جی‌پی‌اس جمینگ یا اختلال در موقعیت‌یابی: نگاهی کامل و فنی

این روزها زندگی خیلی از ما به سیستم‌های موقعیت‌یاب جهانی یا همون جی‌پی‌اس (GPS) گره خورده. از پیدا کردن سریع‌ترین مسیر برای رسیدن به محل کار گرفته تا پیدا کردن یه رستوران نزدیک، همه و همه به لطف سیگنال‌هایی انجام میشه که از ماهواره‌ها به سمت ما میاد. اما چی میشه اگه این سیگنال‌ها دستکاری بشن یا عمدا دچار اختلال بشن؟ اینجا مفهومی به اسم «جی‌پی‌اس جمینگ» (GPS Jamming) یا اختلال در جی‌پی‌اس وارد بازی میشه که روز به روز داره به یه مسئله جدی‌تر در دنیا تبدیل میشه.

این مقاله قراره یه نگاه دقیق و کامل به این پدیده بندازه. از اینکه اصلا جمینگ چی هست و چطور کار میکنه گرفته تا اینکه چه کسایی و چرا ازش استفاده میکنن، چه تاثیری روی صنایع مهمی مثل کشتیرانی و هوانوردی گذاشته، در کجای دنیا بیشتر دیده میشه و برای مقابله باهاش چه راهکارهایی وجود داره. همه اطلاعاتی که در ادامه میاد، از منابع و گزارش‌های مختلفی که ارائه شده، جمع‌آوری شده تا یه تصویر کامل و بدون طرفداری از این موضوع به دست بیاد.

جی‌پی‌اس جمینگ، اسپوفینگ و هک کردن: اینا دقیقا چی هستن و چه فرقی با هم دارن؟

قبل از هر چیزی، باید بدونیم که وقتی از اختلال در جی‌پی‌اس حرف میزنیم، منظورمون دقیقا چیه. این اختلال‌ها چند نوع مختلف دارن: جمینگ، اسپوفینگ و هک کردن.

جی‌پی‌اس چطور کار میکنه؟

برای اینکه بفهمیم جمینگ چطور کار میکنه، اول باید یه درک ساده از خود جی‌پی‌اس داشته باشیم. یک دستگاه ردیاب جی‌پی‌اس، سیگنال‌های مایکروویو رو از مجموعه‌ای از ماهواره‌ها که دور زمین میچرخن، دریافت میکنه. وقتی که ردیاب بتونه سیگنال رو حداقل از چهار تا ماهواره بگیره، با یه سری محاسبات زمانی و روشی به اسم «سه‌پهلوسازی» (trilateration)، موقعیت دقیق خودشو روی زمین پیدا میکنه. این دستگاه‌های گیرنده برای تعیین موقعیت، به همین سیگنال‌های دقیق و مشخص ماهواره‌ای وابسته هستن. بعد از مشخص شدن موقعیت و سرعت، این اطلاعات معمولا از طریق شبکه تلفن همراه به یه مرکز نظارتی ارسال میشه.

البته گاهی وقتا مشکلات فنی در خود ماهواره‌ها یا پدیده‌های طبیعی مثل شراره‌های خورشیدی میتونن به طور موقت سیگنال‌های جی‌پی‌اس رو مختل کنن. اما جمینگ یه داستان کاملا متفاوته.

جی‌پی‌اس جمینگ (GPS Jamming) چیست؟

جی‌پی‌اس جمینگ یعنی تداخل عمدی در سیگنال‌های جی‌پی‌اس برای مختل کردن ناوبری و ردیابی. به زبان ساده‌تر، یک دستگاه جمر (Jammer) یا مختل‌کننده، سیگنال‌های رادیویی یا نویزی با فرکانس یکسان با سیگنال جی‌پی‌اس تولید و ارسال میکنه. این سیگنال‌های مزاحم، اونقدر قوی هستن که سیگنال‌های ضعیفی که از ماهواره‌های در فاصله ۲۰ هزار کیلومتری به زمین میرسن رو تحت‌الشعاع قرار میدن و اصطلاحا اونها رو «خفه» میکنن. در نتیجه، دستگاه گیرنده جی‌پی‌اس دیگه نمیتونه سیگنال ماهواره‌ها رو دریافت کنه و موقعیت خودشو تشخیص بده.

