بخشی از اوکراین شوروی در تاریخ ۲ ژوئیه ۱۹۳۲ از بخش‌هایی از استان خارکیف، استان دنیپروپتروفسک و چند تا رایون (شهرستان) دیگه که مستقیما زیر نظر خارکیف (پایتخت وقت جمهوری سوسیالیستی شوروی اوکراین) بودن، تشکیل شد. جالبه که شهر «آرتمیفسک» (که امروز باخموت نامیده میشه) فقط برای دو هفته مرکز این استان بود و در ۱۶ ژوئیه ۱۹۳۲، شهر «استالینو» (دونتسک امروزی) این نقش رو به عهده گرفت. تا سال ۱۹۳۸، استان دونتسک امروزی و استان لوهانسک امروزی، هر دو با هم یک استان واحد به اسم استان دونتسیان بودن. اما در ژوئن ۱۹۳۸، این استان به دو بخش تقسیم شد: «استان استالینو» (دونتسک فعلی) و «استان وروشیلُوگراد» (لوهانسک فعلی).

در زمان اشغال توسط آلمان نازی از پاییز ۱۹۴۱ تا پاییز ۱۹۴۳، استان دونتسک به اسم «یوزیفکا» شناخته میشد که اسم قدیمی شهر دونتسک بود. در طول جنگ جهانی دوم، این منطقه شاهد جنایات جنگی مختلفی بود، از جمله کشتار آرتمیفسک توسط آلمانی‌ها و کشتار گریشینو توسط شوروی.

با شروع روند استالین‌زدایی در شوروی، در سال ۱۹۶۱ اسم شهر استالینو به دونتسک و اسم استان استالینو به استان دونتسک تغییر کرد.

وقتی اتحاد شوروی در حال فروپاشی بود، در رفراندوم استقلال اوکراین در سال ۱۹۹۱، ۸۳.۹ درصد از رای‌دهندگان در استان دونتسک به اعلامیه استقلال اوکراین رای مثبت دادن.

در اواسط دهه ۱۹۹۰، این منطقه به خاطر فعالیت‌های جنایی زیادش معروف شد، از جمله قتل چهره‌های برجسته تجاری مثل «آخات براگین» و «یِوهِن شِربان». استان دونتسک همچنین پایگاه اصلی یکی از جناح‌های سیاسی طرفدار روسیه در اوکراین به اسم «حزب مناطق» بود. این حزب در سال ۲۰۰۲ بخشی از دولت اوکراین شد و راه رو برای ورود گروه قدرتمند معروف به «طایفه دونتسک» به سیاست اوکراین باز کرد.

در اواخر سال ۲۰۰۴، حزب مناطق درگیر ایجاد یک پروژه سیاسی به اسم «جمهوری خودمختار جنوب شرقی اوکراین» شد که قرار بود استان دونتسک رو هم شامل بشه. این حزب که روابط نزدیکی با دولت روسیه داشت، به همراه کمونیست‌های محلی و بقیه فعالان طرفدار روسیه، ناآرامی‌های طرفداران روسیه رو به راه انداختن که در نهایت به جنگ در دونباس کشیده شد. در ماه می ۲۰۱۴، دولت اوکراین کنترل مرز خودش با روسیه در استان دونتسک رو از دست داد.

در ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۲، روسیه در حین تهاجمش به اوکراین، استان‌های دونتسک (جمهوری خلق دونتسک)، لوهانسک (جمهوری خلق لوهانسک)، زاپوریژیا و خرسون رو به خاک خودش ضمیمه کرد. بعد از این اتفاق، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای صادر کرد و از کشورها خواست که این «تلاش برای الحاق غیرقانونی» رو به رسمیت نشناسن و از روسیه خواست که «فورا، به طور کامل و بدون قید و شرط» نیروهاش رو خارج کنه. بیشتر کشورهای دنیا هم این الحاق رو به رسمیت نشناختن. تا ژوئن ۲۰۲۵، روسیه حدود ۷۰ درصد از این استان رو تحت کنترل خودش داره.

دونتسک روی نقشه: جغرافیا و تقسیمات اداری

استان دونتسک در جنوب شرقی اوکراین قرار گرفته. مساحتش حدود ۲۶٬۵۱۷ کیلومتر مربعه که تقریبا ۴.۴ درصد از کل مساحت اوکراین رو تشکیل میده. این استان از جنوب غربی با استان‌های دنیپروپتروفسک و زاپوریژیا، از شمال با استان خارکیف، از شمال شرقی با استان لوهانسک، از شرق با استان روستوف در روسیه و از جنوب با دریای آزوف هم‌مرزه.

