ویدیوی جعلی حمله نهنگ قاتل به مربی؛ نقش هوش مصنوعی و اطلاعات غلط

قصه از اونجایی شروع شد که یک ویدیو با عنوان «لحظات وحشتناک پایانی جسیکا رادکلیف، مربی ارکا» منتشر شد. تو این ویدیو، یک خانم جوان رو میبینیم که داره با یک نهنگ قاتل نمایش اجرا میکنه اما ناگهان نهنگ اون رو به زیر اب میکشه. تصویر به قدری واقعی به نظر میرسید که میلیون‌ها نفر اون رو دیدن و باورش کردن. گفته میشد این اتفاق تو یک پارک دریایی به اسم «پاسیفیک بلو مارین پارک» افتاده. اما خیلی زود مشخص شد که کل این داستان از پایه و اساس دروغه. نه جسیکا رادکلیفی وجود خارجی داره، نه پارکی به این اسم و نه چنین اتفاقی رخ داده. این ویدیو یک نمونه کامل از محتوای ساخته شده با هوش مصنوعیه که با هدف وایرال شدن و جلب توجه ساخته شده بود.

رمزگشایی از یک ویدیوی ساختگی

وقتی یک چیزی اینقدر سریع تو اینترنت پخش میشه، همیشه باید بهش شک کرد. این ویدیو از تاریخ ۹ اگوست ۲۰۲۵ شروع به پخش شدن کرد و خیلی زود کارشناس‌ها و حقیقت‌سنج‌ها دست به کار شدن تا واقعیت رو پیدا کنن.

نکته اصلی این بود که این ویدیو کاملا با هوش مصنوعی (AI) ساخته شده بود. موسسات معتبری مثل فوربز و ای! انلاین (E! Online) این موضوع رو تایید کردن. اونها اعلام کردن که هیچ سابقه‌ای از وجود شخصی به اسم جسیکا رادکلیف یا وقوع چنین حادثه‌ای در هیچ جای دنیا ثبت نشده. یعنی یک شخصیت و یک اتفاق کاملا خیالی رو به کمک تکنولوژی به تصویر کشیده بودن.

تحلیلگرها با بررسی دقیق ویدیو، به نشانه‌هایی رسیدن که ثابت میکرد این ویدیو ساختگیه. مثلا حرکات صورت زن جوان تو ویدیو غیرطبیعی بود و افکت‌های اب هم حالتی بهم ریخته و عجیب داشت. اینها معمولا جزو نشانه‌های اصلی محتوای تولید شده با هوش مصنوعی هستن. علاوه بر این، هیچ خبرگزاری معتبری در دنیا این خبر رو پوشش نداده بود و هیچ بیانیه‌ای هم از طرف پارک دریایی خیالی داستان ما منتشر نشده بود که این خودش یک زنگ خطر بزرگه.

یک کاربر در شبکه اجتماعی ایکس به اسم aatif_j@ در پستی نوشت: «ویدیوی وایرال شده که ادعا میکنه جسیکا رادکلیف، یک مربی دریایی، توسط یک ارکا مورد حمله قرار گرفته و کشته شده، یک دروغ کامله».

سازنده‌های این ویدیوی دروغی از یک تاکتیک خیلی هوشمندانه استفاده کرده بودن. اونها داستانشون رو شبیه به تراژدی‌های واقعی ساختن تا باورپذیرتر به نظر برسه. مثلا، ماجرای واقعی دون برانشو (Dawn Brancheau)، مربی سی‌ورلد (SeaWorld) که در سال ۲۰۱۰ توسط نهنگ قاتلی به اسم تیلیکوم (Tilikum) کشته شد، یکی از همین حوادث تلخ واقعیه. با شبیه‌سازی چنین اتفاقاتی، سازنده‌های محتوای جعلی از احساسات و کنجکاوی مردم سواستفاده میکنن تا ویدیوشون بیشتر و سریعتر پخش بشه. کارشناس‌ها معتقدن که مردم به طور طبیعی به تصاویر هیجان‌انگیز و تکان‌دهنده جذب میشن و همین موضوع، راه رو برای پخش شدن اطلاعات غلط باز میکنه.