این دستگاه‌های جمر معمولا کوچیک و مستقل هستن و میشه اونها رو به راحتی به فندکی ماشین وصل کرد. شعاع عملکردشون هم بسته به مدل، میتونه از حدود ۵ تا ۱۰ متر باشه. این دستگاه‌ها که خرید و فروششون در خیلی از کشورها غیرقانونیه، به راحتی و با قیمت ارزون در اینترنت پیدا میشن و انواع مختلفی دارن؛ مثل سپرهای فیزیکی، جمرهای وای‌فای و بلوتوث، جمرهای کنترل از راه دور، جمرهای دوربین‌های جاسوسی و حتی جمرهای پهپاد.

جی‌پی‌اس اسپوفینگ (GPS Spoofing) چیست؟

اسپوفینگ با جمینگ فرق داره و میشه گفت یه تکنیک پیشرفته‌تر و خطرناک‌تره. در حالی که جمینگ سیگنال رو به طور کامل قطع میکنه، اسپوفینگ با ارسال سیگنال‌های جعلی که خیلی شبیه سیگنال‌های واقعی ماهواره هستن، دستگاه گیرنده رو فریب میده. این سیگنال‌های جعلی باعث میشن دستگاه موقعیت اشتباهی رو محاسبه کنه. مثلا، یه کشتی در حال حرکت در دریا ممکنه روی نقشه خودشو وسط یه بیابون ببینه. چون اسپوفینگ سیگنال رو قطع نمیکنه، بلکه اطلاعات غلط به خورد دستگاه میده، تشخیص دادنش هم سخت‌تره.

پس به طور خلاصه:

جمینگ (Jamming): با ارسال نویز، سیگنال جی‌پی‌اس رو کاملا مختل و غیرقابل استفاده میکنه.
اسپوفینگ (Spoofing): با ارسال سیگنال‌های جعلی، دستگاه رو فریب میده تا موقعیت اشتباهی رو نشون بده.

جی‌پی‌اس هک کردن (GPS Hacking) چیست؟

این مورد از دو تای قبلی هم پیچیده‌تره. جمینگ و اسپوفینگ سیگنال‌ها رو از بیرون هدف میگیرن، اما هک کردن جی‌پی‌اس یعنی دسترسی غیرمجاز و دستکاری نرم‌افزار یا سیستم‌هایی که این سیگنال‌ها رو پردازش میکنن. هکرها با پیدا کردن نقاط ضعف در سیستم‌های داخلی یک کشتی یا هواپیما، میتونن داده‌های جی‌پی‌اس رو تغییر بدن، عملکردهای ناوبری رو مختل کنن یا اطلاعات غلط به اپراتورها بدن. این کار میتونه منجر به انحراف از مسیر، تداخل در سیستم‌های جلوگیری از برخورد و حتی دستکاری گزارش‌های مسیر بشه. این حملات معمولا از راه دور و با نفوذ به لینک‌های ارتباطی بی‌سیم یا ماهواره‌ای انجام میشن.

چه کسانی و با چه هدفی از جمرهای جی‌پی‌اس استفاده میکنن؟

دلایل استفاده از این دستگاه‌ها خیلی متنوعه.

مصارف نظامی: جمرها در اصل برای مقاصد نظامی ساخته شدن. مخفی کردن موقعیت نیروها و تجهیزات میتونه برای موفقیت یک ماموریت حیاتی باشه. این دستگاه‌ها مثل یک «شنل نامرئی‌کننده» عمل میکنن و به ارتش‌ها در موقعیت‌های پرخطر، حریم خصوصی، امنیت بیشتر و برتری میدن. دولت‌ها و نیروهای متحد هم ممکنه برای محافظت از عملیات‌های حساس، جلوگیری از جاسوسی و ایمن کردن مناطق ممنوعه از جمینگ استفاده کنن. به عنوان مثال، سیستم جنگ الکترونیک «کراسوخا-۲» روسیه برای ایجاد اختلال در سیگنال موشک‌ها و هواپیماهای دشمن تا فاصله ۲۵۰ کیلومتری طراحی شده. گزارش شده که از این سیستم در سوریه برای مسدود کردن سیگنال پهپادهای شناسایی آمریکا و حتی زمین‌گیر کردن یک هلیکوپتر آپاچی استفاده شده.
مجرمان: خلافکارها از جمرها برای اهداف مختلفی مثل سرقت خودرو، قاچاق مواد مخدر و پنهان کردن فعالیت‌های غیرقانونی خودشون استفاده میکنن. با از کار انداختن ردیاب خودرو، میتونن ماشین سرقتی رو بدون اینکه ردیابی بشه، جابجا کنن.
راننده‌های متخلف: بعضی از راننده‌ها برای اینکه توسط پلیس شناسایی نشن یا از پرداخت عوارض فرار کنن، از جمر استفاده میکنن.
کارمندان و رانندگان شرکت‌ها: بعضی از رانندگان کامیون یا کارمندانی که با خودروی شرکت کار میکنن، برای اینکه کارفرما نتونه موقعیتشون رو ردیابی کنه و به اصطلاح از زیر کار در برن، از این دستگاه‌ها استفاده میکنن.
شهروندان عادی: با افزایش نگرانی‌ها در مورد حریم خصوصی و گسترش تئوری‌های توطئه، تعداد شهروندانی که برای جلوگیری از ردیابی شدن، این دستگاه‌ها رو تهیه میکنن هم در حال افزایشه.
جنگ‌های هیبریدی و اقدامات دولتی: برخی کشورها از جمینگ به عنوان بخشی از «جنگ هیبریدی» یا «جنگ در سایه» برای ایجاد مزاحمت الکترونیکی برای کشورهای دیگه استفاده میکنن. این کار بدون درگیری نظامی مستقیم، میتونه باعث اختلال و ایجاد حس ناامنی بشه.