اگه بخوایم ابعادش رو در نظر بگیریم، از شمال تا جنوب ۲۷۰ کیلومتر و از شرق تا غرب ۱۹۰ کیلومتر طول داره. نقاط مرزی این استان هم به این صورته:

• جنوبی‌ترین نقطه: بیлосارایسکا کوسا (یک شبه جزیره)
• غربی‌ترین نقطه: روستای شوچنکو در رایون ولنوواخا
• شرقی‌ترین نقطه: ورخنی کوت در رایون هورلیفکا
• شمالی‌ترین نقطه: لوزووه در رایون کراماتورسک

یکی از مکان‌های تاریخی-معماری مهم این استان در نزدیکی شهر سویاتوهیرسک قرار داره که «سویاتوهیرسک لاورا» (یک صومعه بزرگ) رو در خودش جای داده و حتی برای انتخاب به عنوان یکی از هفت عجایب اوکراین هم نامزد شده بود.

تقسیمات اداری جدید

از سال ۲۰۲۰، استان دونتسک به هشت «رایون» یا همون شهرستان تقسیم شده. هر کدوم از این رایون‌ها به اسم مرکز اداریشون نام‌گذاری شدن. این تقسیم‌بندی جدید حتی شامل مناطقی که تحت کنترل دولت اوکراین نیستن هم میشه، هرچند که در عمل اونجا اجرا نمیشه.

هر کدوم از این رایون‌ها هم به نوبه خودشون به واحدهای کوچکتری به اسم «هرومادا» تقسیم میشن.

مردم دونتسک: نگاهی به آمار و ارقام جمعیت

در سال ۲۰۱۳، جمعیت استان دونتسک ۴.۴۳ میلیون نفر بود که ۱۰ درصد از کل جمعیت اوکراین رو تشکیل میداد. این موضوع باعث شده بود که دونتسک (به جز شهرهای با وضعیت ویژه مثل کی‌یف و سواستوپل) پرجمعیت‌ترین و متراکم‌ترین منطقه کشور باشه. این جمعیت زیاد به خاطر وجود چندین شهر صنعتی بزرگ و روستاهای زیادیه که دور و بر اون‌ها شکل گرفتن.

اینجا یه نگاهی به تغییرات جمعیت این استان در طول سال‌ها میندازیم:

سال	جمعیت	تغییرات درصدی
۱۹۷۰	۴٬۸۹۱٬۹۷۹	–
۱۹۷۹	۵٬۱۶۰٬۶۴۱	+۵.۵%
۱۹۸۹	۵٬۳۳۲٬۳۹۵	+۳.۳%
۲۰۰۱	۴٬۸۴۱٬۰۷۴	-۹.۲%
۲۰۱۱	۴٬۴۳۳٬۰۱۱	-۸.۴%
۲۰۲۲	۴٬۰۵۹٬۳۷۲	-۸.۴%

همونطور که می‌بینید، جمعیت از اواخر دهه ۸۰ میلادی شروع به کاهش کرده.

ترکیب قومی و زبانی

بر اساس سرشماری ملی اوکراین در سال ۲۰۰۱، ترکیب قومی استان دونتسک به این صورت بود:

• اوکراینی‌ها: ۲٬۷۴۴٬۱۰۰ نفر (۵۶.۹ درصد)
• روس‌ها: ۱٬۸۴۴٬۴۰۰ نفر (۳۸.۲ درصد)
• یونانی‌های پونتیک: ۷۷٬۵۰۰ نفر (۱.۶ درصد)
• بلاروسی‌ها: ۴۴٬۵۰۰ نفر (۰.۹ درصد)
• سایر قومیت‌ها: ۲.۳ درصد

از نظر زبانی هم، در همون سرشماری مشخص شد که زبان روسی زبان غالب در این استانه. آمارها نشون میده که:

• ۹۸.۶ درصد از روس‌های ساکن استان به زبان روسی صحبت میکردن.
• ۵۸.۷ درصد از اوکراینی‌ها به زبان روسی صحبت میکردن.
• ۹۱.۳ درصد از یونانی‌ها به زبان روسی صحبت میکردن.
• ۸۵.۵ درصد از بلاروسی‌ها به زبان روسی صحبت میکردن.

