برچسب افراطی و برای محدودیت بیشتر اینترنت در روسیه

به نظر میرسه تغییر و تحولات جدیدی در قوانین اینترنت روسیه در راهه که میتونه روی نحوه استفاده مردم از فضای آنلاین تاثیر بذاره. نمایندگان پارلمان روسیه به تازگی قوانین جدیدی رو تصویب کردن که دامنه وسیعی از فعالیت‌های آنلاین رو هدف قرار میده. این قوانین به مقامات اجازه میده تا افرادی رو که به دنبال محتوایی با برچسب «افراطی» میگردن یا اون رو مشاهده میکنن، جریمه کنن، به خصوص اگه این کار از طریق ابزارهایی مثل وی‌پی‌ان انجام بشه. این موضوع بحث‌های زیادی رو در جامعه روسیه به راه انداخته و واکنش‌های متفاوتی رو از طرف افراد و گروه‌های مختلف به همراه داشته. در ادامه قراره به صورت دقیق و با جزئیات کامل ببینیم این قوانین جدید چی هستن، چه چیزهایی رو شامل میشن، چه جریمه‌هایی براشون در نظر گرفته شده و چه واکنش‌هایی رو به دنبال داشتن.

جریمه برای جستجو و دسترسی به محتوای «افراطی»

یکی از اصلی‌ترین بخش‌های این قانون جدید، مربوط به جریمه کردن افراد برای جستجو و دسترسی به محتواهای خاصه. تا پیش از این، قوانین روسیه بیشتر روی تولید یا به اشتراک‌گذاری محتوای ممنوعه تمرکز داشت و صرفا جستجو برای پیدا کردن اطلاعات، جرم محسوب نمیشد. اما حالا، این رویه در حال تغییره. بر اساس قانون جدید، اگه فردی به صورت عمدی دنبال اطلاعاتی بگرده که از طرف مقامات به عنوان «افراطی» طبقه‌بندی شده، میتونه با جریمه مواجه بشه. این جریمه میتونه تا پنج هزار روبل، که تقریبا معادل ۵۱ فرانک سوئیس یا حدود ۶۴ تا ۶۵ دلار آمریکاست، باشه. این تغییر یک قدم مهم در راستای سخت‌گیرانه‌تر کردن قوانین دیجیتال در روسیه به حساب میاد و نشون میده که تمرکز از تولیدکننده محتوا به سمت مصرف‌کننده محتوا هم در حال حرکته.

تعریف «مطالب افراطی»

حالا سوال اصلی اینه که منظور از «مطالب افراطی» دقیقا چیه. بر اساس اطلاعات موجود، دولت روسیه یک فهرست رسمی از این مطالب داره که توسط دادگاه‌ها تایید و به روز رسانی میشه. این فهرست در حال حاضر شامل حدود پنج هزار و پانصد مورد مختلفه. محتوای این فهرست خیلی گسترده است و موارد متنوعی رو در بر میگیره. برای مثال، محتوایی که توسط سازمان‌هایی که «افراطی» شناخته میشن تولید شده باشه، در این دسته قرار میگیره. نمونه‌هایی که از این سازمان‌ها اسم برده شده، از «جنبش ال‌جی‌بی‌تی» گرفته تا القاعده رو شامل میشه. علاوه بر این، مطالبی که ایدئولوژی نازی رو ترویج میدن یا افراد رو به اقدامات افراطی تحریک میکنن هم جزو این دسته هستن.

این فهرست فقط به سازمان‌ها و ایدئولوژی‌های بزرگ محدود نمیشه. شعارهای سیاسی، پست‌های وبلاگی از گروه‌هایی مثل گروه پانک فمینیستی «پوسی رایت»، آهنگ‌های میهن‌پرستانه اوکراینی و حتی برخی مقالات ویکی‌پدیا، مثل مقاله‌ای درباره دینامیت، هم در این لیست قرار گرفتن. منابع اینترنتی که از دستگاه قدرت انتقاد میکنن هم میتونن برچسب «افراطی» بخورن. یک نمونه مشخص که به اون اشاره شده، صندوق مبارزه با فساد متعلق به الکسی ناوالنی، از مخالفان کرملین که در بازداشت فوت کرد، هست که به عنوان یک منبع افراطی شناخته میشه. این گستردگی و تنوع در تعریف محتوای افراطی، یکی از دلایل اصلی نگرانی منتقدان این قانونه.

