یه تیم از محقق‌ها با بررسی ژنتیکی، برای اولین بار به شواهد مستقیمی رسیدن که نشون میده چه بیماری‌های عفونی باعث تلفات وحشتناک ارتش ناپلئون بناپارت موقع عقب‌نشینی از روسیه تو سال ۱۸۱۲ شدن. نتایج این تحقیق که به صورت پیش‌نویس تو وب‌سایت bioRxiv منتشر شده، یه باور قدیمی رو به چالش میکشه؛ باوری که میگفت بیماری تیفوس عامل اصلی مرگ و میر سربازهای در حال عقب‌نشینی بوده.
محقق‌ها با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته توالی‌یابی ژنتیکی، دی‌ان‌ای استخراج شده از دندون ۱۳ سرباز رو که توی یه گور دسته‌جمعی تو شهر ویلنیوس لیتوانی دفن شده بودن، بررسی کردن. نتیجه این بود که تو بدن چهار نفر از اونها، باکتری Salmonella enterica Paratyphi C که عامل بیماری حصبه پاراتیفوئید هست، پیدا شد. همچنین توی بدن دو نفر دیگه، باکتری Borrelia recurrentis که عامل تب راجعه شپشی هست، شناسایی شد. نکته مهم اینجاست که هیچ دی‌ان‌ای معتبری از باکتری عامل تیفوس (Rickettsia prowazekii) یا تب خندق (Bartonella quintana) پیدا نشد. این یافته، دهه‌ها فرضیه رو که بر اساس تحقیقات قدیمی‌تر و با دقت کمتر شکل گرفته بود، زیر سوال میبره.
حمله ناپلئون به روسیه تو ژوئن سال ۱۸۱۲ با ارتشی نزدیک به ۶۰۰ هزار نفر از سراسر اروپا شروع شد. امید اولیه برای یه پیروزی سریع خیلی زود از بین رفت، چون فرمانده‌های روسی، میخائیل کوتوزوف و بارکلی دو تولی، از رویارویی مستقیم خودداری کردن. اونها به عمق خاک روسیه عقب‌نشینی کردن و هرچی منابع و تدارکات بود رو از بین بردن. وقتی ناپلئون بالاخره تو سپتامبر به مسکو رسید، شهر تخلیه شده بود و خیلی زود در آتش سوخت. ناپلئون که با پیشنهاد صلحی از طرف تزار الکساندر اول روبرو نشد و زمستون هم از راه رسیده بود، اواسط اکتبر دستور عقب‌نشینی رو صادر کرد.
این عقب‌نشینی یه فاجعه کامل بود. سربازهای سرمازده و گرسنه در حالی که توسط نیروهای روسی، قزاق‌ها و شبه‌نظامی‌ها تعقیب میشدن، تو جاده‌های خالی و بی‌حاصل به سختی راه میرفتن. تو این شرایط سرد و غیربهداشتی، بیماری‌ها شیوع پیدا کرد. دکتر جی.آر.ال. دو کرکهوف، پزشک ارتش فرانسه، گزارش‌هایی از اسهال و اسهال خونی گسترده تو لیتوانی ثبت کرده. اون بخشی از این مشکل رو به خوردن چغندر نمک‌سود و آب‌نمکی که سربازها از خونه‌های متروکه پیدا میکردن، نسبت داده. این علائم دقیقن با بیماری حصبه پاراتیفوئید جور درمیاد؛ مریضی‌ای که باعث تب، درد شکم، اسهال یا یبوست و ضعف شدید میشه.
از طرف دیگه، تب راجعه که توسط شپش‌های روی لباس‌های کثیف منتقل میشد، به بدبختی سربازها اضافه میکرد. این بیماری دوره‌هایی از تب بالا، درد عضلانی و خستگی شدید ایجاد میکرد. با اینکه هیچ کدوم از این دو بیماری به تنهایی لزومن کشنده نبودن، اما وقتی با سوءتغذیه، سرمازدگی شدید و زخم‌های جنگی ترکیب میشدن، به یه ترکیب مرگبار تبدیل میشدن. بررسی اسکلت‌های پیدا شده تو ویلنیوس نشون میده که شواهد کمی از آسیب‌های خشونت‌آمیز وجود داره، و در عوض، بیماری، سرما و گرسنگی به عنوان قاتل‌های اصلی شناخته میشن.
تحلیل ژنتیکی که تو این تحقیق استفاده شد، از یه رویکرد به اسم «مت ژنومیکس» پیروی میکرد. یعنی به جای اینکه دنبال یه میکروب خاص بگردن، کل دی‌ان‌ای موجود توی نمونه‌ها رو بررسی کردن. ابزارهایی مثل KrakenUniq و BLASTN با بررسی الگوهای آسیب‌دیده دی‌ان‌ای، باستانی بودن این میکروب‌ها رو تایید کردن و اونها رو به دودمان‌های قدیمی اروپایی ربط دادن. جالبه بدونید نژاد باکتری Paratyphi C که بین این سربازها پیدا شده، قبلا تو اسکلت‌های باستانی از دوران روم هم شناسایی شده بود و قدمت نژاد Borrelia recurrentis حتی به عصر آهن برمیگرده.
گور دسته‌جمعی ویلنیوس بقایای بیش از ۳۰۰۰ نفر از سربازهای عقب‌نشینی ناپلئون رو در خودش جا داده، اما تا الان فقط از ۱۳ نفر نمونه‌برداری شده. محقق‌ها تاکید میکنن که برای اینکه بتونن نقشه کاملی از بیماری‌هایی که ارتش بزرگ ناپلئون رو نابود کرد تهیه کنن، به نمونه‌برداری‌های خیلی گسترده‌تری نیاز دارن. اونها هشدار میدن که هنوز نمیشه احتمال وجود تیفوس و بیماری‌های دیگه رو به طور کامل رد کرد.
مورخ‌ها تخمین میزنن که از کل ارتش اولیه، کمتر از ۳۰ هزار سرباز از این عقب‌نشینی زنده برگشتن. این تحقیق جدید نشون میده که شکست ناپلئون فقط به خاطر استراتژی جنگی روس‌ها یا سرمای زمستون نبود، بلکه دشمنان میکروسکوپی هم که تو هرج و مرج جنگ رشد میکردن، نقش بزرگی داشتن.
این مطالعه نه تنها بخشی از یه معمای ۲۰۰ ساله رو حل میکنه، بلکه به ما یادآوری میکنه که تو جنگ، بیماری بارها ثابت کرده که میتونه به اندازه هر سلاحی کشنده باشه.
منابع
- [۱] DNA reveals diseases that decimated Napoleon’s army during the 1812 retreat from Russia | Archaeology News Online Magazine
دیدگاهتان را بنویسید