در مقابل، زبان اوکراینی توسط:

• ۴۱.۲ درصد از اوکراینی‌ها
• ۱.۳ درصد از روس‌ها
• ۳.۲ درصد از یونانی‌ها
• ۳.۹ درصد از بلاروسی‌ها صحبت میشد.

در مجموع، ۷۴.۹ درصد از ساکنان استان به زبان روسی صحبت میکردن، در حالی که ۲۴.۱ درصد به زبان اوکراینی صحبت میکردن.

آمار تولد و باروری

نگاهی به آمار تولد در این استان هم جالبه. این آمار نشون میده که نرخ باروری و تعداد تولدها در طول سال‌ها دستخوش تغییرات زیادی شده. برای مثال، در سال ۱۹۹۰ تعداد تولدها ۵۸٬۰۵۰ مورد بوده، اما این عدد در سال ۱۹۹۹ به ۳۰٬۵۰۳ کاهش پیدا کرده و بعد از اون دوباره کمی بالا رفته و در سال ۲۰۱۲ به ۴۲٬۸۳۹ رسیده.

ساختار سنی جمعیت

بر اساس آمارهای رسمی سال ۲۰۱۳:

• ۰ تا ۱۴ سال: ۱۲.۶ درصد
• ۱۵ تا ۶۴ سال: ۷۰.۴ درصد
• ۶۵ سال و بالاتر: ۱۷.۰ درصد

میانگین سنی کل جمعیت هم ۴۱.۹ سال بود که برای مردان ۳۸.۰ سال و برای زنان ۴۵.۸ سال محاسبه شده بود.

اقتصاد دونتسک: صنعتی، کشاورزی و پر از منابع

اقتصاد استان دونتسک به شدت به صنایع سنگین، به خصوص استخراج منابع طبیعی و تولیدات صنعتی، وابسته است.

صنعت: قلب تپنده اقتصاد

استان دونتسک به تنهایی بیش از نصف زغال سنگ، فولاد، کُک، چدن و تولید فولاد کل اوکراین رو به خودش اختصاص میده. سه بخش اصلی صنعت این منطقه عبارتند از: متالورژی آهنی، صنعت سوخت و صنعت برق. حدود ۸۸۲ شرکت صنعتی بزرگ و ۲۰۹۵ شرکت صنعتی کوچیک در این استان فعالیت میکنن.

این استان زیرساخت‌های حمل و نقل خیلی توسعه‌یافته‌ای هم داره. راه‌آهن دونتسک حدود ۴۰ درصد از کل حمل و نقل ریلی کشور رو پوشش میده. بندر ماریوپل، فرودگاه بین‌المللی دونتسک و فرودگاه‌های مسافربری در ماریوپل و کراماتورسک به همراه شبکه جاده‌ای متراکم، این زیرساخت‌ها رو تکمیل میکنن. دو منطقه ویژه اقتصادی به اسم‌های «دونتسک» و «آزوف» هم در این استان ایجاد شدن که از مزایای مالیاتی خاصی برخوردارن.

کشاورزی: خاک حاصلخیز و محصولات متنوع

در سال ۱۹۹۹، تولید ناخالص غلات در این استان حدود ۹۹۹.۱ هزار تن بود. علاوه بر این، محصولات دیگه‌ای مثل چغندر قند (۲۷.۱ هزار تن)، تخمه آفتابگردان (۳۰۹.۴ هزار تن) و سیب‌زمینی (۳۸۰.۲ هزار تن) هم تولید میشدن.

در بخش دامپروری هم، ۱۳۴.۲ هزار تن گوشت، ۴۹۴.۳ هزار تن شیر و ۶۴۶.۴ میلیون تخم‌مرغ تولید شده. در ابتدای سال ۱۹۹۹، حدود ۲۱۰۸ مزرعه در این استان وجود داشت.

زمین‌شناسی و منابع طبیعی: ثروت‌های زیرزمینی دونتسک

آب و هوای استان دونتسک بیشتر قاره‌ایه، یعنی تابستون‌های گرم و زمستون‌های نسبتا سردی داره. بادهای شدید شرقی و جنوب شرقی، دمای بالا و بارش‌های سنگین در تابستون از ویژگی‌های معمول این منطقه است. میانگین بارش سالانه هم حدود ۵۲۴ میلی‌متره.

منابع معدنی اصلی که در این منطقه پیدا میشن عبارتند از:

• زغال سنگ: با ذخیره‌ای حدود ۲۵ میلیارد تن
• نمک سنگی
• کربنات آهک
• پتاسیم
• جیوه
• آزبست
• گرافیت

این منطقه از خاک سیاه حاصلخیز هم غنیه.