محدودیت بر ابزارهای دور زدن فیلترینگ (وی‌پی‌ان)

یکی دیگه از بخش‌های مهم این قانون جدید، به ابزارهای دور زدن فیلترینگ، به خصوص وی‌پی‌ان‌ها، مربوط میشه. خود وی‌پی‌ان‌ها هنوز به طور کامل ممنوع نشدن، اما تبلیغ اونها قراره جرم‌انگاری بشه. بر اساس اصلاحیه جدید، هر کسی که ابزارهای دور زدن فیلترینگ مثل وی‌پی‌ان رو تبلیغ کنه، با جریمه‌های سنگینی روبرو میشه. برای افراد حقیقی، این جریمه میتونه تا ۲۵۰۰ دلار باشه و برای شرکت‌ها این رقم خیلی بیشتره و میتونه به ۱۲۸۰۰ دلار هم برسه. در یک گزارش دیگه هم گفته شده که جریمه تبلیغ وی‌پی‌ان میتونه تا نیم میلیون روبل باشه. این اتصالات داده رمزگذاری شده به کاربران اجازه میدن به وب‌سایت‌هایی که در روسیه مسدود شدن دسترسی پیدا کنن و به همین دلیل، مقامات به دنبال محدود کردن تبلیغ و ترویج اونها هستن.

روند تصویب قانون

این قوانین جدید به شکل جالبی به تصویب رسیدن. طبق اسناد منتشر شده توسط مجلس سفلی پارلمان روسیه، یعنی دومای دولتی، این اصلاحیه‌های گسترده در زمینه اینترنت، به یک لایحه معمولی در مورد تنظیم شرکت‌های حمل و نقل بار ضمیمه شدن. این لایحه روز سه‌شنبه معرفی شد و روز پنجشنبه در دومای دولتی با اکثریت آرا در دومین خوانش به تصویب رسید. آمار رای‌گیری نشون میده که ۲۸۳ نماینده به اون رای موافق و فقط ۲۲ نماینده رای مخالف دادن. معمولا سومین خوانش یک تشریفات به حساب میاد و انتظار میره که به راحتی تصویب بشه. البته برای اینکه این تغییرات به قانون تبدیل بشن، باید مسیر قانونی خودشون رو طی کنن. بعد از دوما، این لایحه باید به شورای فدراسیون، یعنی مجلس علیای پارلمان روسیه، بره و در اونجا هم تایید بشه. در نهایت، امضای رئیس جمهور ولادیمیر پوتین برای اجرایی شدن این قانون لازمه.

واکنش‌ها به قوانین جدید

انتقادهای گسترده

تصویب این قوانین با واکنش‌های زیادی در جامعه روسیه روبرو شده و انتقادهای گسترده‌ای رو به همراه داشته. رسانه‌های منتقد کرملین از این اتفاق به عنوان شدیدترین کنترل بر اینترنت در چند سال اخیر یاد کردن. بعضی از مفسران از «جنایی‌سازی مطالعه آنلاین» و سطح جدیدی از سانسور در مبارزه با مخالفان صحبت کردن. کارشناسان و فعالان حقوق دیجیتال هم هشدار دادن که این قانون میتونه ابزارهای جدیدی از خودسری رو در اختیار مقامات و سرویس‌های مخفی قرار بده تا جمعیت رو تحت نظر بگیرن و بترسونن.