فقط جسیکا رادکلیف نیست: الگوی تکراری شایعات مرگ

شاید فکر کنید این اولین باره که چنین اتفاقی میفته، اما ماجرای جسیکا رادکلیف فقط یک نمونه از یک الگوی خیلی قدیمیه. سال‌هاست که شایعات مرگ افراد مشهور، به خصوص با وجود شبکه‌های اجتماعی، به سرعت پخش میشه و خیلی‌ها رو نگران میکنه. این شایعه‌ها فقط برای سرگرمی نیستن و میتونن برای خود اون شخص و خانواده‌اش خیلی ازاردهنده باشن. بیایید چند تا از معروفترین موارد رو با هم مرور کنیم.

وین نایت (Wayne Knight):

در سال ۲۰۱۴، خبری پخش شد که وین نایت، بازیگری که خیلی‌ها اون رو با نقش «نیومن» در سریال «ساینفلد» میشناسن، در یک تصادف ماشین کشته شده. این خبر به قدری جدی گرفته شد که خود این بازیگر مجبور شد تو توییترش بنویسه: «من زنده و سالم هستم». این واکنش سریعش باعث شد جلوی پخش شدن بیشتر شایعه گرفته بشه.

میسی الیوت (Missy Elliott):

در سال ۲۰۱۱، نوبت به رپر معروف، میسی الیوت، رسید. شایعاتی در مورد مرگ او پخش شد و او هم از طریق توییتر به طرفدارانش اطمینان داد و نوشت: «من عالیم بچه‌ها، برای همه اونهایی که هی میپرسن! زنده و سرحالم!».

لیل تی (Lil Tay):

یکی از جدیدترین و عجیبترین موارد مربوط به لیل تی، رپر نوجوون بود. در سال ۲۰۲۳ خبری منتشر شد که او و برادرش فوت کردن. این خبر حتی از حساب رسمی اینستاگرام خود او هم منتشر شد که بعدا مشخص شد هک شده بوده. او در مصاحبه با TMZ گفت: «میخوام این رو روشن کنم که من و برادرم در امان و زنده هستیم، اما من کاملا دلشکسته‌ام و حتی برای پیدا کردن کلمات مناسب برای حرف زدن دارم تقلا میکنم». این اتفاق نشون داد که شایعه‌سازها چقدر میتونن بی‌رحم باشن.

امینم (Eminem):

امینم، یکی از بزرگترین رپرهای تاریخ هم از این شایعات در امان نبوده. در اگوست ۲۰۲۳، نماینده او در بیانیه‌ای که توسط نشریه سان (The Sun) منتشر شد، گفت: «او به لیست بلندبالای سلبریتی‌هایی پیوسته که قربانی این حقه شدن».

کلویی گریس مورتز (Chloë Grace Moretz):

این بازیگر جوان در سال ۲۰۱۳ تجربه خیلی تلخی از این شایعات داشت. او در توییترش نوشت: «عزیزانم گریه‌کنان با من تماس گرفتن تا چک کنن ببینن من زنده‌ام یا نه. این چیزها رو نسازید. واقعی نیست. من کاملا زنده و اینجا هستم. شما مریض هستید». این توییت به خوبی نشون میده که این شایعه‌ها چه تاثیر روحی بدی روی افراد و اطرافیانشون میذاره.

ریبا مک‌اینتایر (Reba McEntire):

خواننده معروف سبک کانتری، ریبا مک‌اینتایر، در سال ۲۰۱۲ با شایعه‌ای روبرو شد که میگفت موقع فیلمبرداری در اتریش از یک کوه سقوط کرده و فوت شده. او با شوخ‌طبعی در توییترش جواب داد: «با اینکه خیلی دوست داشتم در اتریش در حال فیلمبرداری یک فیلم باشم، ولی قطعا از کوهی سقوط نکردم! و نمرده‌ام! من زنده و سرحالم!!!».

جان بون جووی (Jon Bon Jovi):

در سال ۲۰۱۱، شایعه شد که این خواننده راک به خاطر ایست قلبی فوت کرده. برای اینکه به این شایعه پایان بده، او یک عکس از خودش با یک نوشته تاریخ‌دار منتشر کرد و در کپشن نوشت: «بهشت خیلی شبیه نیوجرزیه. مطمئن باشید که جان زنده و سالمه! این عکس همین الان گرفته شده».