تاثیرات و خطرات جی‌پی‌اس جمینگ در دنیای واقعی

استفاده از جمرهای جی‌پی‌اس فقط یک دردسر ساده نیست و میتونه خطرات خیلی جدی به همراه داشته باشه. این پدیده تاثیرات گسترده‌ای روی صنایع مختلف، به خصوص هوانوردی و کشتیرانی گذاشته.

در صنعت حمل و نقل و لجستیک:

برای شرکت‌های حمل و نقل، جمرها هم یک مزاحمت و هم یک نگرانی بزرگ محسوب میشن. این شرکت‌ها از سیستم‌های تلماتیک (Telematics) برای ردیابی و مدیریت مواردی مثل مصرف سوخت، زمان توقف، رفتار راننده و سلامت موتور استفاده میکنن. جمینگ این داده‌های حیاتی رو مختل میکنه.

علاوه بر این، اختلال در جی‌پی‌اس میتونه به طور کلی زنجیره تامین جهانی رو تحت تاثیر قرار بده. وقتی کشتی‌ها و کامیون‌ها نتونن موقعیت دقیق خودشون رو بدونن، برنامه‌ریزی‌ها به هم میخوره، تاخیرها زیاد میشه، هزینه‌ها بالا میره و ممکنه در بنادر ازدحام ایجاد بشه.

خطرات امنیتی و جانی:

این اختلالات میتونن فاجعه‌بار باشن. یک نمونه معروف، سقوط هواپیمای پرواز ۸۲۴۳ خطوط هوایی آذربایجان در روز کریسمس در غرب قزاقستان بود که منجر به کشته شدن ۳۸ مسافر و خدمه شد. گفته میشه که اختلال در جی‌پی‌اس در این حادثه نقش داشته.

یه مورد دیگه، جریمه ۳۲ هزار دلاری یک راننده کامیون در نیوجرسی توسط کمیسیون ارتباطات فدرال آمریکا (FCC) بود. جمر جی‌پی‌اس این راننده که برای پنهان کردن موقعیتش از کارفرما استفاده میکرد، در اطلاعات کنترل ترافیک هوایی فرودگاه بین‌المللی نیوآرک اختلال ایجاد کرده بود و ایمنی پروازها رو به خطر انداخته بود.

به طور کلی، خطرات جمینگ رو میشه در چند دسته طبقه‌بندی کرد:

خطاهای ناوبری: کشتی‌ها و هواپیماها موقعیت دقیق خودشون رو از دست میدن که خطر برخورد یا به گل نشستن رو افزایش میده.
تهدیدات امنیتی: مجرمان از جمینگ برای قاچاق یا فرار از دست قانون استفاده میکنن.
اختلالات عملیاتی: شرکت‌ها با تاخیر و ناکارآمدی به خاطر اطلاعات ردیابی نادرست یا از دست رفته روبرو میشن.
از دست رفتن اعتبار AIS: سیستم شناسایی خودکار (AIS) که کشتی‌ها برای شناسایی هم استفاده میکنن، غیرقابل اعتماد میشه.
تاخیر در واکنش اضطراری: کشتی‌های در معرض خطر نمیتونن موقعیت دقیق خودشون رو برای عملیات نجات ارسال کنن.
خسارات مالی: شرکت‌ها با جریمه، مشکلات بیمه و آسیب به اعتبارشون مواجه میشن.