سارکیس داربینیان، یکی از بنیانگذاران «رسکومسوابودا» که یک گروه برجسته نظارت بر آزادی اینترنت در روسیه است، نگرانی خودش رو درباره زبان مبهم و دامنه وسیع این لایحه ابراز کرده. به گفته اون، حتی مطالبی که به طور رسمی در فهرست مطالب افراطی قرار ندارن هم ممکنه به عنوان محتوای افراطی تلقی بشن. ولادیسلاو داوانکف، نایب رئیس دوما، هم بخش‌هایی از این لایحه رو «حمله به حقوق اساسی شهروندان» توصیف کرده. حتی رئیس سازمان امنیت اینترنت روسیه هم ابراز نگرانی کرده و گفته که این قانون میتونه تلاش‌ها برای مبارزه با تهدیدات واقعی آنلاین رو مختل کنه.

نکته جالب اینجاست که انتقادها فقط از طرف مخالفان دولت نبوده. برخی از چهره‌های سرشناس و طرفدار دولت هم به این لایحه اعتراض کردن. برای مثال، مارگاریتا سیمونیان، سردبیر شبکه تلویزیونی دولتی «راشا تودی» و یکی از تبلیغات‌چی‌های اصلی کرملین، هشدار داده که این لایحه میتونه تلاش‌ها برای افشای افراطی‌های واقعی رو فلج کنه. اون در تلگرام خودش نوشته: «امیدوارم اصلاحیه‌هایی در کار باشه». اکاترینا میزولینا، که به عنوان یک «مبارز اخلاقی» شناخته میشه، هم از منتقدان برجسته این لایحه بوده.

واکنش مقامات و توجیه‌های حامیان

این حجم از انتقادها باعث شده که مقامات هم به این موضوع واکنش نشون بدن. دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، با اشاره به واکنش‌ها، اعتراف کرد که نیاز به شفاف‌سازی وجود داره. اون گفته که این طرح برای آرام کردن نگرانی‌های عمومی به «توضیحات دقیق‌تری» نیاز داره. پسکوف همچنین گفته که با این طرح آشنایی نداره. با این حال، اون اخیرا این توضیح رو هم اضافه کرده که در حال حاضر سانسور بی‌سابقه‌ای در روسیه وجود داره، چون این کشور در یک جنگ اطلاعاتی با مخالفان خودش به سر میبره. این اظهارات نشون میده که مقامات ارشد، سانسور رو در شرایط جنگی توجیه‌پذیر میدونن.

البته حامیان این طرح هم بیکار نبودن و سعی کردن نگرانی‌ها رو کم کنن. اونها ادعا میکنن که هدف اصلی این قانون، ردیابی توده‌های کاربران اینترنت نیست. به گفته اونها، تمرکز اصلی روی ارائه‌دهندگان خدمات اینترنتی و سرویس‌های فنیه که دسترسی به این اطلاعات رو ممکن میکنن. الکساندر تتردینکو، از حزب حاکم «روسیه متحد»، در جلسه دوما تلاش کرد تا ترس‌ها رو کاهش بده. اون توضیح داد که فقط جستجوهای عمدی مجازات خواهند شد. به گفته اون: «اگه شما چیزی رو در گوگل جستجو کنید و مطلبی در نتایج جستجو ظاهر بشه، اما شما روی اون کلیک نکنید، اون رو نخونید و به هیچ وجه از اون استفاده نکنید، مشمول این ماده نخواهید شد».

قوانین جدید در بستر گسترده‌تر محدودیت‌های اینترنتی

این قوانین جدید در یک بستر بزرگتر از محدودیت‌های اینترنتی در روسیه قرار میگیرن. بزرگترین گسترش محدودیت‌های روسیه بر استفاده از اینترنت و آزادی بیان، کمی بعد از تهاجم تمام‌عیار به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ اتفاق افتاد. در اون زمان، قوانین گسترده‌ای تصویب شد که انتشار «اخبار جعلی» و «بی‌اعتبار کردن» ارتش روسیه رو جرم‌انگاری کرد.