دنزل واشنگتن (Denzel Washington):

در سال ۲۰۱۱، شایعه‌ای پخش شد که دنزل واشنگتن در یک حادثه اسنوبورد درگذشته. مدیر برنامه‌های او به ای! نیوز گفت: «او در حال حاضر سر لوکیشن فیلمبرداری در اتلانتا مشغول به کاره».

جکی چان (Jackie Chan):

جکی چان شاید یکی از رکورددارها در زمینه شایعات مرگ باشه. در سال ۲۰۱۱، یک صفحه فیسبوک با عنوان «R.I.P. Jackie Chan» (روحت شاد جکی چان) ساخته شد و خبر دروغین مرگ او رو پخش کرد. این شایعه بارها و بارها در سال‌های مختلف تکرار شده.

دواین «راک» جانسون (Dwayne “The Rock” Johnson):

این بازیگر محبوب هم در سال ۲۰۱۱ قربانی شایعه‌ای شد که میگفت از یک صخره سقوط کرده. او با عصبانیت در توییترش نوشت: «خیلی دوست دارم اون کسی رو که شایعات مرگ من رو راه میندازه ملاقات کنم، تا بهش نشون بدم پای یک مرده چه حسی تو ماتحتش داره».

بریتنی اسپیرز (Britney Spears):

در سال ۲۰۰۹، حساب توییتر بریتنی اسپیرز هک شد و یک پیام دروغین در مورد مرگ او منتشر شد. خیلی زود یک پست دیگه منتشر شد که توضیح میداد: «توییتر بریتنی همین الان هک شد. پیام اخر مشخصا درست نیست. او خوب و سرحاله و داره یک روز اروم رو در خونه استراحت میکنه».

تام کروز (Tom Cruise):

در سال ۲۰۱۰، مدیر برنامه‌های تام کروز مجبور شد به شایعه مرگ او واکنش نشون بده و به ای! نیوز گفت: «این خبر کاملا نادرسته. تام در نیوزلند نیست و اخیرا هم اونجا نبوده. این یک زباله اینترنتی اشتباه و غیرقابل اعتماده».

اینها فقط چند نمونه از افراد مشهوری بودن که با چنین اخباری در مورد خودشون روبرو شدن. این شایعه‌ها اغلب به داستان‌های ساختگی، مثل مقاله‌های خبری جعلی یا عکس‌های دستکاری شده، تکیه میکنن تا مخاطب رو فریب بدن.

چرا اخبار جعلی سریعتر پخش میشن؟

یک مطالعه که در سال ۲۰۲۵ در مدرسه کسب‌وکار کلمبیا انجام شد، نشون داد که اخبار جعلی به خاطر «طنین احساسی» که ایجاد میکنن، سریعتر پخش میشن. یعنی چون این خبرها احساسات ما رو (مثل ترس، خشم، یا ناراحتی) درگیر میکنن، ما تمایل بیشتری به اشتراک گذاشتنشون داریم. ویدیوی جسیکا رادکلیف هم دقیقا از همین تاکتیک استفاده میکرد؛ تصاویر گرافیکی و ناراحت‌کننده اون باعث میشد مردم بدون فکر کردن به صحت و سقم ماجرا، اون رو برای بقیه بفرستن.

ماجرای واقعی که الهام‌بخش دروغ‌ها شد: قصه تلخ تیلیکوم

همونطور که گفتیم، ویدیوی جسیکا رادکلیف با الهام گرفتن از حوادث واقعی سعی داشت باورپذیر بشه. یکی از تلخترین و واقعی‌ترین این حوادث، مربوط به یک نهنگ قاتل به اسم تیلیکوم میشه. تیلیکوم یک ارکای نر بود که دهه‌ها در اسارت زندگی کرد و در طول عمرش با سه حادثه مرگبار در ارتباط بود. این اتفاقات که در کانادا و امریکا رخ دادن، جزو بحث‌برانگیزترین حوادث تاریخ پارک‌های دریایی هستن.

اولین حادثه: کلتی برن (Keltie Byrne) – سال ۱۹۹۱

در فوریه سال ۱۹۹۱، یک مربی ۲۱ ساله به اسم کلتی برن در پارکی به اسم «سی‌لند اف د پسیفیک» در کانادا کار میکرد. یک روز او به طور اتفاقی به داخل استخری لیز خورد که تیلیکوم و دو ارکای ماده دیگه در اون بودن. شاهدان عینی گفتن که تیلیکوم بارها اون رو به زیر اب کشید. دو نهنگ دیگه هم جلوی رسیدن نیروهای امداد به او رو گرفتن. در نهایت، کلتی برن به دلیل غرق شدن ناشی از فرورفتن اجباری در اب، جون خودش رو از دست داد. این اولین حادثه مرگباری بود که تیلیکوم در اون نقش داشت و توجه‌ها رو به خطرات نگهداری این حیوانات در اسارت جلب کرد.