کانون‌های اصلی جی‌پی‌اس جمینگ در جهان

نقشه‌هایی که از داده‌های پروازی تهیه میشن، نشون میدن که اختلال در جی‌پی‌اس عمدتا در مناطق درگیری و پرتنش جهان متمرکزه.

خاورمیانه و تنگه هرمز: یک نقطه بحرانی

خاورمیانه، به خصوص آب‌های خلیج فارس و تنگه هرمز، یکی از اصلی‌ترین کانون‌های جمینگ و اسپوفینگ در دنیاست. تنگه هرمز یک مسیر حیاتی برای حمل و نقل نفت و گاز جهانه و حدود ۲۰ درصد از نفت و گاز دنیا از این آبراه باریک عبور میکنه. باریک‌ترین نقطه این تنگه فقط ۲۱ مایل عرضه و همین موضوع، اختلال در جی‌پی‌اس رو برای کشتی‌ها به یک مسئله فوق‌العاده حساس تبدیل کرده.

گزارش‌ها و آمار:

به گفته آنجلیکی فرنگو (Angeliki Frangou)، مالک کشتی و مدیرعامل شرکت Navios Maritime Partners، با وجود آتش‌بس موقت ایران مشکلات امنیتی در تنگه هرمز ادامه داره. او به CNBC گفته که:

جمینگ مداوم جی‌پی‌اس باعث شده عبور و مرور کشتی‌ها حدود ۲۰ درصد کمتر بشه و خیلی از کشتی‌ها ترجیح میدن بیرون تنگه منتظر بمونن. خیلی از شرکت‌های کشتیرانی هم فقط در طول روز از این منطقه عبور میکنن چون عبور در شب رو به خاطر جمینگ خطرناک میدونن.

مرکز همکاری و آگاهی اطلاعات دریایی (JMIC) در ۲۰ ژوئن تخمین زده که در هفته قبل از اون، روزانه ۹۷۰ کشتی با تداخل جی‌پی‌اس مواجه شدن. داده‌های شرکت Windward هم عدد مشابهی رو نشون میده و میگه بین ۱۵ تا ۱۸ ژوئن به طور متوسط روزانه ۹۷۲ کشتی تحت تاثیر جمینگ قرار گرفتن. این عدد در یک روز به ۱۱۵۵ کشتی هم رسیده. در بین کشتی‌های هدف قرار گرفته، حداقل ۱۲۰ تانکر بزرگ و ۲۴ کشتی کانتینری وجود داشتن.

داده‌های شرکت اطلاعات کشتیرانی Kpler نشون میده که ترافیک کلی در تنگه هرمز بین ۱۳ تا ۲۲ ژوئن کاهش پیدا کرده. تعداد کل کشتی‌ها (بر اساس شناسه MMSI) از ۱۶,۱۲۷ در ۱۳ ژوئن به ۷,۹۴۷ در ۲۲ ژوئن رسیده. برای تانکرها هم این عدد از ۱,۱۲۰ به ۸۸۹ کاهش پیدا کرده.

تاثیرات اقتصادی:

این ریسک‌های امنیتی باعث افزایش شدید نرخ بیمه و کرایه حمل و نقل دریایی شده. بر اساس داده‌های پلتفرم Xeneta، نرخ حمل یک کانتینر چهل فوتی از شانگهای به بندر خور فکان (که خارج از تنگه هرمز قرار داره) در مقایسه با اواسط ماه می، ۷۶ درصد افزایش پیدا کرده و به ۳,۳۴۱ دلار رسیده.

به گفته خانم فرنگو، در یک روز نرخ عبور دو برابر شده و بازار لحظه‌ای برای نفتکش‌های بسیار بزرگ (VLCC) به روزی ۷۰ هزار دلار رسیده. کارگزاران کشتی هم میگن حق بیمه ریسک جنگ برای تانکرهایی که وارد منطقه میشن، از ۲۰ سنت به ۸۰ سنت به ازای هر بشکه افزایش پیدا کرده که برای یک نفتکش VLCC، این یعنی ۱.۲ میلیون دلار هزینه اضافی در هر سفر.