منابع طبیعی این استان، اون رو به یک مکان مناسب برای تفریح و استراحت هم تبدیل کرده. آب و هوای معتدل، سواحل دریای آزوف، گل‌های درمانی، چشمه‌های آب معدنی، و آب‌های رادون و آشامیدنی از جمله این منابع هستن. به همین خاطر، هتل‌ها و کمپ‌های تفریحی زیادی در این منطقه ساخته شده. حدود ۲۶ مرکز بهداشتی و پانسیون، ۵۲ خانه استراحت و کمپ‌های مخصوص کودکان در این استان وجود داره.

مناطق درمانی این استان شامل دریاچه‌های نمک «اسلوویانسک» و چشمه‌های آب معدنی میشه. دونتسک همچنین پارک‌های زیادی داره که بعضی از اون‌ها ارزش ملی دارن. استپ «خوموتیفسکی» و سواحل دریای آزوف از جمله این مناطق هستن. در کل، استان دونتسک حدود ۷۰ پارک حفاظت‌شده و جاذبه طبیعی داره.

جمهوری خلق دونتسک (DPR): یک نگاه نزدیک‌تر

در ۷ آوریل ۲۰۱۴، گروه‌های شبه‌نظامی طرفدار روسیه، «جمهوری خلق دونتسک» یا به اختصار DPR رو تاسیس کردن. این گروه در ابتدا به عنوان یک دولت جداشده فعالیت میکرد تا اینکه در سال ۲۰۲۲ توسط روسیه به صورت غیرقانونی ضمیمه خاک این کشور شد. تقریبا تمام کشورهای عضو سازمان ملل، کل قلمرو DPR رو به عنوان بخشی از خاک اوکراین به رسمیت میشناسن.

شکل‌گیری و تاریخچه

بعد از انقلاب ۲۰۱۴ اوکراین، ناآرامی‌های طرفداران روسیه در شرق این کشور شروع شد. روسیه شبه‌جزیره کریمه رو ضمیمه کرد و جدایی‌طلبان مسلح، ساختمان‌های دولتی رو تصرف کردن و جمهوری‌های خلق دونتسک (DPR) و لوهانسک (LPR) رو به عنوان دولت‌های مستقل اعلام کردن. این اتفاقات، جنگ در دونباس رو شعله‌ور کرد. خیلی‌ها DPR و LPR رو در طول این درگیری‌ها، دولت‌های دست‌نشانده روسیه توصیف میکنن. تا قبل از سال ۲۰۲۲، هیچ کشور عضو سازمان ملل اون‌ها رو به رسمیت نشناخته بود.

در ۲۱ فوریه ۲۰۲۲، روسیه استقلال DPR و LPR رو به رسمیت شناخت. سه روز بعد، تهاجم تمام‌عیار به اوکراین رو شروع کرد که یکی از بهانه‌هاش، محافظت از این جمهوری‌ها بود. نیروهای روسی بخش‌های بیشتری از استان دونتسک رو تصرف کردن که به بخشی از DPR تبدیل شد. در سپتامبر ۲۰۲۲، روسیه بعد از برگزاری رفراندوم‌هایی که به طور گسترده به عنوان رفراندوم‌های جعلی توصیف شدن، الحاق DPR و مناطق اشغالی دیگه رو اعلام کرد.

رئیس DPR «دنیس پوشیلین» و پارلمان اون «شورای خلق» نام داره. ایدئولوژی DPR ترکیبی از ناسیونالیسم راست‌گرای روسی، امپریالیسم روسی و بنیادگرایی ارتدوکسه. گروه‌های راست افراطی روسی، به خصوص در ابتدای درگیری، نقش مهمی در بین جدایی‌طلبان داشتن.

نقض حقوق بشر

سازمان‌هایی مثل دفتر حقوق بشر سازمان ملل و دیده‌بان حقوق بشر، گزارش‌های زیادی از نقض حقوق بشر در DPR منتشر کردن. این گزارش‌ها به مواردی مثل بازداشت، شکنجه، قتل‌های فراقضایی، سربازی اجباری و همچنین سرکوب سیاسی و رسانه‌ای اشاره دارن. شبه‌نظامیان خلق DPR همچنین مسئول جنایات جنگی، از جمله سرنگونی پرواز ۱۷ خطوط هوایی مالزی، شناخته شدن. اوکراین، DPR و LPR رو سازمان‌های تروریستی میدونه.