دومین حادثه: دنیل دوکس (Daniel Dukes) – سال ۱۹۹۹

هشت سال بعد، در جولای ۱۹۹۹، جسد مردی به اسم دنیل دوکس روی کمر تیلیکوم در پارک سی‌ورلد اورلاندو پیدا شد. به نظر میرسید که دوکس بعد از تعطیلی پارک، مخفیانه وارد استخر نهنگ شده بود. گزارش‌ها حاکی از این بود که تیلیکوم او رو به زیر اب کشیده، اما هیچ شاهد مستقیمی برای این ماجرا وجود نداشت. دوربین‌های مداربسته هم نتونستن ترتیب دقیق وقایع رو مشخص کنن. مرگ او همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی موند، اما اسم تیلیکوم برای دومین بار با مرگ یک انسان گره خورد.

سومین حادثه: دون برانشو (Dawn Brancheau) – سال ۲۰۱۰

شاید معروفترین و تکان‌دهنده‌ترین حادثه مربوط به تیلیکوم، در فوریه سال ۲۰۱۰ اتفاق افتاد. دون برانشو، یک مربی ارشد و خیلی باتجربه، در حال اجرای نمایش با تیلیکوم در سی‌ورلد اورلاندو بود. در حین نمایش، تیلیکوم ناگهان او رو به داخل استخر کشید. این حمله در مقابل چشم بازدیدکننده‌ها اتفاق افتاد و حدود ۴۵ دقیقه طول کشید. متاسفانه دون برانشو در این حادثه کشته شد و جسد او ساعت‌ها بعد پیدا شد. این اتفاق یک شوک بزرگ به جامعه جهانی وارد کرد و باعث شد تغییرات اساسی در پروتکل‌های ایمنی پارک‌های دریایی ایجاد بشه. بعد از این حادثه، مربی‌ها دیگه اجازه نداشتن برای اجرای نمایش وارد اب بشن.

یک قربانی دیگر: الکسیس مارتینز (Alexis Martinez)

ماجرای حملات ارکاها در اسارت فقط به تیلیکوم محدود نمیشه. در دسامبر ۲۰۰۹، یعنی یک سال قبل از حادثه دون برانشو، یک مربی به اسم الکسیس مارتینز در حال کار با یک ارکا به اسم کیتو (Keto) در پارک «لورو پارک» در اسپانیا بود که جون خودش رو از دست داد. این هم یک حادثه تایید شده دیگه بود که نشون میداد تعامل نزدیک با نهنگ‌های قاتل در اسارت چقدر میتونه پرخطر باشه.

همین حوادث واقعی و مستند هستن که باعث میشن یک ویدیوی جعلی مثل ماجرای جسیکا رادکلیف، خیلی راحت توسط مردم باور بشه. چون ذهن مخاطب یک پیش‌زمینه از چنین اتفاقاتی داره.

پول، انگیزه اصلی پشت محتوای وایرال

شاید بپرسید چرا کسی باید وقت بذاره و یک ویدیوی جعلی اینقدر حرفه‌ای بسازه؟ جواب ساده است: پول.
در دنیای امروز، توجه مخاطب حکم طلا رو داره. هرچقدر یک محتوا بیشتر دیده بشه، درامد بیشتری از طریق تبلیغات نصیب سازنده‌اش و پلتفرمی که اون رو منتشر کرده، میشه.

ارقام مالی این صنعت سرسام‌اوره. برای اینکه یک دید کلی داشته باشید، به درامد این پلتفرم‌ها در سال ۲۰۲۳ نگاه کنید:

• متا (فیسبوک و اینستاگرام): ۱۰۰.۵ میلیارد پوند (معادل ۱۳۴ میلیارد دلار)
• یوتیوب: ۲۴ میلیارد پوند (معادل ۳۲ میلیارد دلار)
• تیک تاک: ۹۰ میلیارد پوند (معادل ۱۲۰ میلیارد دلار)

این اعداد که از منابعی مثل استاتیستا (Statista 2024a, 2024b) و WARC (2024) به دست اومدن، نشون میدن که چه پول هنگفتی در این پلتفرم‌ها در جریانه و بخش بزرگی از این درامد به خاطر محتوای وایرال و پربازدیده.