حوادث و واکنش‌ها:

در ۱۷ ژوئن، نفتکش VLCC به اسم «فرانت ایگل» (Front Eagle) که به سمت چین در حرکت بود، چند ساعت بعد از تجربه جمینگ شدید و طولانی در حین عبور از خلیج فارس و تنگه هرمز، در نزدیکی خور فکان با یک تانکر دیگه برخورد کرد. شرکت مالک این نفتکش اعلام کرد که این برخورد به دلیل «یک خطای ناوبری نامشخص» بوده و دیگه حاضرهای چارترهایی که نیازمند ورود کشتی‌هاش به این منطقه باشن رو قبول نمیکنه.

کشورهایی مثل یونان و بریتانیا به ناوگان تجاری خودشون توصیه کردن که از عبور از خلیج عدن خودداری کنن. هند هم به کشتی‌ها و دریانوردان هندی که در بنادر ایران فعالیت میکنن یا از تنگه هرمز عبور میکنن، هشدار داده که هوشیار باشن.

به نظر میرسه در تنگه هرمز، جمینگ به جای توقیف کشتی یا مسدود کردن ترافیک، به عنوان یک تاکتیک ترجیحی در «منطقه خاکستری» توسط بازیگران منطقه‌ای استفاده میشه، چون بدون اینکه مستقیما جریان تجارت رو متوقف کنه، تهدید ایجاد میکنه.

دریای بالتیک و اروپای شرقی: جنگ الکترونیک روسیه

از زمان شروع جنگ اوکراین، امواج رادیویی بر فراز دریای بالتیک هم به شدت تحت تاثیر قرار گرفته. هزاران هواپیما و کشتی در این منطقه دچار اختلال در سیستم‌های ناوبری شدن. مقامات کشورهای حوزه بالتیک، انگشت اتهام رو به سمت روسیه نشونه گرفتن و این اقدامات رو بخشی از جنگ هیبریدی این کشور میدونن.

تحقیقات و یافته‌ها:

محققان لهستانی اطلاعات دقیقی در مورد عملیات جمینگ روسیه در دریای بالتیک جمع‌آوری کردن. یاروسلاو سیدیکو (Jaroslaw Cydejko)، استادیار دانشگاه دریانوردی گدنیا، که روی این موضوع تحقیق میکنه، میگه روسیه هم از جمینگ و هم از اسپوفینگ استفاده میکنه، اما در سال ۲۰۲۵، تمرکز بیشتر به سمت اسپوفینگ رفته.

تیم تحقیقاتی او با استفاده از ایستگاه‌های مانیتورینگ در اطراف خلیج گدانسک، تونستن منشا سیگنال‌های مزاحم رو با دقت حدود یک کیلومتر مثلث‌یابی کنن. این تحقیقات دو نقطه ساحلی در منطقه کالینینگراد روسیه رو به عنوان منشا این سیگنال‌ها مشخص کرده: یکی در نزدیکی سایت آنتن «اوکونِوو» (Okunevo) و دیگری در شهر بندری «بالتییسک» (Baltiysk) که مقر ناوگان بالتیک روسیه و واحدهای جنگ الکترونیک این کشوره. در این مناطق، سیستم‌های قدرتمندی مثل «مورمانسک-بی‌ان» (Murmansk-BN) که برای جمینگ در شعاع ۵ تا ۸ هزار کیلومتری طراحی شده، مشاهده شده.

فرضیه‌ها و تحلیل‌ها:

آقای سیدیکو معتقده که:

این اختلالات احتمالا «خسارت جانبی» هستن، نه اینکه مستقیما کشتی‌ها و هواپیماهای غیرنظامی رو هدف گرفته باشن. به نظر او، هدف اصلی این عملیات‌های جنگ الکترونیک، جلوگیری از حمله پهپادها و موشک‌هایی هست که از ناوبری ماهواره‌ای استفاده میکنن.
یاروسلاو سیدیکو

او همچنین یک فرضیه جالب در مورد تاثیر آب و هوا مطرح میکنه. گدانسک به قدری از کالینینگراد دوره که در شرایط عادی نباید تحت تاثیر جمینگ قرار بگیره. اما ممکنه شرایط جوی خاص باعث بشه سیگنال‌های جمر مسافت بیشتری رو طی کنن. او تعریف میکنه که یک روز در حال مشاهده اسپوفینگ روی تجهیزاتش بوده که با عبور یک جبهه هوای سرد و بارانی، اسپوفینگ به طور ناگهانی قطع شده.