گسترش قطعی اینترنت موبایل

علاوه بر این قوانین، در ماه‌های اخیر قطعی اینترنت تلفن همراه هم در ده‌ها منطقه روسیه گسترده شده. این قطعی‌ها یک واقعیت بزرگتر رو نشون میدن که زندگی روزمره مردم رو تحت تاثیر قرار داده. یک ویدیوی رپ وایرال شده در اینستاگرام توسط یک وبلاگ‌نویس به نام پاول اوسیپیان، که بیش از پانصد هزار بازدید داشته، به خوبی این ناامیدی رو به تصویر میکشه. اون در این ویدیو به شوخی درباره زندگی در شهر روستوف-آن-دون میخونه: «ما تا ساعت ۱۲ اینترنت داریم و اخیرا اصلا وصل نمیشه. لازم نیست عصبانی بشید، فقط بهش عادت کنید».

مقامات رسمی میگن که این محدودیت‌ها و قطعی‌ها برای جلوگیری از حملات پهپادی اوکراین، به خصوص در مناطق مرزی مثل روستوف-آن-دون که مقر منطقه نظامی جنوبی روسیه است، انجام میشه. اما این قطعی‌ها به مناطق دیگه مثل بخش‌هایی از سیبری و حتی خاور دور هم کشیده شده. گزارش‌هایی از قطعی‌های پراکنده وای‌فای هم وجود داره.

این خاموشی‌ها زندگی روزمره مردم رو مختل کرده. ساکنان به خبرگزاری آسوشیتدپرس گفتن که پرداخت‌های دیجیتال ناموفق هستن، برنامه‌های تاکسی اینترنتی کار نمیکنن و دستگاه‌های خودپرداز اغلب از کار میفتن. در بعضی موارد، مردم برای کنار اومدن با این قطعی‌ها به استفاده از نقشه‌های کاغذی و پول نقد روی آوردن. در روسیه، مشکلات فزاینده اینترنت موبایل به این موضوع هم ربط داده میشه که اپراتورهای تلفن همراه، سایت‌ها و سرویس‌های مختلفی رو مسدود میکنن.

فعالان حقوق دیجیتال هشدار میدن که این قطعی‌ها یک سابقه خطرناک ایجاد میکنن. آناستازیا ژیرمونت، مدیر سیاست‌گذاری اروپای شرقی و آسیای مرکزی در سازمان «اکسس نو»، میگه: «چنین اقداماتی، وقتی تحت بهانه امنیت مشروعیت پیدا کنن، در معرض این خطر قرار میگیرن که به ابزارهای دائمی سانسور و کنترل تبدیل بشن». به گفته کارشناسان، روسیه در حال حاضر یکی از محدودترین کشورها برای آزادی آنلاینه و این قطعی‌های اخیر، تشدید بی‌سابقه‌ای رو نشون میده که میتونه شهروندان رو بیشتر منزوی کنه و دسترسی اونها به اطلاعات مستقل رو از بین ببره.

نتیجه‌گیری

در مجموع، به نظر میرسه فضای اینترنت در روسیه در حال ورود به مرحله جدیدی از محدودیت‌هاست. از یک طرف، قوانین جدیدی در حال تصویب هستن که جستجو برای محتوای «افراطی» و تبلیغ وی‌پی‌ان‌ها رو با جریمه‌های سنگین مواجه میکنن. تعریف گسترده و مبهم از محتوای افراطی، نگرانی‌های زیادی رو در مورد آزادی بیان و حق دسترسی به اطلاعات ایجاد کرده. از طرف دیگه، قطعی‌های گسترده اینترنت موبایل در مناطق مختلف کشور، زندگی دیجیتال شهروندان رو با چالش‌های جدی روبرو کرده. واکنش‌ها به این اقدامات، از انتقادهای شدید فعالان حقوقی و چهره‌های سیاسی گرفته تا نگرانی‌های برخی از طرفداران دولت و توجیه‌های امنیتی مقامات، نشون‌دهنده پیچیدگی و حساسیت این موضوع در جامعه روسیه است. باید منتظر موند و دید که آیا این قوانین به شکل فعلی اجرایی میشن و چه تاثیرات بلندمدتی بر آینده اینترنت و آزادی‌های دیجیتال در این کشور خواهند داشت.

منابع