بر اساس تخمین‌های صنعتی، یک پست وایرال که به ۸۷ میلیون بازدید برسه، میتونه حدود ۱۶۰ هزار پوند (معادل ۲۱۴,۵۲۲ دلار) درامد تبلیغاتی ایجاد کنه. با چنین پتانسیل مالی، عجیب نیست که خیلی‌ها به دنبال ساختن محتوای جنجالی، حتی به قیمت دروغ گفتن، باشن.

مبارزه با اطلاعات غلط در عصر دیجیتال

با پیشرفت روزافزون تکنولوژی هوش مصنوعی، ساختن ویدیوها و تصاویر جعلی روز به روز اسونتر و نتیجه کار هم واقعی‌تر میشه. این موضوع یک چالش بزرگ برای همه ما ایجاد کرده. کارشناس‌ها معتقدن که باید اقدامات جدی‌تری برای مقابله با اطلاعات غلط انجام بشه.

یک کاربر در شبکه اجتماعی ایکس به اسم azattelevision@ در این مورد نوشته: «این حادثه نشون میده که چقدر نیاز فوری وجود داره تا به چیزهایی که انلاین میبینیم شک کنیم و با اطلاعات غلط مبارزه کنیم».

سازمان‌های حقیقت‌سنج چند تا راهکار ساده رو برای تشخیص محتوای جعلی پیشنهاد میکنن:

• جستجوی معکوس تصویر: عکس یا یک فریم از ویدیو رو در موتورهای جستجو مثل گوگل جستجو کنید تا ببینید قبلا کجا استفاده شده.
• بررسی منبع: ببینید چه کسی یا چه رسانه‌ای اولین بار این خبر رو منتشر کرده. ایا منبع معتبریه؟
• توجه به جزئیات: به دنبال ناهماهنگی در صدا و تصویر یا اشکالات بصری (گلیچ) باشید. همونطور که در ویدیوی جسیکا رادکلیف حرکات صورت و اب غیرطبیعی بود.

با این حال، شبکه‌های اجتماعی اغلب به خاطر کندی در مدیریت و حذف محتوای دروغ مورد انتقاد قرار میگیرن. تحقیقات نشون داده که روایت‌های دروغین معمولا خیلی سریعتر از اصلاحیه‌ها و تکذیبیه‌ها پخش میشن. پلتفرم‌هایی مثل ایکس در حال بررسی تکنولوژی‌هایی مثل «واترمارک» کردن محتوای ساخته شده با هوش مصنوعی هستن، اما این راه حل‌ها هنوز کامل نیستن.

دولت‌ها هم دارن وارد عمل میشن. مثلا قانون ایمنی انلاین بریتانیا (UK’s Online Safety Act) که از سال ۲۰۲۵ اجرایی میشه، برای پلتفرم‌هایی که در مقابله با اطلاعات غلط مضر کوتاهی کنن، جریمه‌های سنگینی تا سقف ۱۸ میلیون پوند (معادل ۲۴.۱ میلیون دلار) در نظر گرفته.

اما شاید مهمترین راه حل، اموزش عمومی و بالا بردن سواد رسانه‌ای باشه. پدیده‌ای به اسم «اثر حقیقت واهی» (illusory truth effect) وجود داره که میگه اگه یک دروغ رو به اندازه کافی تکرار کنیم، مردم حتی بعد از اینکه بفهمن دروغه، باز هم ممکنه اون رو باور کنن. برای همین خیلی مهمه که از همون اول یاد بگیریم چطور با محتوای انلاین به صورت نقادانه برخورد کنیم.

ماجرای جسیکا رادکلیف به خوبی چالش‌های تشخیص حقیقت در عصر دیجیتال رو به ما نشون میده. با در دسترس قرار گرفتن روزافزون ابزارهای هوش مصنوعی، همه ما، از مردم عادی گرفته تا متخصصان و دانش‌اموزان، باید تفکر نقادانه رو در اولویت قرار بدیم تا بتونیم واقعیت رو از داستان‌های ساختگی تشخیص بدیم.