استفاده از داده‌های پروازی:

محققان هوش منبع‌باز (OSINT) مثل کاربری به اسم « auonsson@ » با استفاده از داده‌های ارسالی از هواپیماها، نقشه‌های حرارتی از مکان‌های احتمالی جمرها تهیه کردن. هواپیماها اطلاعاتی در مورد کیفیت سیگنال جی‌پی‌اس ارسال میکنن. وقتی کیفیت سیگنال یک هواپیما به طور ناگهانی افت میکنه، نشون میده که یک جمر در افق دید اون هواپیما قرار گرفته. با تحلیل این داده‌ها از هزاران پرواز، میشه مکان تقریبی فرستنده مزاحم رو پیدا کرد.

صنعت هوانوردی: از مزاحمت تا فاجعه

هواپیماها سیستم‌های پشتیبان متعددی دارن و ایمنی هوانوردی مدرن بر پایه همین سیستم‌های چندلایه بنا شده. با این حال، جمینگ و اسپوفینگ با فرکانس بیشتری در حال وقوع هستن و میتونن از یک مزاحمت ساده تا یک عامل در سوانح مرگبار باشن.

تجربیات خلبانان:

یک بار در حال پرواز بر فراز ایران به سمت لندن بودم که یکی از سه سیستم جی‌پی‌اس من، مسیری با اختلاف ۲۰ تا ۳۰ مایل رو نشون داد. این برای سیستمیه که دقتش معمولا در حد یک مایل هست.
یک کاپیتان بازنشسته

او بعد از پرواز، سیستم رو برای بررسی فرستاد.

حوادث و اختلالات:

همونطور که گفته شد، سقوط هواپیمای آذربایجان در نزدیکی گروزنی، احتمالا به خاطر جمینگ و اشتباه گرفته شدن هواپیما با یک پهپاد اوکراینی بوده.

در استونی، فرودگاه تارتو که سیستم‌های فرودش به طور انحصاری به جی‌پی‌اس وابسته بود، به خاطر جمینگ با لغو پروازها و تغییر مسیرهای متعدد مواجه شد. شرکت هواپیمایی فن‌ایر (Finnair) پروازهای خودش به این فرودگاه رو از آوریل تا می ۲۰۲۴ به حالت تعلیق درآورد.

مناطق پرخطر برای پرواز:

جمینگ و اسپوفینگ به خصوص در پروازها بر فراز خاورمیانه و اروپای شرقی شایعه. گزارش‌های گاه و بی‌گاهی هم در اطراف استرالیا از طرف کشتی‌های جنگی چینی و همچنین در دریای چین جنوبی وجود داشته.

وضعیت قانونی و جریمه‌های استفاده از جمر

استفاده از جمرهای جی‌پی‌اس در بسیاری از کشورها از جمله آمریکا، کانادا و بریتانیا غیرقانونیه و مجازات‌های سنگینی داره.

در آمریکا:

قانون ارتباطات فدرال سال ۱۹۳۴، بازاریابی، فروش یا استفاده از جمرهای جی‌پی‌اس رو ممنوع کرده. جریمه‌ها میتونه به ۱۰۰ هزار دلار یا بیشتر هم برسه. چند نمونه از برخوردهای FCC:

۲۰۱۶: جریمه ۳۴,۹۱۲,۵۰۰ دلاری برای یک شرکت تولیدکننده الکترونیک چینی به خاطر بازاریابی دستگاه‌های جمر در آمریکا.
۲۰۱۳: جریمه ۳۲,۰۰۰ دلاری برای فردی که با استفاده از جمر در نزدیکی فرودگاه نیوآرک نیوجرسی، ایمنی خطوط هوایی رو به خطر انداخته بود.
۲۰۱۳: جریمه برای دو شرکت که در محل کار از جمر استفاده میکردن؛ یکی ۱۴۴,۰۰۰ دلار و دیگری ۱۲۵,۰۰۰ دلار.

در کانادا:

قانون ارتباطات رادیویی، واردات، تولید، توزیع، فروش، مالکیت و استفاده از دستگاه‌های جمر جی‌پی‌اس رو ممنوع کرده.

مجازات‌ها میتونه شامل جریمه‌های سنگین، حبس و توقیف تجهیزات باشه.

راهکارها و اقدامات متقابل: چطور با این تهدید مقابله کنیم؟

مقابله با تهدیدات جمینگ، اسپوفینگ و هک کردن جی‌پی‌اس نیازمند یک رویکرد چندلایه است که شامل آموزش، فناوری‌های پیشرفته و همکاری‌های بین‌المللی میشه.

