صبح روز ششم اوت ۱۹۴۵، توی هیروشیما ژاپن، یک لحظه نوری اونقدر شدید آسمون رو گرفت که یه پسر ۱۳ ساله به اسم «اوئیوا کوهی» فکر کرد خورشید افتاده روی زمین و توی باغچه گل مادرش فرود اومده. این رو مورخی به اسم موردکای شفتال توی مقاله‌ای در مجله نیچر نوشته. تا شب، ۸۰ هزار نفر توی هیروشیما کشته شده بودن؛ قربانی‌های اولین حمله با سلاح هسته‌ای در دنیا.
کمتر از سه ماه بعد از حمله‌های هیروشیما و ناکازاکی (که سه روز بعد اتفاق افتاد)، سازمان ملل شکل گرفت. فرایندهایی که سازمان ملل با اونها تصمیم میگیره، معمولا بر اساس بهترین دانش علمی موجوده، اما یه سوال هست که این نهاد جهانی به ندرت بهش فکر کرده: پیامدهای جنگ هسته‌ای واقعا چی هستن؟
بر اساس بعضی تخمین‌ها، بیشتر از ۲۰۰ هزار نفر در نتیجه بمباران اتمی ژاپن کشته شدن. بازمانده‌ها، که حدود ۶۵۰ هزار نفر هستن، به همراه بازمانده‌های آزمایش‌های هسته‌ای بعدی، آخرین شاهدان ما از جهنم تخریب اتمی هستن. تحقیقات زیادی روی اثرات انفجارها انجام شده؛ مثلن در مورد نحوه پخش شدن ذرات رادیواکتیو (تحقیقی از اس. فیلیپ و همکارانش در arXiv) یا اینکه چطور ستون‌های دود ناشی از سوختن شهرها میتونه به نابودی گسترده محصولات کشاورزی یا حتی سرمایش کل سیاره منجر بشه. اما مجمع عمومی سازمان ملل به ندرت با محقق‌هایی که پشت این یافته‌ها هستن مشورت میکنه. فقط یک مطالعه با حمایت سازمان ملل در مورد اثرات گسترده یک حمله هسته‌ای وجود داشته که اون هم در ماه مه ۱۹۸۸ انجام شد.
مطالعه‌ای جدید بعد از دهه‌ها سکوت
اواخر سال گذشته، کشورهای عضو سازمان ملل از دبیرکل، آنتونیو گوترش، خواستن تا هیئتی رو برای مطالعه پیامدهای فیزیکی و اجتماعی یک جنگ هسته‌ای منصوب کنه و تا سال ۲۰۲۶ گزارشی رو در این مورد منتشر کنه. سازمان بهداشت جهانی هم قراره گزارش‌های قبلی خودش در مورد پیامدهای بهداشتی جنگ هسته‌ای رو به‌روزرسانی کنه.
این اتفاق‌ها باید خیلی زودتر میفتاد. خوشبختانه دنیا از زمان هیروشیما و ناکازاکی دیگه حمله هسته‌ای به خودش ندیده، اما خطر جنگ هسته‌ای به بالاترین حد خودش در چند دهه اخیر رسیده. این موضوعی بود که مجله نیچر در یک گزارش خبری (Nature 643, 898–۹۰۰; ۲۰۲۵) بهش اشاره کرد. بر اساس کتاب سال ۲۰۲۵ موسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم، تمام کشورهای دارای سلاح هسته‌ای برنامه‌هایی برای ارتقا یا گسترش توانایی‌های هسته‌ای خودشون دارن.
این مطالعه جدید قراره پیامدهای مختلف جنگ هسته‌ای رو بررسی کنه، از جمله:
- اثرات آب و هوایی، مثل زمستان هسته‌ای
- اثرات تشعشعات رادیواکتیو روی بدن انسان
- پیامدهای اجتماعی و اقتصادی این سلاح‌ها (موضوعی که آکادمی‌های ملی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا در گزارشی در ماه ژوئن، اون رو نیازمند مطالعه بیشتر دونستن)
اعضای ۲۱ نفره این هیئت از نظر جنسیت و موقعیت جغرافیایی متنوع هستن، که این میتونه دیدگاه جامع‌تری نسبت به مطالعات قبلی به دست بده؛ چون در طول تاریخ، زنان، کودکان و مردم بومی بیشتر از گروه‌های دیگه از استفاده و آزمایش سلاح‌های هسته‌ای آسیب دیدن.