تحولات کلیدی در تاریخ DPR

• ۶ آوریل ۲۰۱۴: رهبران شورشی اعلام کردن که رفراندومی برای «پیوستن به فدراسیون روسیه» برگزار خواهند کرد.
• ۷ آوریل ۲۰۱۴: حدود ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ نفر در دونتسک تظاهرات کردن و بعد از اون، ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ جدایی‌طلب ساختمان اداره دولتی منطقه‌ای رو تصرف کردن و اعلامیه تاسیس جمهوری خلق دونتسک رو صادر کردن.
• شخصیت‌های اولیه: افرادی مثل «دنیس پوشیلین»، «پاول گوبارف» (که سابقه عضویت در گروه نئونازی «وحدت ملی روسیه» رو داشت) و «ایگور گیرکین» (یک افسر اطلاعاتی سابق روس) از چهره‌های اصلی اولیه بودن. گیرکین بعدها گفت که او «کسی بود که ماشه جنگ رو کشید».
• ۱۱ می ۲۰۱۴: رفراندوم استقلال برگزار شد. برگزارکنندگان ادعا کردن که ۸۹ درصد به نفع خودمختاری رای دادن. این رفراندوم توسط هیچ دولتی به رسمیت شناخته نشد.
• ۱۲ فوریه ۲۰۱۵: توافقنامه «مینسک ۲» بین رهبران DPR و LPR و اوکراین امضا شد که هدفش ادغام مجدد این مناطق در اوکراین با شرایط خاص بود، اما این توافق به طور کامل اجرا نشد.
• ۳۱ آگوست ۲۰۱۸: «الکساندر زاخارچنکو»، رئیس و نخست‌وزیر وقت DPR، در یک انفجار در کافه‌ای در دونتسک کشته شد.
• ۱۹ فوریه ۲۰۲۲: بسیج عمومی در DPR آغاز شد و ده‌ها هزار نفر از ساکنان محلی به زور برای جنگ بسیج شدن.
• ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۲: ولادیمیر پوتین الحاق DPR به روسیه رو اعلام کرد.

دولت و سیاست

سیستم حکومتی DPR بر اساس یک «شورای خلق» با ۱۰۰ نماینده شکل گرفته. در سال ۲۰۲۰، «ولادیمیر پاشکوف»، یک شهروند روس و معاون سابق فرماندار استان ایرکوتسک روسیه، به عنوان رئیس دولت منصوب شد که خیلی‌ها این رو نشونه کنترل مستقیم روسیه بر DPR دونستن. در سال ۲۰۲۳، DPR یک اصلاحات اداری اعلام کرد و جمهوری رو به ۱۲ شهر با اهمیت جمهوری و ۱۸ شهرستان تقسیم کرد.

گذرنامه و زبان

از سال ۲۰۱۶، DPR شروع به صدور گذرنامه‌های محلی کرد. در ژوئن ۲۰۱۹، روسیه شروع به دادن گذرنامه‌های روسی به ساکنان DPR و LPR کرد. از دسامبر ۲۰۱۹، گذرنامه‌های اوکراینی دیگه در DPR معتبر نیستن. در مارس ۲۰۲۰، زبان روسی به عنوان تنها زبان دولتی DPR اعلام شد، در حالی که در قانون اساسی اولیه در سال ۲۰۱۴، هر دو زبان روسی و اوکراینی رسمی بودن.

اقتصاد در شرایط جنگی

اقتصاد DPR به شدت به قاچاق و تجارت اسلحه وابسته توصیف شده و برخی اون رو یک «دولت مافیایی» میدونن. پیوستن به تشکیلات نظامی یا خدمات مدنی DPR به یکی از معدود راه‌های کسب درآمد پایدار تبدیل شده. روسیه ماهانه ۲.۵ میلیارد روبل (حدود ۳۷ میلیون دلار) برای پرداخت حقوق بازنشستگی به این منطقه منتقل میکنه. از اواخر فوریه ۲۰۱۵، مناطق تحت کنترل DPR گاز طبیعی خودشون رو مستقیما از روسیه دریافت میکنن. در مارس ۲۰۱۷، رئیس‌جمهور اوکراین ممنوعیت موقتی برای جابه‌جایی کالا به و از مناطق تحت کنترل DPR و LPR امضا کرد و از اون زمان، اوکراین دیگه از حوضه زغال سنگ دونتس زغال سنگ نخریده. گزارش شده که معادن زغال سنگ تحت کنترل DPR از طریق شرکت‌های پوششی روسی به لهستان زغال سنگ صادر میکنن.