اقدامات برای اپراتورها (خدمه کشتی و هواپیما):
- افزایش آگاهی و آموزش: خدمه باید آموزش ببینن تا علائم تداخل جی‌پی‌اس رو تشخیص بدن. اونها باید با روش‌های ناوبری جایگزین آشنا باشن. به محض تشخیص اختلال، باید موقعیت و سرعت رو در سیستم ECDIS (نمایشگر الکترونیکی نقشه و اطلاعات) به حالت تخمینی (DR) و سرعت بر اساس لاگ تغییر بدن.
- استفاده از تکنیک‌های ناوبری سنتی و غیرالکترونیکی: تکیه صرف به جی‌پی‌اس خطرناکه. خدمه باید بتونن از روش‌هایی مثل موقعیت‌یابی با استفاده از عوارض زمینی و رادار، موقعیت‌های تخمینی (EP)، شاخص‌گذاری موازی با رادار (Parallel indexing) و اطلاعات عمق آب برای بررسی صحت اطلاعات جی‌پی‌اس استفاده کنن، به خصوص در مناطقی که جی‌پی‌اس غیرقابل اعتماده.
- اقدامات احتیاطی: در صورت مشاهده اختلال، باید به دیگران در کشتی اطلاع داده بشه، شاید به یک افسر ناوبری اضافی روی پل فرماندهی نیاز باشه. باید از ترافیک دریایی فاصله گرفت و کمتر به اطلاعات AIS کشتی‌های دیگه اعتماد کرد. بهتره هنگام نزدیک شدن به بنادر یا مناطق شناخته شده برای اختلالات جی‌پی‌اس، در طول روز این کار انجام بشه.
- گزارش‌دهی: هرگونه اختلال در سیگنال جی‌پی‌اس باید به مراجع مربوطه مثل NAVCEN یا ناتو گزارش بشه.
راه‌حل‌های فناورانه:
- گیرنده‌های پیشرفته: استفاده از گیرنده‌های GNSS چند فرکانسی و چند منظومه‌ای (Multi-constellation) میتونه مقاومت در برابر تداخل رو افزایش بده. این سیستم‌ها میتونن بین شبکه‌های ماهواره‌ای مختلف (مثل GPS آمریکا، گالیله اروپا، گلوناس روسیه و بایدو چین) سوئیچ کنن و وابستگی به یک منبع رو کم کنن.
- سیستم‌های ناوبری جایگزین: استفاده از سیستم‌های ناوبری اینرسیایی (Inertial Navigation Systems) یا ناوبری با استفاده از اجرام آسمانی (Celestial Navigation) میتونه گزینه‌های پشتیبان خوبی در زمان قطعی جی‌پی‌اس باشه.
- فناوری «ژیروسکوپ روی تراشه»: اخیرا دو شرکت به اسم‌های Anello Photonics و OSCP دستگاه‌های ناوبری اینرسیایی بسیار کوچکی (به اندازه یک دانه برنج) توسعه دادن که برای تعیین موقعیت و جهت دقیق، نیازی به سیگنال ماهواره ندارن. این فناوری میتونه نه تنها برای هواپیماهای مسافربری، بلکه برای پهپادها، تراکتورهای خودران و وسایل نقلیه زیرآبی بدون سرنشین هم مفید باشه.
- سیستم‌های ناوبری زمینی: پروژه‌هایی برای ایجاد سیستم‌های ناوبری مبتنی بر ایستگاه‌های زمینی در حال توسعه هستن. به جای تکیه بر سیگنال‌های ضعیف ماهواره‌ای، این سیستم‌ها از ایستگاه‌های زمینی برای تعیین موقعیت استفاده میکنن.
  - R-Mode Baltic: یک پروژه با بودجه اتحادیه اروپا که توسط آلمان، لهستان، سوئد، نروژ، فنلاند و استونی در حال اجراست و هدفش ارائه یک سرویس پیش‌عملیاتی تا سال ۲۰۲۶ هست.
  - eLoran: بریتانیا اولین کشوریه که یک فناوری زمینی به اسم eLoran رو به صورت عملیاتی مستقر کرده. کره جنوبی هم که مدام با حملات جمینگ کره شمالی مواجه است، در حال توسعه سیستمی مشابهه. روسیه، چین، عربستان سعودی، هند و آمریکا هم در مراحل مختلف توسعه سیستم‌های ناوبری زمینی خودشون هستن.
- نرم‌افزارهای تشخیص جمینگ: سیستم‌های پیشرفته میتونن جمینگ رو تشخیص بدن. مثلا، در دستگاه‌های جدید Geotab GO، یک عملکرد تشخیص جمینگ وجود داره که یک گزارش خطا (log) با عنوان «GpsJammingDetected» ثبت میکنه. مدیران ناوگان میتونن با تنظیم هشدار برای این گزارش، به سرعت از وقوع جمینگ مطلع بشن. جالبه که حتی وقتی جی‌پی‌اس مختل میشه، بقیه عملکردهای این دستگاه‌ها مثل جمع‌آوری داده‌های موتور و رفتار راننده، به کار خودشون ادامه میدن.
اقدامات قانونی، نظارتی و بین‌المللی:
- همکاری با مقامات: آژانس‌های بین‌المللی مثل IMO (سازمان بین‌المللی دریانوردی)، ITU (اتحادیه بین‌المللی مخابرات) و ICAO (سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی) در مارس امسال بیانیه مشترکی صادر کردن و خواستار حفاظت از خدمات ناوبری ماهواره‌ای، تقویت تاب‌آوری سیستم‌ها، حفظ زیرساخت‌های ناوبری سنتی و همکاری بیشتر بین مقامات مختلف شدن.
- تقویت چارچوب‌های قانونی: با اینکه ITU و ICAO حذف تداخل‌های مضر رو الزامی میدونن، اجرای این قوانین همچنان یک چالشه. تقویت همکاری‌های بین‌المللی میتونه اثربخشی این قوانین رو بیشتر کنه.
- سیستم‌های تشخیص ملی: در آمریکا، بحث بر سر نیاز فوری به یک سیستم تشخیص ملی خودکار و آنی برای تداخل جی‌پی‌اس در جریانه. برخی کارشناسان پیشنهاد میکنن که از بیش از ۳۰۰ میلیون گوشی هوشمند در آمریکا به عنوان یک «شبکه حسگر توزیع‌شده» برای تشخیص تداخلات جی‌پی‌اس استفاده بشه.
اقدامات برای مقابله با هک کردن جی‌پی‌اس:
برای محافظت در برابر هک کردن، اقدامات زیر توصیه میشه:
- به‌روزرسانی نرم‌افزار: اطمینان از اینکه همه سیستم‌های داخلی از آخرین نسخه‌های امنیتی استفاده میکنن.
- ایمن‌سازی دسترسی به شبکه: جداسازی سیستم‌های ناوبری از شبکه‌های خارجی و محدود کردن دسترسی از راه دور.
- استفاده از ناوبری چندلایه: استفاده از سیستم‌های مستقلی مثل رادار، AIS و ناوبری اینرسیایی برای بررسی متقابل موقعیت.
- آموزش آگاهی سایبری: آموزش پرسنل برای تشخیص علائم نفوذ سایبری یا ناهنجاری‌های جی‌پی‌اس.