یک معاهده مهم اما بدون حضور قدرت‌های اصلی
این مطالعه برای «پیمان منع سلاح‌های هسته‌ای» (TPNW) هم اهمیت داره. این پیمان یک توافق الزام‌آور قانونیه که امضاکننده‌هاش متعهد شدن سلاح‌های هسته‌ای رو آزمایش، تولید، استفاده یا تهدید به استفاده نکنن. این پیمان در سال ۲۰۲۱ به قانون بین‌المللی تبدیل شد.
این معاهده ۹۴ کشور امضاکننده و ۷۳ کشور عضو (کشورهایی که اون رو در قوانین ملی خودشون تصویب کردن) داره. اگه فقط چند کشور دیگه اون رو امضا کنن، از آستانه حمایت اکثریت کشورها عبور میکنه. اما تا الان، ۹ کشوری که سلاح هسته‌ای دارن جزو اونها نیستن:
- روسیه
- آمریکا
- چین
- فرانسه
- بریتانیا
- هند
- پاکستان
- کره شمالی
بعضی از کارشناس‌های امنیتی شک دارن که این پیمان واقعا بتونه خطر جنگ هسته‌ای رو کم کنه، چون دولت‌هایی که این سلاح‌ها رو دارن، در مذاکراتش حضور نداشتن. اما این تنها چارچوب مورد توافقیه که تلاش میکنه تصمیم‌گیری در مورد مرگبارترین سلاح‌های جهان رو دموکراتیک کنه.
نقش دانشمندان در جلوگیری از یک فاجعه
محقق‌ها نباید ناامید بشن. درسته که نزدیک به ۴۰ سال طول کشید تا سازمان ملل به طور رسمی خواستار تحقیق در مورد اثرات جنگ هسته‌ای بشه، اما این حمایت و تلاش دانشمندان، مثلن از طریق سازمان‌هایی مثل «کنفرانس‌های پاگواش در مورد علم و امور جهانی» و «کمپین بین‌المللی برای نابودی سلاح‌های هسته‌ای»، بود که ما رو به اینجا رسوند. حالا که کشورهای دارای سلاح هسته‌ای در حال افزایش رقابت تسلیحاتی هستن، بیشتر از هر زمان دیگه‌ای به دانشمندانی نیاز داریم که مستقل از دولت‌هاشون کار میکنن. به گفته فرانچسکا جووانینی، پژوهشگر امنیت هسته‌ای در دانشگاه هاروارد، ما به تخصص در زمینه آزمایش هسته‌ای، راستی‌آزمایی کلاهک‌های هسته‌ای و نظامی‌سازی فضا نیاز داریم.
دانشمندان باید دانش فنی مورد نیاز برای تایید و راستی‌آزمایی از راه دور رو بررسی کنن تا بفهمن در سایت‌های آزمایش هسته‌ای و زرادخانه‌های سراسر جهان چه اتفاقی میفته. در طول جنگ سرد، چنین گفتگوهایی بین دانشمندان آمریکایی و شوروی به کاهش گسترش سلاح‌های هسته‌ای کمک کرد. به طور مشابه، دانشمندان باید روی روش‌هایی همکاری کنن که به اونها اجازه بده فعالیت‌های مخفیانه در فضا، مثل مانور دادن یا قرار گرفتن ماهواره‌ها در مسیرهای غیرمنتظره، رو ردیابی و درک کنن.
دانشمندان توی دهه ۱۹۴۰ سلاح‌های هسته‌ای رو ساختن. توی دهه ۲۰۲۰ و بعد از اون، اونها باید فشار رو حفظ کنن تا این سلاح‌ها دیگه هرگز استفاده نشن. ما به رهبران علمی جدیدی نیاز داریم که توی عصر هوش مصنوعی و اطلاعات نادرست، این پرچم رو به دست بگیرن و با سیاست‌گذارها و مردم درگیر بشن تا یک درک مشترک و مبتنی بر دانش از پیامدهای فاجعه‌بار جنگ هسته‌ای ایجاد کنن.
منابع
- [۱] Scientists can help stop a slide to nuclear war — don’t shut them out again
دیدگاهتان را بنویسید