تهدید تداخل در جی‌پی‌اس در صنایع هوانوردی و کشتیرانی نیازمند توجه و اقدام فوری از سوی همه ذی‌نفعانه. از خلبانی که در ارتفاع ۳۰ هزار پایی پرواز میکنه تا کاپیتان کشتی‌ای که در حال عبور از یک آبراه باریک و شلوغه، همه به نوعی با این چالش جدید روبرو هستن.

همونطور که تنش‌های ژئوپلیتیکی بر عملیات‌های دریایی و هوایی تاثیر میذاره، اقدامات پیشگیرانه برای تضمین ایمنی و کارایی مسیرهای تجاری جهانی ضروریه. با افزایش آگاهی، به کارگیری فناوری‌های پیشرفته و تقویت همکاری‌های بین‌المللی، میشه بهتر از خودمون در برابر اختلالات ناشی از جمینگ، اسپوفینگ و هک کردن محافظت کرد. شاید در آینده، وابستگی ما به یک سیستم واحد مثل جی‌پی‌اس کمتر بشه و ترکیبی از فناوری‌های ماهواره‌ای، زمینی و اینرسیایی، آسمان و دریایی امن‌تر رو برای همه ما رقم بزنه. اما تا اون روز، هوشیاری و آمادگی، کلید اصلی عبور از این چالش‌هاست.

منابع